معرفی آئین های عید کریسمس در آلمان

درخت کریسمس

عید کریسمس در آیین مسیحیت به عنوان بزرگ ترین و مهم ترین رویداد مذهبی و فرهنگی شناخته می شود که نقطه عطف آن میلاد حضرت مسیح (ع) است. به همین مناسبت، هرساله در کشورهای اروپایی جشن های متعددی با آداب و رسوم گوناگون برگزار می شود. آزین بندی خیابان ها، برپایی بازارهای کریسمس، دید و بازدید اعضای خانواده و دوستان و بسیاری دیگر از جمله مهمترین آداب رسوم این ایام هستند. در اینجا نگاه اجمالی به سنت و آداب کریسمس در آلمان می پردازیم.

واژه وایناختن (Weihnachten) در زبان آلمانی از ترکیب دو واژه Weih به معنای “مقدس” و Nachten به معنای “شب ها” به معنای “شب (های) مقدس” است که به ۲۴ دسامبر، شب میلاد حضرت مسیح (ع) اشاره دارد. از آنجایی طبق باور مسیحیان تاریخ میلاد عیسی مسیح (ع) در کتاب مقدس به طور مشخص درج نگردیده، این تاریخ برای نخستین بار در سال ۳۲۵ پس از میلاد از سوی روسای کلیسا به عنوان روز میلاد اعلام گردید. همچنین این روز در فرهنگ اروپا به دلیل آغاز زمستان در نیم کره شمالی زمین همواره از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. پیشینه برگزاری عید کریسمس تا قرن پنجم میلادی صرفا در قالب جشنی ساده جهت یادبود میلاد حضرت مسیح (ع) برگزار می گردید. اما از قرن ۱۶ تا ۱۸ میلادی رفته رفته به رونق آن افزوده شد به طوریکه در قرن نوزدهم این عید کریسمس به عنوان مهمترین “جشن خانوادگی” شناخته و توسط آلمانی ها به شکوه برگزاری آن افزوده شد.

آلمانی ها از چهار هفته پیش از شب مقدس (Heiligabend)با آداب مختلف به استقبال سال می روند. این ایام را (Advent) در فارسی جشن ظهور می نامند.

جشن ظهور (Advent)
آلمانی ها از چهار هفته پیش از شب مقدس خود را با تزئین درخت کاج و قرار دادن چهار شمع به نام شمع ادونت برای شب میلاد آماده می کنند. پیشینه این رسم به ۱۵۰ سال پیش باز می گردد. در شهر هامبورگ، یوهان هاینریش ویشرن (Johann Heinrich Wiechern)، پاپ کلیسای پروتستان یتیم خانه ای را بنا نهاده بود که در آن چهار هفته پیش از شب میلاد، هر شب اشعاری را در مدح حضرت مسیح (ع) و حضرت مریم (س) برای کودکان می خواند و پس از آن یک شمع را روشن می کرد و با کمک کودکان آنها را به شکل حلقه ای در چراغدان کلیسا می گذاشت که در آخر تعدادشان به ۲۴ عدد رسید. این عمل نه تنها شور و هیجان کودکان یتیم را برمی انگیخت، بلکه توجه اهالی شهر را نیز به خود جلب کرد و به تدریج به صورت یک آیین در سراسر آلمان به اجرا درآمد. هر خانواده چهار هفته پیش از شب مقدس، هرشب در خانه اش شمع روشن می کرد که بعدا به دلیل کمبود فضا تعداد آن به ۴ شمع تقلیل یافت و در هر یکشنبه از تاریخ ۳ تا ۲۴ دسامبر یک شمع روشن می کنند. همچنین آداب و رسوم سال نو برای کودکان بسیار خاطره انگیز است. روز اول دسامبر مادران آلمانی برای کودکانشان تقویم ادونت یا تقویم روشمار کریسمس هدیه می دهند. این تقویم به شکل جعبه شکلات است که از ۲۴ خانه تشکیل می شود. کودکان هر روز یک شکلات را از خانه ها بیرون آورده و می خورند. بدین ترتیب آنها برای برگزاری جشن سال نو روزشماری می کنند.

گرهارد لانگ (۱۸۸۱-۱۹۷۴) اولین مخترع تقویم ادونت برای کودکان بود. مادرش، کارتن بزرگی برایش خریده بود که داخل آن ۲۴ جعبه شکلات قرار داشت و به او هر روز یک شکلات هدیه می داد. در آغاز دهه دوم قرن بیست میلادی، چاپخانه های ایالت بادن ووتنبرگ اقدام به چاپ تقویم ادونت با اشعار همراه با تصویرهای کتاب مقدس اقدام نمودند. با شروع جنگ جهانی دوم، انتشار این تقویم به دلیل کمبود کاغذ ممنوع شد. اما پس از آن از سال ۱۹۵۸ تا به امروز تقویم ادونت با اشکال مختلفی عرضه می شوند.

