اول اسفند ماه ۱۳۹۰ فصل نامه فارسی‌زبان پیمان پانزده‌سالگی خود را جشن گرفت. پیمان با انتشار نخستین شماره خود در بهار سال ۱۳۷۵ کارش را شروع کرد و تاکنون ۵۶ شماره منتشر کرده است.
پیمان نخستین نشریه ارامنه ایران است که به زبان فارسی منتشر می‌شود و هدفش تشریح مسائل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ارامنه برای فارسی‌زبانان و غیرارمنیان است، هرچند برای بسیاری از ارامنه نیز منبع خوبی برای آشنایی با جنبه‌های گوناگون فرهنگ ارمنی به شمار می‌رود.
نوشته‌های مرتبط
در مقدمه شماره یک پیمان می‌خوانیم:
«فصل نامه پیمان نشریه‌ای است فرهنگی در زمینه شناساندن ادب و هنر و مشترکات زبان و فرهنگ ارمنی به فارسی‌زبانان که به اهتمام جمعی از پژوهشگران و فرهنگ دوستان ارمنی و با همکاری محققان و نویسندگان فارسی‌زبان منتشر می‌شود.
… از گذشته‌های دور، گروهی از ارمنیان به دلایل سیاسی و اقتصادی در خاک ایران سکنی گزیده و با پاسداری از میراث و هویت دینی و فرهنگی خود، در ارتباط نزدیک‌تر و عمیق‌تر با فرهنگ ایرانی قرار گرفته‌اند. این همزیستی که همواره با حسن نیت و مسالمت همراه بوده، چه بسا خود منشاء آثار ارزنده‌ای گردیده است.
به رغم این همزیستی و نزدیکی دیرینه و با وجود اقدامات ارزشمندی که تا کنون از طرف پژوهشگران و فرهنگ‌دوستان ارمنی‌زبان و فارسی‌زبان در جهت شناساندن فرهنگ و ادب ارمنی به فارسی‌زبانان صورت گرفته است، با تاسف باید گفت که هنوز هموطنان فارسی‌زبان آن گونه که باید و شاید، شناخت کافی از هویت تاریخی و فرهنگی ارمنیان ندارند».
ناشران پیمان می‌گویند که برای پر کردن این خلاء و معرفی آثار ارمنی درباره تاریخ و فرهنگ ایرانی به فارسی‌زبان‌ها و نشان دادن نزدیکی و همبستگی‌های فرهنگی ایرانی و ارمنی، اقدام به نشر این فصل نامه کرده‌اند.
در اولین شماره مقالاتی درباره ماتناداران (مخزن کتاب‌ها و اسناد کهن ارمنی در ایروان)، مسجد کبود ایروان و تاریخ‌نگار ارمنی آگاتانگقوس که در کارهایش اطلاعات ذی قیمتی درباره تاریخ ایران یافت می‌شود، به چاپ رسیده که همگی در راستای هدف یادشده است. همین روش در پنجاه وشش شماره پیمان ادامه پیدا کرده است و اکنون مجموعه مجلدات آن منبعی غنی از اطلاعات درباره موضوعات و حوزه‌های فرهنگی و تاریخی است.
پیمان را مؤسسه تحقیق و ترجمه هور (یا هوسک) منتشر می‌کند. مدیر مسؤول آن از آغاز تا سال ۱۳۸۸ لِوُن داویدیان، نماینده ارامنه در مجلس شورای اسلامی بود. بعد از درگذشت او در فاجعه سقوط هواپیمای تهران-ایروان در تیرماه آن سال، وارطان وارطانیان سمت مدیر مسؤولی نشریه را به عهده گرفت. وارطانیان نیز چهار دوره نماینده ارامنه در مجلس شورای اسلامی بوده است. روبرت بگلریان و گئورگ وارطان، نمایندگان فعلی ارامنه در مجلس شورای اسلامی نیز عضو هیأت تحریریه پیمان بوده‌اند. همین طور کارِن خانلریان، نماینده منتخت ارامنه تهران برای دوره آینده مجلس شورای اسلامی.
سردبیر پیمان خانم آرمینه آراکلیان است و هیأت تحریریه و همکاران آن در حال حاضر تشکیل شده است از:
خانم آنوشیک ملکی ، عضو هیأت تحریریه پیمان و فوق لیسانس زبان های باستانی و عضو پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دایره المعارف بزرگ اسلامی .
خانم آرپی مانوکیان ، کارشناس ارشد تاریخ و استاد دانشگاه و عضو هیأت تحریریه .
آقای شاهین هوسپیان ، عضو هیأت تحریریه و کارشناس تاریخ معماری و سکه های ارمنی.
خانم آرلین وارطانیان ، کارشناس ارشد گرافیک و مسؤول گرافیک فصل نامه.
خانم استینه جاندرمیان، حروف چین و منشی فصل نامه.
بیشتر مطالب پیمان از طریق سایت فصل نامه به نشانی اینترنتی www.paymanonline.com در دسترس علاقه‌مندان است. می‌دانم که بسیاری از دوستانم در تحقیقات خود درباره فرهنگ ایرانی و تاریخ و فرهنگ ارمنی به این سایت مراجعه می‌کنند. ویژه‌نامه‌های پیمان، از جمله شماره‌هایی که به تاریخ جلفای اصفهان، ارامنه و مجلس، سایات نُووا و هراند دینک اختصاص یافته‌اند ارزش خاصی دارند و در مواردی، تنها منبع در دسترس آسان درباره آن موضوع هستند.
