بخش سوم کتاب با عنوان «اجرای طراحی شهری» چهار فصلِ فرایند توسعه، فرایند کنترل، فرایند معرفی طرح ها و طراحی شهری کل‌نگرانه را شامل می شود. آگاهی از فرایند توسعه بویژه درباره تعادل بین هزینه و منفعت کارها به طراحان شهر کمک می کند تا درک عمیقتری هم از زمینه محل عملیات خود و هم از نیروهای مؤثر بر فرایند بدست آورند. سیاستها و پیشنهادهای طراحی و پروژه ها از همین فرایند سرچشمه می گیرند و اجرا می شوند. طراحان شهری که فاقد این آگاهی و درک صحیح آن هستند باید خود را از این نیکبختی بهره‌مند سازند. به علاوه چون آنها غالب اوقات به منظور طراحی مورد نظر خود، به بحث و ارائه دلیل برای انجام طراحی و کیفیت بهتر نیاز دارند، از این رو استدلال آنها در صورتی می تواند قانع کننده تر و مؤثرتر باشد که برایند آگاهی هایشان ناشی از فرایند مزبور باشد.
در فصل “فرایند توسعه” محور مباحث مطرح شده نقش طرح شهر و طراحی شهری در فرایند توسعه است. این فصل به سه بخش عمده تقسیم شده است؛ در بخش اول رئوس مطالب درباره اصول توسعه املاک و دارایی و فرایند عمران است، بخش دوم به بحث درباره کانال ارتباطی فرایند توسعه میپردازد و بخش سوم نیز به نقش و ارتباط موضوعات کیفیت طراحی اختصاص دارد. در این فصل برای درک ساده‌تر فرایند توسعه مدلهای مختلفی طرح ریزی و به شرح زیر تقسیم بندی شده اند:
نوشته‌های مرتبط
مدلهای تعادلی – این مدلهای برگرفته از اقتصاد نئوکلاسیک هستند و چنین تصور میشود که در توسعه زیربنایی چون علایم اقتصادی درباره تقاضاهای مؤثر و بازدهی‌ها و غیره فعالیت دارند.
مدل توالی – برگرفته از مدیریت بر املاک و مستغلات و بر محور مدیریت مراحل در فرایند توسعه است.
-مدلهای کارگزاری – در رفتار یا تعاریف رسمی، اینها بر عوامل و روابطشان در فرایند توسعه متمرکز می شوند.
مدلهای ساختاری – این مدلها که بر پایه اقتصاد سیاسی استوارند، بر محورسازی بازارها تأکید دارند. نقش سرمایه و کار و زمین در فرایند توسعه مؤثر است و نیروهایی که رابطه ها را سازماندهی می کنند و پویایی های فرایند را جلو می رانند، در آن تأثیرگذارند.
مدلهای نهادی – در توصیف، رویدادها و سازمانهایی هستند که وجود دارند و توضیح می دهند که آنها چه رابطه ای با نیروهای سازه ای وسیع‌تر دارند.
رئوس مطالبی که در ادامه بخش اول مطرح شده اند بر مدل توالی استوارند. این مدلها اگرچه مقدمه خوبی بر فرایند توسعه فراهم می کنند ولی به طور طبیعی زیاد بر جنبه های مورد تأکید مدلهای دیگر تکیه نمی کنند. افزون بر آن، آنها توضیح نمی دهند که چرا توسعه شهری فرم خاص خود را دارد.
در مباحث مطرح شده در این فصل در کنار بهره‌گیری از بسیاری اصطلاحات نظیر زمین‌داران، زمین‌داران مجاور، اعتباردهندگان، سرمایه‌گذاران و … از ابادگران سخن به میان آمده است. اصطلاح آبادگر شامب حیطه وسیعی از سازمانهاست. از سازندگان مجتمع‌ها گرفته تا خانه‌سازان کوچک محلی و کارفرمایان که هر کدام سطوح مختلفی از انگیزه سودآوری دارند. از بخش خصوصی سودآور گرفته تا دولتهای محلی و مرکزی و سازمانهای غیرانتفاعی مثل انجمنها یا اتحادیه های خانه سازی. برخی عمدتا روی پروژه ها در شهری مخصوص کار می کنند ولی برخی نیز در سطحی محلی و ملی و بین المللی مشغولند.
هدف نهایی آبادگران عبارت از تولید یک پروژه قابل فروش است: یعنی موردی از عمران که ساکن و یا خریدار (سرمایه‌گذار) حاضر است اجاره بپردازد و یا به قیمتی آن را بخرد که حداقل هزینه توسعه را پوشش دهد و نیز هزینه های تملک زمین را جبران کند. مرحله نهایی یا مرحله اجرایی شامل ساخت، فروش یا اجاره است. اگر سازنده پروژه را برای اجاره نگه دارد، پس نقش او به نقش یک سرمایه‌گذار تبدیل می شود. پس از شروع اجرا سازندگان یا آبادگران توسعه، انعطاف‌پذیری خود را در عمل از دست می دهند. وظیفه اصلی این است که کارهای هزینه با سرعت مناسب اجرا شود و کیفیت خوبی هم داشته باشد (ص ۴۴۰).
