نام کتاب: پیر شالیار و آیین جشن باستانی پیر در هورامان
نویسنده: رئوف محمودپور
زبان: فارسی
تعداد جلد: ۱جلد
سال چاپ: ۱۳۹۴
تعداد صفحات: ۳۰۲
قطع کوچک
نشر احسان
مصور
پیر شالیار، از معروفترین مناسک به‌یادگار مانده از دوران بسیار کهن است که هرساله در روستای اورامان تخت واقع در استان کردستان، برگزار میشود. این منسک در نوع خود بی نظیر و به گونه‌ای میتوان آن را فسیلی زنده از مناسک کهن منطقه دانست که تا به امروز مقاومت کرده و شاید تغییراتی کرده باشد اما بسیاری از عناصر کلیدی برگذاری آن هنوز نفس میکشند. شانس یافتن چنین مناسک بسیار کهن که به مانند فسیل‌هایی زنده هستند بسیار اندک است و بررسی و تحلیل آنها میتواند روشنگر بسیاری از زوایای ناشناخته فرهنگ کهن مردمان کُرد و حتی منطقه‌ای باشد که دین مشترک داشته‌اند. اما تاکنون تحقیق علمی جدی بر این موضوع انجام نشده و تنها کسانی به نوشتن یادداشتهایی در باره این مناسک در روزنامه‌ها اکتفا کرده‌اند. رئوف محمودپور نخستین کسی است که کتابی در این باره به زبان فارسی نوشته‌است. هرچند که وی نیز نتوانسته موضوعی چنین مهم را به خوبی و به صورت علمی و دقیق تحلیل کند، اما از آنجا که نخستین نویسنده‌ای است که به نگارش کتاب در این باره پرداخته، بسیار جای توجه دارد. قابل ذکر است که فردی به نام محمد کریم هورامی در سال ۲۰۱۳ رمانی به زبان کردی، به نام پیرشالیار نوشت که در آن با الهام گرفتن از مناسک پیرشالیار و گفته‌ها در مورد وی، سعی کرده در قالب یک رمان زندگی و جامعه‌ی آن زمان را به تصویر بکشد که در نوشتاری دیگر به معرفی آن کتاب خواهیم پرداخت.
یکی از دلایل ضعف کار محمودپور، به عدم برخورداری نویسنده از دانش آکادمیک در حوزه‌ی انسانشناسی، جامعه‌شناسی و یا اسطوره‌شناسی برمیگردد. هرچند وی سعی کرده که این ضعف را با مطالعه آثار نویسندگان بزرگ در حوزه اسطوره‌شناسی و دین و … جبران کند و حتی به آنها در متن کتاب ارجاع میدهد، اما متاسفانه به‌خوبی از عهده‌ی این کار برنیامده است. برای مثال در بسیاری از موارد ارجاعات را به صورت آکادمیک انجام نداده و نام منبع، سال انتشار و صفحه کتاب را ذکر نکرده است و حتی خواننده گاه نمیتواند دریابد که آیا ارجاع یک ارجاع مستقیم است یا غیرمستقیم. و یا در آخر کتاب که فهرست منابع را ذکر میکند، منابع براساس ترتیب الفبای نام نویسندگان کتب نوشته نشده‌است، که یکی از اولین نشانه‌ها در تشخیص آنست که آیا کتابی به صورت آکادمیک نگاشته شده‌است یا نه. در پاره‌ای از موارد نیز هیچ منبعی ذکر نمیکند، برای نمونه ترجمه‌ای از متن کتیبه‌ی تنگیور که به زبان میخی نگاشته شده‌است را می‌آورد اما هیچ ذکر نشده که این ترجمه‌ی کتیبه از کدام کتاب آورده شده‌است تا خواننده بتواند میزان دقت ترجمه کتیبه را بررسی کند.
رئوف محمودپور نخست در سال ۱۳۷۲ به شیوه‌ای جدی به موضوع فکر کرده و در مراسم پیرشالیار شرکت کرده‌است، اما کتاب را در سال ۱۳۹۴ چاپ کرده و متاسفانه در این باره توضیحی نمیدهد که چرا چاپ کتاب بیش از دو دهه طول کشیده است. امروزه مرسوم است که در پشت جلد کتاب در باره نویسنده توضیحاتی آورده میشود تا خواننده بتواند شناخت بیشتری از نویسنده داشته باشد که متاسفانه این نه در داخل کتاب و نه در پشت کتاب بصورت منسجم وجود ندارد، تنها گاه در لابلای متن میتوان دید که نویسنده در برخی موارد به سخرانیهای خویش در برخی سمینارها اشاره کرده‌است. با وجود این نقدها در کار وی اما باید اذعان داشت که رئوف محمودپور محققی است که کار خویش را دوست دارد و در این راه بسیار کوشیده است و اگر در این زمینه به اختصاص تحصیل کرده‌بود قطعا میتوانست بسیار بیشتر و بهتر کارهای تحقیقاتی خویش را انجام دهد.
