فرهنگ مشترک اقوام آریایی: جشن ناواسارد

فرهنگ مشترک اقوام آریایی: جشن ناواسارد

آندرانیک هوویان

یکی از کهنترین جشنهای مشترک اقوام آریایی، جشن ناواسارد است. ایرانیان به آن نوسرد، هندیها ناواسارداد، خوارزمیها نوسارچ یا ناواسارچی، سُغدیها نوسرد، وارتیان ناواسارد میگویند، که جشن سال نو است و یکی از مراسم آن آب افشاندن است.

این جشن کهن اینک به فراموشی سپرده شده است، نوسرد جشنی بود متمایز از نوروز(۱). ابوریحان بیرونی درباره جشن نوسرد سغد مینویسد: سندیان نیز ماههای خود را مطابق چهار قسمت سال تقسیم کرده بودند؛ اول نوسرد از ماههای سغدی، اول تابستان بود. روز اول نوسرد ، نوروز سغدیان است، که نوروز بزرگ میباشد.(۲) وی درباره نوسرد اهل خوارزم مینویسد:

«ناواسارچی» روز اول آن عید آغاز سال است. و آن روز جدیدی است.(۳) روز ششم فروردین ماه را ایرانیان به نام نوروز بزرگ جشن میگرفتند و آن، یکی از بزرگترین اعیاد ایرانیان بود. تقیزاده درباره جشن نوسرد مینویسد: نوسرد نام روز اول سال ایرانی یا نوروز معروف از روز اول ماه فروردین «نوروز کوچک» نبود، بلکه نام نوروز بزرگ بوده است که جشن آن روز ششم فروردین میگرفتند، و مطابق با نخستین روز ارمنی ناواسارد و ماه سفدی نوسرد و ماه خوارزمی نوسارچ (که همه آنها از نخستین روز آن گرفتهاند) بوده است. این روز از همه روزهای سال در نزد ایرانیان بزرگتر و واقعا مطابق با روز اول سال اصلی ایرانیان بود. پس از آنکه نخستین کبیسه در سال ایرانی گرفت، و در نتیجه آغاز سال پنج روز به عقب رفت. این نوروز واقعی ششمین روز سال شد. ولی ایرانیان باز هم تشریفات این روز را با عنوان نوروز دوم (نوروز بزرگ) مراعات میکردند و این روز پیوسته محل نوروز اصلی را نشان میداد. نوسرد جشن نوروز در ایران باستان در تابستان برگزار میشد. یک سال ایرانیان ۳۶۵ روز تمام و ۶ ساعت کمتر از سال حقیقی بود. از این رو برگزاری جشن نوروز هر چهار سال یک روز به عقب رفت. پس از آن که نوروز به اعتدال ربیعی رسید، عید نوروز را در آن روز تثبیت کردند و محل برگزاری عید نوروز، پس از اعتدال ربیعی تعیین شد.

در ارمنستان باستان اولین ماه سال ناواسارد نام داشت. آنان در نخستین روز ماه ناواسارد جشن باشکوهی میگرفتند که تمامی طبقات در آن شرکت میکردند.
سغدیها و خوارزمیها همچون ایرانیان در این جشن آب نمیافشاندند. در جشن ناواسارد مسابقات ورزشی مانند اسب دوانی، ارابهرانی، و دویدن ترتیب داده میشد. شعرا سرودههای خود را میخواندند. نوازندگان آهنگهایی که ساخته بودند مینواختند، پهلوانان نیروی بازوان خود را به نمایش میگذاشتند و برخی از دلاوران نیز با حیوانات وحشی نبرد میکردند. تقیزاده عقیده داشت که ارمنیان جشن ناواسارد را جشن «یحیی تعمید دهنده» در آوردهاند و مینویسد: در مورد اصل ایرانی بودن جشنهای ارمنی، تقریبا میتوان گفت این امر در جشن اول نوسرد با جشن ارمنی (که علیرغم ظاهر ارمنی به احتمال قوی با اورامزد ارمنی یا اهورامزدا ایرانی اختلافی ندارد) که به صورت جشن یحیی تعمید دهنده در آید و نیز در جشن ۱۵ نوسرد یا جشن آناهید و نیز شاید در جشن هفت یا جشن (دالود محتملا صورت دیگری از واهاگن) که معتقدند همان ایرانی قطعیت دارد(۴).

ارمنیان در جشن ناواسارد از انواع نقابها استفاده میکردند و به اعتقاد برخی، نقاب فراری دهنده ارواح خبیثه بود.
در گاهشمار ارمنیان، روز یازدهم اگوست(دهه دوم مرداد ماه) روز برگزاری جشن ناواسارد است. ارمنیان هم اکنون نیز در کشورهای مختلف اقامت دارند، جشن ناواسارد را برگزار میکنند. در این جشن تیمهای ورزشی ارمنیان در یکی از کشورها گرد میآیند و با یکدیگر به رقابت میپردازند، برندگان مسابقات فاتحان ناواسارد میباشند.
در جمهوری ارمنستان در سالهای اخیر مسابقات ورزشی ناواسارد در روز یازدهم ماه اگوست در منطقه «دزور» ترتیب داده میشود.

مأخذ
۱- تقیزاده حسن، بیست مقاله، ۱۳۴۶ چاپ دوم ص ۳۲۴
۲- ابوریحان بیرونی، آثارالباقیه با قلم اکبر داناسرشت ۱۳۵۲ص ۳۰۹
۳- همان ص۳۴۷
۴- تقیزاده حسن، بیست مقاله ص۳۴۷

این مطلب از سایت انسان