معرفی کتاب:مفهوم مونث در زبان فکر

مشخصات کتاب

منظوری، ناصر؛ «مفهوم «مونث» در زبان- فکر»؛ تهران، ناشر:مولف، چاپ اول ۱۳۹۴

معرفی مختصر نویسنده

ناصر منظوری نویسنده و زبان‌شناس ایرانی است. در سال ۱۳۳۲ در بخش کوله بوز واقع در جنوب غربی میانه در آذربایجان در یک خانواده روشنفکر و بزرگ طایفه به دنیا آمده‌است. از این رو، هم با فرهنگ مردم قرابت نزدیک داشته و هم آشنا با شرایط علمی و فکری جهان بزرگ شده‌است. در چهار سالگی از زادگاه خود کوچ می‌کند، کوچی که بی بازگشت هم نیست. این کوچ و بازگشت‌های مکرر بیست و چند سال طول می‌کشد. دوران تحصیل او در چنین شرایطی و در کنار فرهنگها و اقوام مختلف سپری شده‌است. هم از این روست که تحصیلِ بیست و یک ساله او در پانزده مدرسه و دانشگاه طی شده‌است.

حیطه کاری ناصر منظوری در دو بخش عمده متمرکز شده: ۱. نوشتن رمان، ۲. کارهای تئوریک و تحقیقی در زبان.

این دو بخش را می توان دو خط موازی در نظر گرفت که قطار فکری و ادبی نویسنده بر روی آن پیش می رود. به عبارت دیگر درک عمیق رمان های وی بدون اطلاع از کارهای تئوریک و مبانی نظری او ناممکن است و بیان مفصل و مشروح اصول نظری وی را در کارهای ادبی مشاهده نمود. این دو خط موازی یک بده بستان دائمی با یکدیگر دارند.

تمرکز اصلی و اساسی فعالیت ادبی و نیز فعالیت‌های تئوریک او بر روی ساختارهای جبری مفاهیم و نیز تفکر اسطوره‌ای است. او آثار خود را در سه زبان ۱. ترکی، ۲. فارسی و ۳. انگلیسی می‌نویسد.

توضیح درباره کتاب
کتابی که معرفی می گردد دهمین عنوان از مجموعه کتابهای تئوریک کتیبه های شفاهی ناصر منظوری است. او همانند کتابهای پیشین در این کتاب نیز به سراغ لایه های مفهومی زبان ترکی در ایران رفته است و این بار تلاش نموده ریشه های فرامعناشناختی مفهوم مونث و زنانگی را در زبان ترکی بازیابی کند. این کتاب، همانند سایر کتابهای تئوریک وی، در مسیر بازشناسی ریشه های زبانی تفکر اسطوره ای گام بر می دارد. منظوری، همان طور که خود تاکید دارد، به اسطوره شناسی نمی پردازد بلکه به نحوه شکل گرفتن تفکر اسطوره ای مبتنی بر زبان می پردازد. از آنجا که اساطیر نقش مهمی در یک جامعه دارد راه یابی به نقشه ی این اساطیر نیز مهم است. جمع آوری و طبقه بندی اساطیر کار شایسته ای است اما نگرش تئوریک به نحوه شکل گیری اساطیر و اساسا رفتن به یک مرحله قبل اساطیر راه تازه ای است که نویسنده می گشاید.
او در این کتاب معتقد است واژه کلیدی برای تحقیق زنانگی در زبان ترکی «قاری» (در ترجمه تحت اللفظی پیرزن) است. او در توضیح مفاهیم نهفته در این واژه می گوید که این واژه دارای دو حوزه مفهومی متناقض و رو در روی هم است. یکی حوزه مفهومی مربوط به زمستان و فصل مُرده که در کتاب «۴ بای ۴ فصل» به آن پرداخته شده است. (در آن کتاب مفهوم قاری را مرکب از دو جزء «قار» و «- ری» دانسته یعنی الهه برف و سرما و زمستان) دوم، مفهومی مرکب از دو واج مفهومی «قان» و «ری» می باشد. او «قان» (خون) را در ارتباط با مفاهیم «حیات» (خون مایه حیات است)، «ادراک و فهم و تدبیر» (فعل قانماق) «خان» (سالار و سرور) می داند. او در بررسی مفهوم «- ری» با ارجاع به کتابهای پیشین خود، آن را «موجد» و «پدید آوردنده» «الهه» معرفی می کند.
به عنوان حلقه اتصال بین مفهوم قار+ری (الهه زمستان و برف) و قان+ری (الهه حیات) و گذر از یکی به دیگری او زمین را به عنوان مفهوم سوم و میانجی معرفی می کند. زمین بنیانی ترین زیرساختی است که در زمستان می میرد و در بهار زنده می شود. میرندگی و حیات همه موجودات روی زمین تابعی از میرندگی و حیات زمین است. در این اتصال او مفهوم زمین را مفهومی زنانه می شناساند. گویا مادر همه موجودات، همانا زمین و خاک است.
از همین رهگذر است که زن را نگهبان و پدیدآورنده حیات و حریم خاک و خانواده و عشق می داند. پس از بررسی مفهومی، او به بررسی موردی و مصداقی کارکرد اسطوره ای و مفهومی زن در داستان های آشیقی آذربایجان و به صورت مشخص داستان «شاه اسماعیل» می پردازد. او معتقد است کاراکترهای زن در این داستان با نام «عرب زنگی» و «پری» و «گولگز» همه نوعی نگهبان و اسفنکس می باشند.
از آنجا که موضوع این کتاب مفاهیم جبری در زبان ترکی است معرفی این کتاب به زبان ترکی ارائه گردیده است.

