محله های شهری در ایران

توسط ملیحه درگاهی در دی ۱۰, ۱۳۸۹

محله های شهری در ایران، تألیف علی خاکساری با همکاری امیر شکیبا منش و مهشید قربانیان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۸۸، ۱۷۲ ص: مصور.
هر شهر متشکل از مجموعه ای از محله هاست که به لحاظ ساختاری، تاریخی، طبقاتی، فرهنگی-اجتماعی، اقتصادی و همچنین نوع کاربری دارای تفاوت ها و شباهت هایی هستند. در ساده ترین تعریف محله از خانه های مجاور هم در یک فضای جغرافیایی خاص تشکیل می شود. محله از تجمع، پیوستگی کم یا زیاد، معاشرت نزدیک، روابط محکم همسایگی و اتحاد غیر رسمی میان گروهی از مردم بوجود می آید. برای تشکیل یک محله ی شهری شرایط چندی لازم است:
۱- دارا بودن یک حوزه ی جغرافیایی از شهر با وسعت کم یا زیاد
۲- پیدایش و تکوین یک اجتماع کوچک از گروهی از مردم شهر
۳- وابستگی اجتماعی میان گروهی از مردم ( شکوئی، ۱۳۷۲: ۴۸)
در واقع می توان محله را کوچکترین واحد شهری در نظر گرفت که از ترکیب مناسبات متنوع همسایگی و پیوندهای اجتماعی تشکیل شده است ( منصوری، ۱۳۷۹: ۷۸).
در گذشته محله های شهری قدرت قابل توجهی داشتند و بین محله های مختلف در یک شهر همواره رقابت و حتی جنگ و جدال هایی بر سر ایجاد قدرت بیشتر، وجود داشت. این قدرت محله ها تابع درجه ی تمرکز فضاها و مکان هایی است که مردم در آن روابط نتقابل و رودرروی بیشتری را دارا بودند. بر این اساس در محله هایی که از فضای جمعی و عمومی بیشتر و متمرکز تری برخوردار بودند، قدرت محله ها برای رقابت و رویارویی با سایر محله ها نیز افزایش می یافت . محله های شهری در ایران در طول تاریخ تحولات بسیاری را تجربه کرده اند به طوری که امروزه شکل و کارکرد محله های شهری قدیم کاملا متحول شده و محله هایی با ساختار و کارکرد کاملا متفاوت، ظهور کرده اند. محله ها معمولا دارای کاربری های ویژه ای برای ساکنین و غیر ساکنین و هستند به طوری که محله های قدیمی همچنین به دلیل شکل ساخت و سیمای خاص خود حس تعلق بیشتری نسبت به مکان برای ساکنین ایجاد می کردند و این در محله های جدید غالبا کمتر دیده می شود. محله های مرکزی شهر و قدیمی در برخی شهر ها علی رغم حفظ ساختار کالبدی خود، عمدتا کارکردهای اجتماعی و اقتصادی خود را از دست داده اند و ساکنین اولیه جای خود را به ساکنین جدید با ویژگی های متفاوت داده اند. مرکز شهر بیشتر کاربری تجاری و اداری را در خود جای می دهد تا کاربری مسکونی و تفریحی. این امر سبب شده تا محله هایی که روزی متمول بوده و طبقات بالای اجتماعی و اقتصادی را در خود جای می دادند، امروز یا خالی از سکنه باشند و یا مهاجران و کارگران کم درآمد را در خود جای دهند.
تمامی این مباحث و مباحث مرتبط با چیستی و تحول محلات شهری در ایران هستند در کتاب «محله های شهری در ایران» گردآوری شده است تا دانشجویان رشته های برنامه ریزی شهری، برنامه ریزی اجتماعی، جامعه شناسی و انسان شناسی شهری، طراحی شهری، معماری و سایر رشته های مرتبط، با اجزای تشکیل دهنده ی یک شهر به لحاظ ویژگی ها، ساختار، تحولات و موارد دیگر که در این کتاب گنجانده شده آشنا شوند و امکان شناخت بیشتر و بهتر برای آنها فراهم آید.
بخش های مختلف کتاب شامل موارد زیر هستند:
فصل اول: ویژگی های محله های شهری در ایران
ویژگی های محله های شهری در ایران
اصول و عوامل تقسی بندی محله های شهری
اداره و مدیریت محله های شهری
محله های سنتی در ایران شبکه های ارتباطی در محله های شهری
فضاهای عمومی و خصوصی در محله های شهری
تقسیم بندی ساختار شهر ها
جمع بندی و نتیجه گیری
فصل دوم: تحولات ساختاری شهر های ایران
مروری بر تاریخچه ی تحولات ساختاری شهر های ایران
تحولات ساختاری شهری در ایران عصر قاجاریه
عوامل تشکیل دهنده ی ساختار شهری
بررسی تغییرات بافت های قدیمی در شهر های ایران
دگرگونی شهری با توجه به فضاهای مسکونی قدیمی ایران
نقش و اهمیت سایر فضاها و عناصر قدیمی محله های شهری در ایران
جایگاه قانونی محله های شهری در ایران
جمع بندی و نتیجه گیری
فصل سوم: ساختار کالبدی محله های شهری در ایران
تأثیر تحولات کالبدی بر ساختار شهری در ایران
شکل گیری ساختار کالبدی محله های شهری
ایجاد سلسله مراتب شهری
عناصر غالب در ساخت کالبدی محله های شهری
ساختارهای نمونه از محله های شهری در ایران
جمع بندی و نتیجه گیری
فصل چهارم: مرمت محله های شهری ایران
مقدمه ای بر جایگاه مرمت شهری
پیشینه ی مرمت بافت های فرسوده ی شهری
انگیزه های انسانی در مرمت شهری
احیای اقتصادی بافت های قدیمی محله های شهری
ضرورت مرمت محله های قدیم
فصل پنجم: جامعه شناسی محله های شهری
محله از دیدگاه جامعه شناسی شهری
جایگاه عناصر اجتماعی در محله های شهری جمع بندی و نتیجه گیری
فصل ششم: واحد های همسایگی
مقدمه
دیدگاههایی در خصوص واحدهای همسایگی
توجیه پذیری اقتصادی واحدهای همسایگی
ترافیک در واحدهای همسایگی
اصول طراحی واحد همسایگی
مشارکت جمعی در راستای ارتقاء سطح کیفی محله های شهری
جمع بندی و نتیجه گیری

سایر منابع:
شکوئی، حسین. جغرافیای اجتماعی شهرها، اکولوژی اجتماعی شهر، تهران، جهاد دانشگاهی، ۱۳۷۲
منصوری، سید امیر. چشم تندازهای شهر ایرانی « مجله ی شهر نگار»، ش ۱۲، ۱۳۷۹

نوشته‌های مرتبط