مظلوم زاده، محمدمهدی(۱۳۸۲)، سیر تاریخی تعزیه در کازرون، واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات و سنجش برنامهای صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، مصور، ۳۱۸ ص، ۲۲۰۰۰ ریال. تعزیه یکی از مهم‌ترین و ناب‌ترین هنرهای سنتی ایرانی و شیعی است که در طول تاریخ و بر دوره‌های مختلف حیات اجتماعی و سیاسی ایرانیان تاثیر مهمی گذاشته است. ماندگاری برخی هنرهای خاص ایرانی مانند «موسیقی» از طریق تعزیه ممکن شده است. به‌باور برخی محققان پس از ورود اسلام به ایران و مسلمان شدن ایرانیان هنر موسیقی ایرانی و گوشه‌های آن ممکن بود به فراموشی سپرده شود اما پیدایش هنر تعزیه و نیاز آن به موسیقی، باعث حفظ و حیات دوباره موسیقی ایرانی شد.
تعزیه امروز شکل تکامل‌یافته‌تر و پیچیده‌تر سوگواری‌های ساده شیعیان ایرانی برای شهیدان کربلا در سده‌های نخستین هجری است. درباره تاریخ پیدایش تعزیه نظریه‌های مختلفی از سوی محققان تاریخ هنر در ایران بیان شده است. برخی از محققان و نظریه‌پردازان خاستگاه نمایش تعزیه را آیین سوگ‌سیاوش می‌دانند که تاریخی سه‌هزار ساله دارد و برخی دیگر پیشینه این نمایش را نهایتا دوران صفویه ذکر کرده‌اند.
نوشته‌های مرتبط
تعزیه صورتی نمایشی است که مردم این سرزمین برای واگویه‌کردن سوز و گداز واقعه عاشورا، برگزیده‌اند و از آن طریق فریاد مظلومیت را در نجوا و بازنگری آن واقعه، سال در پی سال و قرن در پی قرن به گوش عالمیان رسانده‌اند. از آنجا که هر پدیده اجتماعی، خاصیت مکانی و زمانی خاص خود را دارد؛ اما تعزیه با وجود جایگاه موثر اجتماعی خود در گذشته، امروزه دیگر کارکرد پیشین خود را ندارد. امروزه تعزیه در بخشی از هنر نمایش، یعنی”نمایش مذهبی” جای گرفته و پژوهش و تفکر درباره آن به شکل تخصصی انجام می‌گیرد. با این حال، گردآوری آداب و رسوم برگزاری تعزیه در میان مردم شهرهای مختلف، منجر به حفظ اسناد ارزشمندی درباره چگونگی انجام آن و مراحل مختلف آن شده است. از این رهگذر، به خوبی می‌توان اهمیت امر گردآوری در این زمینه از جمله مطالب این کتاب را خاطر نشان کرد.
این کتاب حاصل سال‌ها تحقیق، مشاهده و گردآوری مطلب درباره موضوع «تعزیه و سیر تاریخی آن در کازرون» و نیز بیانگر عشق و ارادت مولف محترم به اهل بیت(ع)، خصوصا اباعبدالله‌الحسین(ع) و واقعه کربلاست.
مؤلف در مقدمه کتاب سیر تاریخی تعزیه در کازورن شیوه جمع آوری و نگارش کتاب را چنین بیان کرده است: از بهار ۱۳۴۶ که گردآوری فرهنگ مردم کازرون در استان فارس را زیر نظر زنده یاد استاد ابوالقاسم اِنجوی شیرازی، مدیر مرکز فرهنگ مردم و برنامه رادیویی فرهنگ مردم به طور جدی آغاز کردم، در زمینه عزاداری حسینی و تعزیه در ماههای محرم و صفر نیز تحقیقات عمیق، وسیع و گستردهای را انجام دادم و به مرور، از میان انبوه یادداشتهای تحقیقاتی میدانی و نسخ خطی مجالس تعزیه کازرون، مقالاتی را هم به چاپ رساندم. از میان انبوه یادداشتهای تحقیقاتی خود و دفاتر یاد شده در زمینه عزاداری و تعزیه، این مجموعه را با عنوان « سیر تاریخی تعزیه در کازرون» در دو جلد تألیف کردم که جلد اول در زمینه عزاداری و تعزیه نگاشته شد و جلد دوم به مجالس تعزیه اختصاص دارد. جلد اول برای چاپ و به منظور نشر، در اختیار واحد فرهنگ مردم سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ا یران قرار گرفت… در این کتاب، علاوه بر مشاهدات عینی و شرکت در مجالس آیینی و نمایش تعزیه در کازرون، از تعزیهگردانها، تعزیهخوانهای همشهری و نوحهگرهایی که به دعوت نگارنده لبیک گفتند، استفاده شده که نام آنان در پانویس صفحات کتاب اشاره شده است.
این اثر از همان ابتدا که به چاپ رسید مورد توجه بسیاری از تعزیهشناسان و صاحبنظران و همچنین مورد انتقاد تعدادی از نقادان و محققان قرار گرفت و دلیل اصلی استقبال و انتقاد از این اثر، شیوهای بود که محمد مهدی مظلوم زاده با تأکید بر روایات و شفاهیات و نه شیوه اسنادی و کتابخانهای در کتاب به کار برده بود.
مطالب کتاب در هفت فصل تنظیم شده است. ابتدا پیشگفتار و مقدمه و سپس فصل اول کتاب با عنوان سیر تاریخی تعزیهداری(از زمان دیلمیان تا زمان حاضر) آغاز میشود. فصل دوم با عنوان بانیان خیر و تعزیهگردان شامل بخشهای: سقاخانهها، بانیان تعزیه و عزاداری، تأمین مخارج تعزیهداری، نذریهای ایام عزاداری، هیئتهای عزاداری در محلات شهر، تعزیهگردانی و تعزیهگردانها و تعزیخوانهای محلات در شهر و روستا است. فصل سوم با عنوان تعزیهسرایی و تعزیهسرایان شامل بخشهای: تعزیهسرایی و نسخهنویسان، فهرست مجالس تعزیه، مجالس به دست آمده، سوگسرایی و انواع سوگنامه، تعزیهسرایان کازرونی و نوحهسرایان معاصر است.
فصل چهارم با عنوان مجالس روضه و تعزیهخانهها شامل: روضهخوانی و روضهنویسی، روضهخوانها، مجالس روضه، تکایا و حسینیهها و تعزیهخوانهای روستایی است. فصل پنجم به وسایل عزاداری و تعزیه اختصاص دارد. فصل ششم با عنوان مراسم عزاداری و کتلی عاشورا شامل بخشهای: پیش از حلول ماه محرم، عزاداری پسر بچهها، خونریزان، عزاداری دهه اول محرم، رباعی و رباعی خوانی، روز تاسوعا، شب عاشورا، مجلس عزاداری زنانه، مراسم کتلی در روز عاشورا، قمه زنی، شام غریبان، تعزیه هفتاد و دو تن و عزاداری کازرونیهای مقیم شیراز است. فصل آخر نیز با عنوان تعزیه و تعزیهخوانی شامل: چاووشیخوانی در تعزیه، تعزیه وسیله آموزشی، تعزیه در روستا، تعزیههای غریبهها و امدادهای غیبی در تعزیه است. تکمله کتاب نیز شامل پیوست کتاب(۱۱ مورد اسناد کهن و اشعار طوماری و ۶۱ قطعه عکسهای مربوط به تعزیه) و فهرست اعلام میباشد.
ایمیل نویسنده:۴۰۰hashemi@gmail.com
وبلاگ نویسنده: http://400hashemi.blogfa.com