آنچه در این فصل مورد بحث قرار گرفته است مباحثی درباره عمران زمین و اموال را شامل می شود. نقشهای عمرانی و فعالان در این امور، تعامل آنها و مسئله کیفیت عمران نیز مورد بحث قرار گرفته است. در بحث کیفیت عمران و توسعه در اغلب موارد عوامل از طریق فرایندها و ساختارهای بازار به هم ربط پیدا می کند. در اینجا سه مسئله کلیدی ممکن است رخ دهد: امکان ایجاد شکاف یا شکافهایی بین تولید کننده و مصرف کننده در فرایند عمران، ارتقای نقش طراحان شهری در فرایند توسعه و ارتقای ملاحظات کیفیت طراحی.
فصل بعدی تحت عنوان “فرایند کنترل”، نقش بخش عمومی در مصون سازی و حفاظت از کیفیت محیط زیست شهری را مورد بررسی قرار می دهد. در این فصل چگونگی استفاده موسسات عمومی از قدرتهای قانونی نه تنها برای فراهم ساختن یک حد کیفی مناسب، مصوبات و توصیه ها و طرحهای پیشنهادی توسعه را مورد بررسی قرار می دهد، بلکه راهنمایی های مورد نیاز برای امکان توسعه مناسب و تقویت فعالیتها در راستای توسعه منطقه و حوزه عملیات عمومی را نیز بررسی می کند. در مرحله ارزیابی و بررسی، حوزه و دامنه سازوکارهای قابل استفاده برای مقامات اجرایی عمومی، مراجع خاصی به عنوان منبع اصلی فعالیتهای طراحی شهری مورد استفاده قرار می گیرد که به صورت روش کنترل / بررسی طرح ارائه شده از سوی بخش عمومی است. نقش بخش عمومی در مرحله “کنترل” و “ارائه راهنمایی” و توسعه بسیار حائز اهمیت است. این بخش در اشکال مختلفش نوعی تأثیر ذاتی بر چگونگی توسعه شهری از طریق حوزه گسترده ای از عملیات قانونی و غیرقانونی دارد.
گرچه مداخله بخش عمومی و قواعد توسعه نوعی واکنش مناسب نسبت به مشکلات موجود در بازارهای تجاری به نظر میرسد، مشکلاتی که منجر به طراحی و برنامه ریزی با کیفیت پایین و توسعه نامناسب می شود، چنین فرض شده که راهکار مناسب برای کنترل بازارها بصورت مؤثر دولت است، اما با ورشکست شدن بازارها، دولتها نیز به مخاطره می افتند. بسیاری از روشهای مداخله بخش عمومی و قواعد اجتناب‌ناپذیر و بازاری به نام بازار آزاد وجود دارد و بحثها و بررسی های بسیاری پیرامون نوع مداخله و چگونگی آن صورت گرفته است (ص ۴۷۵-۴۷۴).
کوین لینچ چهار نوع فعالیت را برای اختیارات بخش عمومی، ارزیابی ها، سیاستها، طرحها و مقررات مشخص کرد که میتوان دو حالت دیگر یعنی آموزش و مشارکت و مدیریت را نیز بدان افزود. نویسندگان کتاب این شش حالت را برای سازماندهی این فصل مورد استفاده قرار داده اند:
مصوبات: تجریه و تحلیل برای درک کیفیتها و معانی مکان
سیاست: مقررات مربوط به روشهای سیاستگذاری برای ارائه راهنمایی، تشویق و ترغیب و کنترل مناسب طرح.
مقررات: روشهایی برای کنترل اهداف تکمیل و اجرای سیاستها از طریق مذاکره، بررسی مجدد و فرایندهای قانونی.
طرح: روش توسعه و گسترش خاص راهکارهای حاصل از فراساختارهایی در مقیاس وسیع و خاص.
آموزش و مشارکت: تفکیک و جدایی عبارات و نیاز به کاربران خاص طی یک فرایند.
مدیریت: روش کنترل و حفط اصول و قوانین شهری.
گرچه برقراری ارتباط مناسب، برای اقدامات بخش عمومی در طراحی شهری صورت گرفته، اما اکثر این حالتهای عملیاتی نیز تقریبا رابطه مستقیمی با فعالیتهای بخش خصوصی دارد.