چوخ آز آدام تاپیلار کی اوز شعرلرینی یا رومانلارینی بیر ده تزه دن توضیح وئره . اونلاردان بیری ناصر منظوری دیر.
بو کیتاب دا منظوری نین تئوریک کیتابلاریندان دیر. منظوری ایشلرینی ایکی موازی خط ده قاباغا آپاریر. بیر خط ده ادبی ایشلری دیر. بونلار رومانلار، اوشاق کیتابلاری دیر. ایکی نجی خط تئوریک ایش لری دیر. بوردا دئمک اولار کی همان ادبی ایشلرین تئوریک اساس لارینی توضیح وئریر. اصلینده منظوری تورک دیل دوشونج سیستمی نی آنلاییش علمی اساسیندا آراشدیریر. او تاپدیقلارینی گاه تئوریک شکیل ده گاه ادبی شکیل ده منتشر ائلیر. دیمک هم کنکرت هم کمپلکس. اونون اصلی ایشی «زئین- بین» ده (Brain Mind) مفهوم لارین دونیاسینی کشف ائتمک، اونلارین نئجه ایشله مه سینی آراشدیرماق دیر. او بو ایشی هم انگلیس دیلینده هم تورکی دیلینده انجام وئریب. اونون مطالعه لری ایله دریندن تانیش اولماق اوچون ویگوتسکی نین «اندیشه و زبان» کتابی و لوریانین «زبان و شناخت» کتابی و هابئله لوی اشتراوس.ون کیتابلاری توصیه اولونور.
بو کیتاب دا قادین مسله سی آراشدیریلیب. کیتابین جلدینین رنگی قیرمیز دیر. او دا «قان» مفهومونا مربوط اولا بیلر. بو منظوری نین اونونجو تئوریک کیتابی دیر. نظره گلیر تئوریک جذبه هله لیک اوستون دور و وقت وئرمیر ادبی ایشلر ده یاناشی قاباغا گئده. منظوری ادبی ایشلرینده «اویونوم اویونوم» رومانی نی یاریمچیق بوراخیب. اونون «سون ناغیل سون افسانه»، «قاراچوخا» و «آواوا» رومانلاری همین تئوریک ایش لرین ادبی ظهورو دور.
بو کیتابدا، قاباقکی کیتابلارا تای، بیر مدل معرف لیک اولور. او مدلین اوزو ایله «کمپلکس» قدیم کلمه لر استخراج اولونور. اونلارین مفهومو اوزرینده توضیح گئدیر. بو مدل همان مدل دیر کی منظوری نین بیرینجی تئوریک کیتابی (نظام چهار بعدی زبان) دا وئریلمیشدی. اؤز اوّلکی مدلینه وفادار قالماق و همین مدل اوزو ایله ایشلری قاباغا آپارا بیلمک، بیر نظری باشاری دیر. و مدلین دوزلوگونه بیر بویوک دلیل دیر.
کیتابین عنوانی جالیب دیر آچیقلانا
کیتابی تانیتماق اوچون بئله صلاح گوردوم کی اول عنوانی تشکیل ائدن کلمه لری آچیقلایام سونرا کیتابین اوز فهرستی ایله قاباغا گئدم و الده ائدیلن نتیجه لری فهرستین عنوانلاری نین آلتیندا یازام.
مفهوم. منظوری نین اساس ایشی مفهوم لاری تانیماق دیر. مفهوم بیر مرحله معنادان ایره لی و قدیم و اصلی دیر. منظوری نین نظرینده «آنلاییش علمی» (علم شناخت- Cognitive science) مفهوم لارلا معنا تاپا بیلر. دیل اوستونده ایشله ینده منظوری نین نظرینده گرک مفهوم لار کشف اولا. «مفهوم» (concept) کمپلکس دیر. «مفهوم» معناشناختی مرحله دن قدیم دیر. منظوری یئنی بیر دونیا کشف ائله ییب- «پیشا معنا شناختی» دونیاسی.
مونث – بو، کیتابین مشخص موضوسو دور. مونث لیک درّاکه قوه سی نین سمبولو دور. تدبیر . قانماق. خان اولماق.
زبان – فکر: منظوری نین نظرینده دیل لر ایکی بولونور. کریول دیل، طبیعی دیل. طبیعی دیل لر صرفا نشانگان دئییل لر. اونلاردا لفظ له معنا قاریشیق بیتیشیک دیر. نئجه کی نسبیت نظریه سینده موج نان ذره بیتیشیک دیر. یا فضا زمان آیریلمازدیر. منظوری نین نظرینده تورکی دیلی، زبان فکر لرین بیرینجی و کامل مصداقلاریندان دیر. دئمک اولار کی او تلویحا تورکی دیلی نین آدینی زبان فکر (دیل – دوشونج) قویور.
او اسطوره ای تفکورون ریشه لرینی و دلیل لرینی دیل- دوشونج ده (زبان- فکر) ده تاپیر.
ایندی فهرست
مقدمه ای بر جایگاه مونث
خانواده ایچینده قادین جنسی نین یئری آچیقلانیب. بورادا قادین حریم ین قورویوجوسو تانیتدیریلیب.
صداهای مهم
بورادا منظوری نین فیکیر سیستمینده مهم اولان سس لر (آ ب ق د) تانیتدیریلیر. بونلاردان سونرا «ن» سسی مهم دیر. «آ» سسی ده چوخ چوخ مهم دور. بونلارین ترکیبندن (البته واقعی بیر مدل اوزو ایله) مهم مفهوم لار یاراناجاق. اصلینده زبان فکر دن «استخراج» اولاجاق: «آری»، «باری»، «قاری»، «تاری»
منشا مفهومی مونث
منظوری، «دان» کلمه سینی و «تانری» کلمه سینی بیر بیرینین یانیندا بیر سیستم کیمی گورور. او دییر «د» سسی بو سیستمی وجودا گتیریب. همین سیستمین ایچینه الفبانین اول سسلرینی قویور و سیستمین تولید ائتدیگی مفهوملاری آراشدیریر. او «آن» کلمه سینی همین سیستم دن استخراج ائلیر. («قان» کلمه سینی «بان» کلمه سینی ده). او بو کلمه لرین مفهومونو آچیقلاماق اوچون «دده قوقود» کیتابینا باش وورور. او اوز مفهومی سیستمینده تاپدیغی کمپلکس مفهوما گوره دده قورقود دان اولونان بعضی تفسیرلری رد ائدیر و یئرینه یئنی مفهوم قویور. او قاراچوخا رومانینا دا اشاره ائلیر. و اوز یازدیغی رومانی بیر آز بوردا شرح وئریر.
منظوری نین نوآوری سی همین بو «دان» «تانری» کلمه لرینی بیر بیری نین یانینا قویوب بیر سیستم دوزلتمه سی دیر. او بو سیستم دوزلتمه ده ریاضی نسبت لردن ده فایدالانیر.