درخت کریسمس
درخت کاج با تزئینات زیبا و کادوهای رنگین زیر آن، شاید اولین تصویری باشد که عید کریسمس را در ذهن ها تداعی می کند. اما انتخاب این درخت به عنوان مهمترین نماد عید کریسمس بی دلیل نیست. درخت کاج به دلیل سبز بودن آن در تمام فصول سال، در باور مسیحیان، سمبل زندگی و امید است. همچنین در روزگاران قدیم مردم بر این باور بودند که گیاهان عنصر نیروبخش زندگی هستند و وجود آن ها در خانه، سبب سلامتی و شادابی اهل خانه می شوند.

نخستین درخت کریسمس در آلمان بر اساس اسناد تاریخی، به سال ۱۴۱۹ میلادی باز می گردد. آن زمان شیرینی فروشی در مرکز شهر فرایبورگ قرار داشت که در ماه دسامبر درخت کاج بزرگی را با شکلات و آجیل تزئین می کرد و کودکان در شب مقدس با تکان دادن درخت از خوردن آن ها لذت می بردند. حدود ۱۲۰ سال بعد یعنی در سال ۱۵۳۹، درخت کریسمس در کلیسای شهر مونستر قرار داده شد که این دومین سند تاریخی آن به شمار می رود. بسیاری از تاریخ دان ها، قرن ۱۷ میلادی را مبدا پدید آمدن این سنت می دانند. مردم در آن زمان درخت کاج را در خانه ها و یا حیاط قرار می دادند و از شمع های کوچک، سیب و شکلات برای تزئین آن استفاده می کردند. در سال ۱۷۷۵ یوهان وولفگانگ فون گوته، اولین درخت کریسمس خود را در حیاط خانه اش در شهر وایمار قرار داد. به تدریج این رسم زیبا از اوایل قرن نوزدهم از آلمان به آمریکا و سپس به سراسر دنیا راه یافت و تا به امروز درخت به عنوان یکی از مهمترین نمادهای فرهنگی عید کریسمس شناخته می شود. حتی یافتن ردپای آن در ادبیات آلمان نیز به اهمیت آن در فرهنگ مذهبی مردم دلالت دارد. گوته اولین شاعر و نویسنده آلمانی بود که در رمان خود با نام “رنجهای ورتر جوان” به وصف درخت کریسمس توسط قهرمان داستان می پردازد. پس از وی فریدریش شیلر و دیگر نویسندگان و شاعران آلمانی با بیان توصیفات قابل توجه از درخت کریسمس در اشعار و داستانهای خود، بر جایگاه آن در باور مردم صحه می گذارند. حتی تزئین درخت کاج نیز خود آداب و رسومی دارد که در شهرهای مختلف آلمان متفاوت است. اما مهمترین آن شمع های ریسه ای و یا لامپ های کوچک رنگی است که براساس باور مسیحیان شمع سمبل روشنایی است و به حضرت مسیح (ع) دلالت دارد که مانند نوری در تاریکی زمستان متولد شد. عروسک های بابانوئل و انواع مجسمه های فرشته و گوهای رنگی نیز برای تزئین درخت کریسمس به کار می روند.

طبق آمار انجمن حفاظت از جنگل ها، آلمانی ها در ایام کریسمس حدود ۲۴ الی ۲۵ میلیون درخت کاج خریداری می کنند که ارتفاع آن به طور متوسط بین ۱.۵ ، تا ۱.۷۵ متر متغیر است. حدود ۳۰% از درختان کریسمس توسط کارخانه های کشاورزی، ۳۰% دیگر توسط گلفروشی ها و باقی آن از سوی بازارها و سوپرمارکت ها عرضه می شوند. آلمان حدود ۹۰% درصد جنگل های کاج را داراست و در مجموع یک میلیون درخت را به سوئیس، اتریش و لهستان صادر می کند. در مقابل کشور دانمارک با صادر کردن سالانه حدود چهار میلیون درخت کاج که اندازه آن بین ۴ الی ۴،۵ متر می رسد، مهمترین صادرکننده درخت کاج به آلمان به شمار می رود.