پیمان می‌خواهد نشریه‌ای علمی و تحقیقی باشد، امّا هدفی که پیش روی خود نهاده است، تا اندازه‌ای با این خواست منافات دارد.
نشریه در پی این است که تصویری دوستانه و بی‌مسأله از روابط بین ارامنه و دیگر ایرانیان ارائه دهد و این امر گاهی به نگاه محققانه لطمه می‌زند. وقتی هدف همه جا نمایش دوستی‌ها و حسن‌نیت‌هاست، وارد شدن در برخی مسائل ناخوشایند و برخی برهه‌های تاریخی قابل‌بحث، دشوار می‌شود. پیمان آگاهانه از پرداختن به این گونه مسائل «اختلاف‌برانگیز» پرهیز می‌کند. مثلاً مسائل حقوقی که ارامنه ایران در زمینه قوانین دیه و قصاص دارند و اتفاقاً توسط نمایندگان ارامنه در مجلس یا خلیفه‌گری دنبال می‌شود، در صفحات پیمان جایی ندارند. این مسائل یک وجه نظری و تاریخی هم دارند که باید توسط اندیشمندان مورد بررسی قرار گیرد و اتفاقاً ممکن است مخاطبان مورد نظر پیمان کاملاً از آن‌ها بی‌اطلاع باشند. در یک کلام، وقتی پای نگاه علمی و عینی در میان باشد، ملاحظات ناشی از حسن نیت و همزیستی اگر مطلق شوند به ارزش عالمانه کار لطمه می‌زنند.
البته این امر در پیمان هم مطلق نیست و در جاهایی به اقتضای همین دید علمی برخی ملاحظات سیاسی کنار گذاشته می‌شوند. مثلاً برخی مقالات پرونده‌های تاریخ جلفا یا هراند دینک، این گونه اند.
دیگر این که پیمان توسط مؤسسه هوسک و به هزینه شورای خلیفه‌گری (یا کمک مالی قابل توجه آن) منتشر می‌شود. هوسک در واقع همان دفتر “های داد” (دادخواهی ارامنه) در ایران است. مهم‌ترین هدف دفاتر “های داد” که وابسته به حزب داشناکسوتیون هستند پیش بردن کارزار شناسایی نژادکشی ارامنه از سوی پارلمان‌های کشورهای گوناگون است و معرفی این فاجعه تاریخی بخش مهمی از مطالب پیمان را به خود اختصاص داده است. بسیاری از این مطالب مفیدند و بخصوص برای خواننده غیر ارمنی می‌توانند روشنگر باشند، امّا حجم آن‌ها تناسبی با باقی مطالب ندارد. به هر رو، نفس درک این نکته که اگر قرار است مسأله نژادکشی ارامنه روزی به طور جدّی در مجلس شورای اسلامی ایران مطرح شود، باید از امروز زمینه‌سازی فرهنگی صورت گیرد، ارزشمند است. و چه بهتر که این امر منحصر به مسئله نژادکشی نشود و در همه زمینه‌های این فرهنگ‌سازی انجام گیرد.
پیمان به مسائلی مانند ساختار تشکیلاتی جامعه ارامنه ایران، گوشه‌های تاریک مناسبات فرهنگی ارامنه و دیگر ایرانیان، کاهش نقش ارامنه در حوزه‌های هنری و روشنفکری، خط‌کشی‌های سیاسی و اجتماعی درونی جامعه ارامنه ایران، درگیری‌های صحنه سیاسی ارمنستان، مسائل اجتماعی تلخ ارمنستان امروز مانند رشوه‌خواری، بی‌عدالتی اقتصادی و مهاجرت دامنه‌دار، مسأله دیاسپورا،… و خلاصه به موضوعات مسأله‌دار نمی‌پردازد، و این در حالی است که وجود مسأله، تناقض، تفاوت و اختلاف با زندگی قرین است. تنها جوامع و ارگانیسم‌های مرده مسأله ندارند. به رسمیت شناختن معضلات و مسائل و پرداختن به آن ها و تجزیه‌وتحلیل‌شان، به معنی دامن زدن به خصومت‌ها نیست، بلکه به مثابه راهی است برای به رسمیت شناختن و فهم دشواری‌ها که مقدمه لازم حل و فصل آن هاست.
به گمانم این نخستین بار است که نشریه‌ای از سوی ارامنه ایران به زبان فارسی برای قشر روشنفکر جامعه ایرانی منتشر می‌شود و این کار بسیار مفیدی است. پیمان بسیاری از موضوعات فراموش شده را از نو طرح می‌کند و ارامنه علاقه‌مند هم از آن بهره‌ها می‌برند. شخصاً از مطالب آن بسیار استفاده کرده‌ام. مداومت انتشار فصل نامه‌ای با این کیفیت کاری آسان نیست. به آرمینه آراکلیان سردبیر فصل نامه، هیأت تحریریه آن و مؤسسه ترجمه و تحقیق هور تبریک و خسته نباشید می‌گویم.
مطلب مشترک انسان شناسی و فرهنگ و دوهفته نامه “هویس”