نتیجه ده او نامعلوم کلمه «آن» اولور.
او فارسی دیلینده ده گورسدیر کی «زن» مفهومو، «زندگی» ایله باغلی دیر. «مرد» مفهومو اؤلمک له (مُردن). انگلیسی ده بس؟ عربی ده بس؟
«ن» سسی وجود مفهومونو «ی» سسی عدم مفهومونو گؤرسدیر. بو سسی هر دورد سسه آرتیریر اونلاردان عمله گلن کلمه لرین مفهومونو آچیقلاییر.
مونثین منشایی «ن» دیر.
بانی چیچک: بانی : پایدار در آغاز، پای بند به اصل
بامسی بیرک. بیر کلمه سیندن گلیر. یالقوزک له ایلگیلی دیر.
آت لا آتا بیر کوکدن دیرلر. کیشی آتی رام ائلیییب.
قان
قان بو کیتابین ان اساسی کلمه سی دیر. بو کیتابی بیر کلمه ده خلاصه ائله سک او کلمه «قان» دیر. جلدین رنگی ده بونا اشاره اولا بیلر. نئجه کی ۹ -جو کیتابین جلدی قارا ایدی. چون او کیتابدا دا اساس مفهوم «قارا» مفهومی ایدی. آددا دا «سیاه چاله» گلمیشدی.
مونث لیگین اساسی مفهومی «قان» دیر. قانین چوخ معناسی وار. قان بیر «کمپلکس» مفهوم دیر. اوندا قاناجاق وار. قان وار. خان وار. خانیم وار. قین وار. یئر وار.
بو فصل ده ایکی اؤکوز کسمه مراسمینه اشاره اولور: بیری تبریزین غربینده اسفنجان دا، بیری ده خوی دا تپه ننه کندینده.
بوردا دئییلیر «خان» عنوانی نین کوکو مونث دیر.
یئر یئل
منظوری «ی» سسی نین اهمیتی درک ائله ییب اوندان تؤرنن کلمه لری مفهوم جهتیندن ذره بین آلتینا آلیر.
یئر مونث لیک سمبلو دور. یئل کیشی سمبولو دور. یئریک لمک مونث لیکدن یارانان معنا دیر. یئل قیش دان سونرا یئری اویادیر تا بارور اولا.
تورک اسطوره سینده ۴ یئل وار: مئه یئلی، آغ یئل، بایرام یئلی، قاسیرقا
قارا چوخا رومانی نی بیر آز آچیر.
«چون اوکوز یئره جومموش قانا حساس اولار اونا گؤره بیر اسطوره یارانیب کی یئرنن اؤکوز مرتبط دیرلر».ص ۸۸