کتاب بیشتر از آنکه در فرم کتاب نوشته شده‌باشد بیشتر رنگ و بوی پایان‌نامه‌ای و یا گزارش دارد. در فهرست مطالب عناوینی میبینیم همچون ضرورت موضوع، ادبیات و پیشینه، روش پژوهش و …. هرچند که عناوین یادشده در کتاب هم وجود دارند اما اینها به شکل عنوان قرار داده نمیشوند و تنها در صورتی که پایان‌نامه یا گزارشی تحقیقاتی بدون دستکاری به کتاب تبدیل شود شاهد چنین حالتی هستیم.
محمودپور، به غیر از توصیف مناسک پیرشالیار و دیگر مناسک مرسوم در منطقه‌ی اورامان، به توصیف مکانهای مقدس واقع در منطقه خصوصا مکانهای مقدس مرتبط با پیشرشالیار میپردازد. وی از اشاره به دیگر پیرهای مهم منطقه دریغ نکرده و اطلاعات خوبی را در اختیار خواننده قرار میدهد، هرچند که با ظرافت تلاش میکند تا تمرکز اصلیش بر پیر شالیار را از دست ندهد. او ضمن توصیف تمامی مناسک، به تحلیل این منسک‌ها میپردازد و سعی میکند که پشتوانه‌ی نظری در این کار داشته باشد اما همانطور که پیشتر نیز ذکر شد نمیتواند این کار را بسیار قوی و آکادمیک و قانع‌کننده انجام دهد، اما باز اشاره وی به نظریه‌های مختلف سبب تعمق خواننده میشود. نقطه قوت تحلیل وی در آنجاست که برخلاف بسیاری که این آیین را تنها به دین زردشتی و باقیمانده از آن دوران نسبت میدهند، بسنده نکرده و به ارتباط آن با دین کهنتر منطقه یعنی دین میترایی و نیز دین ازدی که هم اکنون در میان برخی از کردها وجود دارد میپردازد.
از نکات خوب کتاب آوردن عکس‌هایی از مکانهای مقدس یادشده در متن کتاب است، که البته اگر عکسها رنگی بوند به مراتب بهتر می‌بود.
فصلهای کتاب:
مقدمه
فصل اول: کلیات
مقدمه
ضرورت و موضوعیت
ادبیات و پیشینه
روش پژوهش
هورامان در نگاهی گذرا
واژه‌ی هورامی و دیرینگی آن
فصل دوم: پیر شالیار از دیدگاه اسطوره‌ای- نشانه‌ای
دیدگاه نشانه‌شناسی
متد نشانه‌شناسی یا دال – مدلولی
خوانش از دیدگاه اسطوره‌شناسی
فصل سوم: معبد هورامان
معبد هورامان
جایگاه چله‌خانه در ادیان و باورها
چله‌خانه زردشتی
ارتباط تعالیم اسلامی با چله‌خانه
چله‌خانه پیر، نذر و بخت‌آزمایی
چله‌خانه، نماد حرکتی درزمانی
نمادهایی دیگر از وجود باور باستانی در منطقه
مکان مقدس
زمان مقدس
پرواز مقدس
غیب‌شدن، تراژدی روحانی پیر
فصل چهارم: جشن (زه‌ماوند) پیرشالیار
آیین‌های مراسم عید پیر
منشا خبر از دیدگاه عامیانه‌ای اهالی محل
منشا و دلایل وجودی این رسم
منشا و دلایل وجودی این آیین
خوانش آیین قربانی در مراسم عید پیرشالیار
قربانی در عید پیرشالیار
قربانی در دو آیین میترایی و زرتشتی
قربانی در اعتقادات اسلامی
منشا قربانی در عید پیر
منشا هورپرایِ عید پیر، از دیگاه عامه مردم محل
ازدواج مقدس و پیشینه‌ی آن در بین ملل باستان
تحلیل ازدواج مقدس نزد مردمان باستان
پیشینه رقص در ایران باستان
هورپرای در آیین زرتشت و اسلام
آیین پیرشالیار و نوع ترانه‌هایی که به صورت آواز خوانده میشوند
نوستالژی زمانی و امید به بازیابی سعادت و آسودگی
فصل سوم: پیرشالیار، شخصیتی از اسطوره تا تاریخ
همچون سرآغاز
واژه‌ی پیرشالیار
پیر+ شا+ لیار= پیرشالیار
شاهنگ = ملکه زنبورهای عسل
پیرشالیار در باور اهالی محل
پیرشالیار در متون تاریخی
پیرشالیار، از روندی “همزمانی” تا نگاهی “درزمانی”
جایگاه پیر در مراحل هفت‌گانه‌ی تربیتی مهرپرستی
کتاب پیرشالیار (مارفه‌تِ پیرشالیار، مارفه‌توو پیری)
کرامات پیر
کومسا
جایگاه و نقش زن در مراسم عید پیر
نیشتِ ده‌ره‌ویان
باباحه‌یرانی
نیشت
منابع
تصاویر
نوشته‌های مرتبط
خواندن این کتاب به علاقه‌مندان و پژوهشگران حوزه‌های فرهنگ کرد، مردمشناسی، اسطوره‌شناسی، مطالعات ادیان و نیز باستانشناسی توصیه میگردد.