در فصل ۱۲ کتاب فرایند ارئه و نحوه معرفی پروژه ها در طراحی شهری مورد بررسی قرار می گیرد. از آنجا که سرنوشت ایده ها و طرحهای شهری با توانایی طراحان در معرفی کامل و مؤثر آن ارتباط مستقیمی دارد، طراحان شهری باید قادر باشند نظریات و طرحهای خود را چه به صورت شفاهی و یا تصویری به وضوح و به صورت منطقی برای افراد مختلفی تشریح کرده و توضیح دهند. بهترین ایده ها و طرحها چنانچه به خوبی ارئه نشود، ضعیف ارزیابی خواهند شد. از سوی دیگر فرایند ارزیابی درون خود شامل مراحل جستجو و کشف است، بنابراین، قدرت کشیدن و بیان کردن ایده ها بخشی از فرایند را تشکیل میدهد. این فصل از سه قسمت اصلی تشکیل می شود. بخش اول به نحوه برقرای ارتباط اختصاص دارد. بخش دوم در مورد مشارکت به عنوان یک نوع ارتباط بحث می کند و بخش سوم درباره روشها و ابزار برقراری ارتباط به بحث خواهد پرداخت.
برقراری ارتباط صحیح یک فرایند دو جانبه است که شامل خوب صحبت کردن و خوب شنیدن می شود و رابطه بین سخنران و شنوندگان را شکل میدهد. گرچه بقراری ارتباط صحیح شرایط لازم برای دخالت سازنده مردم را فراهم می‌اورد اما در صورت وجود کمبودها و کاستی ها در برقراری ارتباط نتیجه برعکس حاصل خواهد شد. اگر هدف و مقصود نهایی خلق فضاها و مکانهایی برای استفاده مردم است، طراحان شهری باید کوشش کنند از فاصله ها بکاهند به جای اینکه آن را افزایش دهند (ص ۵۲۶-۵۲۵).
ارائه کنندگان باید فرایند برقرای ارتباطات را بشناسند، از مخاطبان خود آگاهی داشته باشند و در این امر شیوه مناسب ارتباطی برای خود انتخاب کنند ارائه کنندگان پروژه ها همچنین باید از موانع موجود در راه برقرای ارتباط از جمله عوامل اجتماعی، روان‌شناسانه و تکنیکی آگاهی داشته باشند. آنها باید از نحوه استفاده از زبان و شیوه های غیرکلامی برقراری ارتباط مانند معانی حرکات بدن نیز به خوبی مطلع باشند.
فصل ۱۳ کتاب با عنوان “طراحی شهری کل گرایانه” به نوعی تمامی مباحث مطرح شده در طول کتاب، با تأکید بر مبحث طراحی شهری، را مورد جمع بندی و تلخیص قرار می دهد. بدین ترتیب تعریف فراگیری که از طراحی شهری در تمام کتاب ارائه میشود بحث مکان آفرینی برای انسان هاست که اهمیت چهار موضوع زیر را مورد تأکید قرار می دهد:
اهمیت نقش مردم در طراحی شهری، اهمیت مکان در طراحی شهری،درک واقعیتها در طراحی شهری، با توجه به محدودیتهایی که بازار و قوانین برای طراح ایجاد می کنند؛ و اهمیت فرایند طراحی در طراحی شهری.
یک طراحی شهری خوب را میتوان یک فعالیت گروهی با کیفیت در نظر گرفت که در آن نقش تک تک افراد به طور مستقل در اغلب موارد تحت تأثیر نقش کلی گروه طراح قرار می گیرد. در واقع طبیعت این رشته است که اتصال و پیوستگی ایجاد می کند. پیوستگی بین فضاها و مکانهای مختلف و ارتباط و پیوستگی بین متخصصان و سایر دست‌اندرکاران و مردم و کسانی که علاقه مند به سرمایه‌گذاری هستند.
در شرایط امروزی، طراحی شهری موفق غالبا از طریق طراحی گروهی و فرایند همکاری و مشارکت با مردم صورت می گیرد. برای دستیابی به تمامی امکانات موجود، تصمیمات کلیدی و اصلی باید طی فرایند برنامه‌ریزی شده و از طریق مشارکت بین مردم و بخش دولتی صورت گیرد، که این برنامه‌ریزی را متخصصان طراحی محیط و رشته های وابسته بر عهده دارند. لازم است فرهنگ عمومی برای توجه بیشتر و اهمیت فراتر به مسئله طراحی شهری تغییر یابد. اگر هدف طراحی شهری ایجاد مکانهای مردمی است، پس باید نهایت تلاش خود را در خلق فضاهای مورد علاقه و استفاده مردم به عمل آورد (ص ۵۷۹-۵۸۰).
مشخصات کتاب:
کارمونا، متیو و دیگران (۱۳۸۸). مکانهای عمومی فضاهای شهری: ابعاد گوناگون طراحی شهری، تهران: دانشگاه هنر، ۶۰۹ صفحه