این کتاب پژوهشی است در جهت حفظ گوشه‌ای از فرهنگ موسیقایی کشورمان یعنی موسیقی رمضان که توسط یکی از پژوهشگران موسیقی نواحی ایران و با همکاری تعدادی از موسیقیدانان و پژوهشگران دیگر نقاط کشور به انجام رسیده است. کتاب از سه مقدمه و شش بخش تشکیل شده که عبارت‌اند از: «آیین سحر»، «آوازهای نیمه ماه رمضان»، «آیین نوبت‌زنی یا نقاره‌زنی در ایران»، «رو در رو»، «بخش اضافات، حواشی و تعلیقات» و «شنیده‌ها». علاوه بر این در قسمت آخر کتاب نت‌نگاری ریتمهای نقاره‌نوازی، طبل سحری، طبل عزا و دهل‌نوازی در برخی از نواحی ایران، توسط محمدرضا درویشی نوشته شده است.
«کتاب موسیقی رمضان در ایران»، به بررسی و تحقیق در مورد نغمه‌هایی آشنا در خاطرات نه‌چندان دور ایرانیان می‌پردازد. آواها و نغمه‌های سحرخوانان که سال‌های متمادی زینت‌بخش شب‌های رمضان بوده است، شب‌های رمضان را تبدیل به یکی از خاطره‌انگیزترین شب‌های سال کرده است.
نوشته‌های مرتبط
بخش‌بندی کتاب بسیار دقیق صورت‌گرفته و در هر بخش جزئیات مربوط به هر مراسم به دقت ذکر شده است. عناوین فرعی با سر تیترهای: پیش خوانی رمضان، موسیقی رویت هلال، آواها و نواهای بیدارسازی، سحر خوانی، سحرخوانی به همراه سازکوبی، سحرخوانی با تنبور و دوتار، سازهای بادی نواختن در سحر، جار کشیدن، نوش‌آباد کویر، یزد، موسیقی و اوقات فراغت در ماه رمضان، نیایش، مرثیه خوانی، مقتل خوانی و منقبت خوانی، آواها و نواهای پایان ماه رمضان، آواز سحر در کرمانشاه و لرستان، آواز سحر در جنوب خراسان، سحرخوانی در ایل بهلوری جنوب خراسان، مناجات سحری خراسان میانه، مناجات سحر مشهد اردهال، مناجات در شاهرود و بسطام، منقبت‌خوانی خوزستان (ازنا)، الوداع رمضان در جنوب ایران، بررسی آواز آئینی هوربابایی (هوم بابایی) در کاشان، ذکرشهناز، ایضا ً ذکر، ذکر عراق، منشاء پیدایش نقاره، نوبت یا نقاره، نقاره و نقاره‌زنی پس از صفویان تا قرن حاضر، فنای نقاره زنی، نوبت و نقاره در خراسان، کتب تاریخی دیگر، نقاره‌زنی دینی – مذهبی، نقاره زنی در حرم رضوی، باورها و عقاید در مورد نقاره خانه‌ی رضوی، کاربرد نقاره‌‌خانه در اجتماع شهری مشهد، حقوق نقاره‌چیان، نقاره‌زنی در سایر ولایات خراسان، نقاره‌زنی در ماه رمضان، شب‌خوانی، سحر آواز، نقاره‌زنی در گیلان – به روایت مرحوم محمود پاینده‌ی لنگرودی، کرنازنی، استفاده از نقاره در مراسم تعزیه و محرم در نطنز، علم و طبل و شیپور در آشخانه‌ی بجنورد، نقاره در کردستان، نقاره‌زنی در مازندران، نقاره‌زنی در فارس، موسیقی ماه رمضان در منطقه‌ی بسطام، طبل و نقاره‌زنی در منطقه‌ی اراک، نوبت‌زنی روزانه در زمان آل‌بویه، بوق و دهل‌زنی در زمان خبررسانی، نقاره‌زنی در عراق و هندوستان به روایت ابن بطوطه، شیپور‌زنی به هنگام فوت کسی در عهد سلطان ابوسعید، از خاطرات استاد علی بلوکباشی درباره‌ی نقاره‌زنی در سبزوار، کل علی نقاره‌چی قشقائی، ضرب المثل‌های ایرانی درباره نقاره – نقاره خانه و ادوات و اجزای ان، آواز زولبیا فروشان ماه رمضان گیلان و همچنین آوانگاری تشکیل شده است.
هوشنگ جاوید درباره این کتاب می‌گوید: «در گذشته آواز در ماه مبارک رمضان، جانشین ترانه‌ها می‌شد. درواقع رمضان باعث می‌شد متن موضوعی آوازها تغییر کند و مضمون‌های ستایش و نیایش در آوازها مطرح شود، همچون رمضانیه‌ها و دیگر نواهایی که با صدای بسیار زیبایی خوانده می‌شدند.»
بنابر اعتقاد جاوید امروز باید به این نکته بسیار مهم اندیشید که آیا ترانه‌ها و آواهای رمضانی جدید می‌توانند تاثیرگذاری گذشته را داشته باشند؟ و جایگزین مناسبی برای رمضانیه‌های گذشته باشند؟
هوشنگ جاوید، با استناد به منابع به‌جا مانده از تاریخ کهن ایران، ریشه‌های آیین نقاره‌زنی را مربوط به دوران پیش از اسلام می‌داند و معتقد است ایرانیان در اوقات خاص از جمله برآمدن آفتاب و هنگام جنگ، از سازهای کوبه‌ای مانند نقاره استفاده می‌کردند. مصاحبه با سحرخوانان در نقاط مختلف ایران و بیان خاطرات ایشان، یکی از بخش‌هایی است که مطالعه آن برای خوانندگان خالی از لطف نیست.
کتاب «موسیقی رمضان در ایران»، تحقیقی ارزشمند درباره هنر سحرخوانی در ایران است؛ هنری که به واسطه ظهور رسانه‌های جمعی مانند رادیو و تلویزیون رو به فراموشی است. این کتاب که همراه یک لوح فشرده حاوی الحان موسیقی ماه رمضان ارائه شده است، مجموعه‌ای ارزشمند جهت ثبت خاطرات شب‌های رمضان در ایران بهشمار میرود.
موسیقی رمضان در ایران، به کوشش: هوشنگ جاوید، نت‌نگاری: محمدرضا درویشی، ناشر: سوره‌مهر،
تاریخ نشر: مهر ۱۳۸۴، تعداد صفحات: ۲۰۸، چاپ: اول، قیمت: ۲۴,۵۰۰ ریال، شمارگان: ۲۵۰۰