کووست
کووست (Quest) بیر سفر دیر کی انسان ایسته دیگی نین دالیسیجا گئدیر و بو سفر ده چتین چتین امتحان لاردان گئچمه لی اولور. نهایت ده ایسته دیگینه یئتیشیر.
«نظره گلیرآذربایجانین عاشقانه ادبیاتیندا کووست قوردلا باغلی دیر».ص ۹۸
«دده قورقوت دا بامسی بیرک داستانی انسانلا قورد همذات پنداری سیندن بیر نشانه دیر».ص ۱۰۰
آشیقلار داستانلاریندان بیری اولان شاه اسماعیل داستانیندان بیر تفسیر وئریر. ۱۰۵
مولف بو داستاندا اوچ قادین شخصیتی نی اوچ حریمین نگهبانی معرفی ائلیر. عرب زنگی تورپاق نگهبانی، پری ائو نگهبانی، گلزار عشق نگهبانی. سوال: بونلارا گؤره گرک اوچ دنه ده آد اولا. آما بیر دنه اسفنکس آدی وار. ترلان. اسفنکس آدلاری کیشی آدی دیر. (آسلان، قاپلان، اوغلان) فقط بیری قادین دیر. (ترلان). نییه؟
کوراوغلو داستانی هامیسی سفرلر (کووست) اساسیندا شکل تاپیب.
کووست غیر ممکن
سون ناغیل سون افسانه یه بیر ایضاح وئریر. ۱۲۸
اساطیرین ریشه سی طبیعتین انسان لار باغلی واقعیت لرینده دیر. ص ۱۳۰
اصلی کرم داستانی غیرممکن یوللانما (کووست) دیر.ص ۱۳۰
اصلی کرم داستانی شوبه سیز «آی» لا «گون»ون ابدی عشقی نین داوامی دیر. ص ۱۳۶
بورادا منظوری اوز آواوا رمانینا قاییدیر. اونون تئوریک لایه سینی آچیقلاییر.
نمونه هایی از تولید ادبی ذهنیت مونث
لای لای لار، خانیم آشیغین دیلیندن شعرلر، بو ادبیاتین نمونه لریندن دیر. قادین یوللانماسی (کووستی) انتظار حسرتی چکمک دیر.ص ۱۴۵

نتیجه
منظوری بو کیتابدا نیشان وئریر کی تورکجه ده ایکی قاری وار. بیری قار ایلاهه سی بیری قان (قانماق) ایلاهه سی. یعنی قاری سوزونون ایکی ریشه سی وار بیری «قار-ری» بیری «قان-ری».