معرفی آثار مهم در اماکن متبرک در شهر

حمیدرضا آذری نیا

موضوع اماکن متبرکه در شهر یک مساله مطالعاتی در حوزه مطالعات دین و حوزه مطالعات شهر است و بیشتر پژوهشگران این حوزه بعنوان یک مساله در حوزه دین یا یک مساله در حوزه شهر به این موضوع پرداخته اند و آثار این حوزه بیشتر مجموعه مقالاتی است که افراد مختلف در آن پاسخ خود به این مساله را ارایه کرده اند.

از جمله آثاری که بصورت تک نگاری نوشته شده اند چند اثر ذیل است:
۱. The Holy City of Medina: Sacred Space in Early Islamic Arabia
Harry Munt
Cambridge University Press 2014/ ISBN 1-107-04213-5

۲. Mecca: The Sacred City
Ziauddin Sardar
Bloomsbury Publishing 2014/

۳. Spaces of the Sacred and Profane: Dickens, Trollope, and the Victorian Cathedral Town (Literary Criticism and Cultural Theory)
Elizabeth A. Bridgham
Routledge 2008/ ISBN 0-415-97952-8

۴. Encyclopedia of Sacred PlacesNorbert C. BrockmanABC-CLIO 2011 / ISBN 978-1-59884-654-6

۵. Jerusalem: Idea and Reality
Tamar Mayer, Suleiman Ali Mourad
Routledge, 2008/ ISBN 0415421284

۶. The Shrines of the ‘Alids in Medieval Syria: Sunnis, Shi’is and the Architecture of Coexistence
Stephennie Mulder (Author)
Edinburgh Studies in Islamic Art / ISBN 0748645799

۷.The Sacred in the City
Liliana Gómez, Walter Van Herck
Bloomsbury Academic 2012 /ISBN 9781441172952

۱.The Holy City of Medina: Sacred Space in Early Islamic Arabia
Harry Munt
Cambridge University Press 2014/ ISBN 1-107-04213-5
هاری مونت مدرس تاریخ قرون وسطی و پژوهشگر خاورمیانه است. وی در مورد شهرهای مقدس شبه جزیره عربستان مطالعه نموده و این اثر محصول مطالعات او در دوره قرون وسطی است. در این کتاب وی در مورد نقش حضرت محمد (ص) و خلفا و ائمه فرق اهل سنت در مقدس شدن مدینه بحث می کند و نشان می دهد که تقدس مدینه نتیجه یک فرایند تدریجی بوده است. این فرایند مبتنی بر توسعه مشروعیت سیاسی و مذهبی و اقتدار دینی در جهان اسلام بوده است. او در اثر خود مفهوم شهر در میان مورخین و نخبگان اسلامی را بررسی می کند.

۲. Mecca: The Sacred City
Ziauddin Sardar
Bloomsbury Publishing 2014 / ISBN 1620402661
مکه قلب جهان اسلام و زادگاه حضرت محمد(ص) است. قبله مسلمانان و مقصد حج است. در این کتاب در مورد مکه و تصویری که از آن در ذهن مسلمانان است صحبت شده است. تاریخ سیاسی و فرهنگی مکه تاثیر زیادی در جهان اسلام داشته است، بررسی این تاریخ و آثار آن از اهداف این کتاب بوده است. فهم معنا و مفهوم مکه از جهات مختلف از دغدغه های این کتاب است. بررسی تاریخ مکه از زمانی که بیابانی بی آب و علف در دره مکه بوده تا امروز موضوع مطالعه نویسنده است. تاثیر فتح مکه در شکل گیری فرهنگی مسلمانان از مساله های این تالیف است.
مولف این اثر ضیاءالدین سردار اصالتاپاکستانی و بزرگ شده انگلیس است. نویسنده و منتقد فرهنگی در حوزه اسلام و فرهنگ مسلمانان و استاد مدعو در سیتی یونیورسیتی است.

۳. Spaces of the Sacred and Profane: Dickens, Trollope, and the Victorian Cathedral Town (Literary Criticism and Cultural Theory)
Elizabeth A. Bridgham
Routledge 2008/ ISBN 0-415-97952-8
این کتاب به مطالعه کلیساهای جامع در شهر های قرون وسطی با استفاده از متون ادبی چارز دیکنز و آنتونی ترولپ می پردازد. رویکرد روشی این کتاب نقد ادبی است و تلاش دارد ارتباط وسیع مکانهای مقدس و نامقدس را در گذشته و حال بررسی کند. توجه وی به این مساله بعنوان یک موضوع مطالعه شهری است. نویسنده به سه مفهوم توجه دارد قطعات مذهبی، ارزشهای اجتماعی و معماری گوتیک کلیسا و جامعه قرون وسطی را بدین ترتیب بازنمایی می کند.