بازارهای کریسمس

با فرارسیدن روزهای پایانی سال، مردم آلمان با جنب و جوش فراوان مشغول خرید و در تدارک برای استقبال از شب میلاد حضرت مسیح (ع) و سال نو میلادی هستند. بازارهای کریسمس با عرضه نمودن نمادهای فرهنگی و سنتی مانند مجسمه های بابانوئل، سازه های چوبی تابلو ی شب میلاد حضرت مسیح (ع)، صنایع دستی، انواع پوشاک دستباف، شیرینی جات مخصوص کریسمس و بسیاری دیگر، حال و هوای خاصی به شهرهای آلمان می بخشد.

ایده برقراری این بازاره ها بار می گردد به اواخر قرون وسطی، زمانیکه در روزهای اول فصل زمستان بازارهای یک روزه ای برپا می شد تا مردم بتوانند مایحتاج فصل زمستان خود را تامین کنند. از قرن ۱۴ میلادی به تدریج عرضه تنقلات و آجیل، صنایع دستی، اسباب بازی، سبدهای چوبی با توجه به نیاز مردم آغاز گردید و پس از آن غرفه های کوچکی برای تهیه کادوهای کریسمس برای کودکان به آنها اضافه شد. امروزه این بازارها در اکثر شهرهای آلمان در میدان اصلی شهر، جلوی ساختمان شهرداری و یا در فضای باز جلوی کلیساهای اصلی برپا می شود تا بر وجه سنتی بودن این آداب بیفزاید. طبق آمارها حدود ۸۰% از آلمانی ها در ایام کریسمس از بازارهای کریسمس دیدن می کنند.

شب مقدس (Heiligabend)
نقطه عطف عید کریسمس شب مقدس که همان شب میلاد حضرت مسیح (ع) است. مهمترین سنت در این شب، گردآمدن خانواده ها کنار هم است که خود با آداب و رسوم خاصی برگزار می شود. چیدن کادوها در زیر درخت کریسمس، که از مدتی پیش خریداری و تزئین کرده اند، شاید اولین و مهم ترین رسم این شب به شمار می روند. امسال آلمانی ها ۱۱% درصد بیشتر از سال گذشته هدیه کریسمس خریداری کردند.

مغاره یا تابلوی تصویر شب ولادت حضرت مسیح (ع) نیز جزء یکی از مهمترین سنت های شب مقدس است که در آن براساس کتاب انجیل تصویر طویله ای کوچک است که در آن حضرت مسیح (ع) در گهواره ای چوبی قرار دارد و حضرت مریم (س) یوسف (به اعتقاد مسیحیان همسر حضرت مریم) در کنار نوزاد تازه متولد شده ایستاده اند.

ساعت ۱۷ با به صدا درآمدن ناقوس کلیساها، مسیحیان برای انجام فرایض مذهبی به کلیسا می روند و به عبادت های مختص این شب می پردازند. خواندن اشعار مدح و ستایش حضرت مریم (س) و حضرت مسیح(ع) و دعا و نیایش برای سال جدید از جمله آن هاست. در این میان عبادت هایی نیز برای کودکان در نظر گرفته شده است که پاپ اغلب داستان میلاد حضرت مسیح (ع) را به زبان کودکانه نقل می کند. پس از اتمام عبادت در کلیسا، نوبت به رفتن به قبرستان و دیدار با مردگان است. معمولا مسیحیان با روشن کردن شمع و گاهی درخت کریسمس کوچک یاد رفتگان خود را زنده نگه می دارند. پس از بازگشت از قبرستان جشن شب عید آغاز می شود و اعضای خانواده، اقوام و دوستان کنار هم جمع می شوند. در برخی از خانواده ها این رسم نیز وجود دارد که آنها برای این شب بابانوئل را برای اهدای هدیه های کریسمس به خانه دعوت می کنند. بسیاری از کودکان آلمانی با دیدن بابانوئل بسیار خوشحال می شوند و خاطره این شب را برای همیشه در ذهن نگه می دارند. صرف شام، خواندن اشعار مخصوص شب مقدس و باز کردن کادوها از جمله سنت های این شب به شمار می آید. امروزه عید کریسمس با چهره ای متفاوت از سال های قبل برگزار می شود و آن ها سعی در زنده نگه داشتن رسم و سنت های آن دارند. همچنین آلمانی ها در تعطیلات کریسمس که از ۲۳ دسامبر تا هفته اول ژانویه ادامه دارد، از بودن کنار خانواده، رفتن به سفرهای داخلی و خارجی لذت می برند.

فاطمه صیرفی/ پژوهشگر مطالعات زبان و فرهنگ آلمانی

منابع:

https://de.statista.com/infografik/12262/so-feiern-die-deutschen-weihnachten-2017

http://www.deutsche-lebensart.de/455.html

http://weihnachten.tagesspiegel.de/weihnachtsbraeuche