۴. Encyclopedia of Sacred Places,
Norbert C. Brockman
ABC-CLIO 2011 / ISBN 978-1-59884-654-6
قدرت فرهنگی امر مقدس در جامعه در گدشته و حال قابل ملاحظه بوده است. امروزه گردشگری مذهبی و زیارت افزایش یافته است. تسهیل حمل و نقل در دنیای مدرن این شرایط را فراهم آورده است که تعداد بیشتری به سفرهای زیارتی و گردشگری مذهبی بروند و مراکز دینی را از نزدیک مشاهده نمایند و در مراسمها و آیین های مذهبی شرکت کنند. افزایش تسهیلات سفر امکان تجربه های جدید دینی را برای افراد فراهم کرده است.
بدین سبب انگیزه مطالعه امور دینی در دنیا و حوزه بین الملل افزایش یافته است. دانشنامه مکانهای مقدس اطلاعات وسیعی را درمورد اماکن مقدس جهان گردآوری کرده است. در حالیکه بسیاری از مدخلهای دانشنامه در مورد یک مکان صرفا توضیحات و اطلاعات مفیدی ارایه می کند‏، برخی از مداخل در مورد زیارت و گونه اماکن مقدس هم بحث می کند. در بعضی مداخل نیز ترکیبی از مباحث مربوط به خود مکان مقدس،تاریخچه آن و آیین های مربوطه به خواننده عرضه می شود. این منبع تنوع دینی و فرهنگی زیادی از ادیان جهان دارد.

۵. Jerusalem: Idea and Reality
Tamar Mayer, Suleiman Ali Mourad
Routledge, 2008/ ISBN 0415421284
نویسندگان در این اثر به تعامل ملیت، سرزمین و حافظه تاریخی پرداختهاند. اورشلیم برای ادیان ابراهیمی مقدس و مورد احترام است، در این کتاب از منابع کتابهای مقدس تا عناوین اخبار و روزنامه ها استفاده تا تحلیل جامعی ورای زمان و مکان در مورد این شهر انجام شود. شهر برای ساکنین و بازدیدکنندگان دارای لایه های مختلف معنایی است. از یک سو یک شهر تاریخی با خیابانها و اماکن تاریخی و مذهبی در منظر واردین شهر و از سوی دیگر شهری در ذهن افراد که شهر موعود و شهر استراتژیکی در نزد باورمندان است. از این جهت سوالات پیچیده و چند لایه ای در مورد این شهر ظهور می کند که نیازمند مطالعات بینا رشته ای است. اموری مربوط به فهم این شهر، عرضه این شهر و وضعیت این شهر از لحاظ تاریخی،مذهبی، اجتماعی، سیاسی و هنری در این کتاب سعی گردیده مورد توجه قرار گیرد.

۶. The Shrines of the ‘Alids in Medieval Syria: Sunnis, Shi’is and the Architecture of Coexistence
Stephennie Mulder (Author)
Edinburgh Studies in Islamic Art / ISBN 0748645799

این کتاب به زیارتگاه های شیعی در سوریه می پردازد. علی رغم هویت شیعی مزارهای مورد مطالعه، نویسنده مشاهده نموده که حتی در دوران نزاع های فرقه ای در طول تاریخ شام این حرمها محل عملی تعاملات بین مذهبی و مورد احترام همه بوده است. مطالعه طیف وسیعی از متون، آثار باستانی و معماری نشان می دهد چگونه این اماکن متبرک یک سرزمین یکدست اسلامی پدید آورده است. این مطلب ایده منظر دینی را در مطالعات جغرافیایی و هنری مسلمانان بوجود می آورد. به نظر نویسنده در دوران تحرکات تند فرقه ای سنی در تاریخ قرون میانه شام این حرمها موجب ارتباط و تعاملات بین مذهبی برای دستیابی به یک منظر اسلامی در نزاع حاکمان سنی شام با مسیحیان بوده است. توافق و مصالحه در مورد این مزارات موجب تغییر بافت دینی سرزمین به نفع حکومت سنی در برابر مسیحیان می شده است.

۷. The Sacred in the City
Liliana Gómez, Walter Van Herck
Bloomsbury Academic 2012 /ISBN 9781441172952
این کتاب نشان دهنده اشکالی است که شهر با امر مقدس بصورتهای مختلف دینی و معنا بخشی به زندگی شهر نشینان تعامل دارد. فرایند شهری شدن جامعه اهمیت مطالعات شهری و بررسی انسجام اجتماعی و فرهنگی را بیش از پیش نموده است. دین عاملی تاثیر گذار در حوزه فرهنگی و سیاسی و علت ظهور نمادهای مقدس جدید تاثیرگذار در فضای شهری است. امر قدسی یک موضوع مهم در تفسیر تغییرات اجتماعی و فرهنگی است. این کتاب به رابطه امر قدسی و شهر از یک منظر وسیعتر و با رویکردی بینارشته ای می پردازد. تصویر کتاب از موضوع چند لایه و با رویکردهای فلسفی، تاریخی، معماری و اجتماعی و مردم شناختی است.

مطلب فوق مربوط به درس نظریه‌های انسان‌شناسی دوره‌ی دکترا، دانشگاه تهران، زیر نظر دکتر ناصر فکوهی، خرداد ۱۳۹۶ می باشد.