شمارۀ ۱۴۷ ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت: «چیستی و زمینه های شکل گیری جنبش پدیدارشناسی۱»
شمارۀ ۱۴۷ ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان «چیستی و زمینه های شکل گیری جنبش پدیدارشناسی۱» به دبیری منیره پنج تنی در اول تیرماه ۱۳۹۷ منتشر شد. او در سخن دبیر ابتدا گزارش کوتاهی از وضعیت پدیدارشناسی در ایران داده است و نتیجۀ مشاهدات میدانی اش در چند بند همراه با برخی پرسش های حاصل از چنین وضعیتی ارائه کرده است و سپس با برشمردن نیازهای ناشی از وضعیت مذکور به دلایل و ضرورت شکلگیری این دفتر و نحوۀ انتخاب مقالات پرداخته است. شایان ذکر است که این دفتر آغازگر چندین دفتر دربارۀ پدیدارشناسی در ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت به دبیری منیره پنج تنی است.
در بخشی از سخن دبیر با عنوان «مسأله ای بهنام پدیدارشناسی» چنین آمده است: «دربارۀ پدیدارشناسی کتاب ها و مقالات بسیاری ترجمه و تألیف شده است و شاید دربارۀ مقدمات و آشنایی با این جنبش فلسفی به اندازۀ کافی مطالب درآمدگونه منتشر شده باشد. ما هم در سه شماره ای که با عنوان «فلسفۀ معماری: پدیدارشناسی مکان» در ماهنامۀ حکمت و معرفت داشتیم تا اندازه ای به این موضوع پرداختیم. شاید بتوان گفت عمده ترین تفاوت پدیدارشناسی با دیگر جنبش های فلسفی این باشد که فقط در فلسفه نمانده و راهش را به سوی حوزه های دیگر از هنر، روان شناسی، علوم تربیتی و اجتماعی گرفته تا پزشکی و پرستاری و معماری گشوده است و خروجی اش به اشکال مختلف منتشر شده است.» پنجتنی در ادامه پس از توصیف وضعیت پدیدارشناسی در ایران بر این نظر است که ترجمه ها و تفسیرهای مختلف و تنوع در کاربرد پدیدارشناسی در حوزه های متعدد، در مواردی سبب تشتت آراء شده است. او بر این نظر است که چنین وضعیتی نیازها و پرسش هایی را پدید می آورد که بهطور مستقیم به شکل گیری چندین دفتر پدیداشناسی در ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت مربوط میشود. دفتر نخست «چیستی و زمینه های شکل گیری پدیدارشناسی ۱» نام دارد. هفت دفتر دیگر عبارتند از: پدیدارشناسی آلمانی، پدیدارشناسی فرانسوی، پدیدارشناسی هنر، پدیدارشناسی ادبیات، پدیدارشناسی اخلاق، پدیدارشناسی در حوزۀ علوم تجربی و علوم انسانی. علاوه بر این هفت دفتر، در نهایت و پس از انتشار تمام این مجموعه، شمارۀ پایانی به «ما و پدیدارشناسی» اختصاص خواهد یافت که علاوه بر نگاه انتقادی به نسبت میان پدیدارشناسی با جامعۀ دانشگاهی و بهویژه پژوهشگران و مترجمان این حوزه، به دلایل اقبال به این جنبش بیرون از فلسفه، اختلاف نظرها و در مواردی تشتت و عدم انسجام و یکدستی در ترجمه و تألیف خواهد پرداخت و در واقع شمارۀ آخر بیشتر به نقد و آسیب شناسی پدیدارشناسی در ایران اختصاص خواهد داشت.
اولین دفتر این مجموعۀ پدیدارشناسی «چیستی و زمینه های شکل گیری جنبش پدیدارشناسی۱» نام دارد. منیره پنج تنی بخشی از مهم ترین دغدغه های دفتر نخست را چنین برشمرده است: چیستی پدیدارشناسی، بررسی برخی از زمینه های شکل گیری پدیدارشناسی در تاریخ فلسفه، خاستگاه های اصلی جنبش تاریخی پدیدارشناسی، پدیدارشناسی به مثابۀ فلسفۀ اولی و مبانی روش شناختی پدیدارشناسی.
نوشته‌های مرتبط
دفتر نخست مشتمل بر چهارده مقاله و یک گفتوگوست که در دو شمارۀ پیاپی تیر و مرداد ۹۷ منتشر میشوند. بر این اساس شمارۀ نخست دفتر اول در تیر ماه ۱۳۹۷ مشتمل بر هفت مقاله است و شمارۀ دوم دفتر نخست در مرداد ماه ۹۷، خاستگاه های شکلگیری پدیدارشناسی را از دکارت تا هوسرل بررسی می کند.
شمارۀ اول دفتر نخست در تیرماه ۹۷ مشتمل بر هفت مقاله است. نخستین مقاله با عنوان « مفهوم پدیدارشناسانۀ پدیدار» به قلم محمدجواد صافیان است. مؤلف در این مقاله می کوشد معنای پدیدارشناسانۀ پدیدار را بررسی کند و معنای این واژه را از معانی غیر پدیدارشناسانه تفکیک کند. صافیان در این مقاله ابتدا معنای پدیدارشناسانۀ تفکر را نزد هوسرل و هایدگر بررسی کرده است تا از این مسیر به تفاوت معنای پدیدار نزد این دو فیلسوف برسد. او مقایسه معنای پدیدارشناسانه پدیدار نزد هوسرل و هایدگر را به مثابۀ راهی برای درک معنای این مفهوم و تمییز آن از معانی غیر پدیدارشناسانه پدیدار می داند.
«پدیدارشناسی: «راه» تفکر و تحقیق» عنوان مقالۀ دوم است. دغدغۀ اصلی مرضیه پیراوی ونک تفکیک پدیدارشناسی به مثابۀ راه از پدیدارشناسی به مثابۀ روش است. به زعم نگارندۀ این مقاله پدیدارشناسی در اصل «راه»ی برای اندیشیدن است و فراتر از یک مکتب فلسفی یا یک روش پژوهش است. پیراوی ونک طریق پدیدارشناسی را تلاشی قاطعانه برای غنا بخشیدن به جهان تجربه آدمی میداند و با دغدغهای هستی شناسانه، پدیدارشناسی را به مثابۀ گام‌هایی از «راهِ» تفکر( نه روش) بررسی می کند و تفاوت های راه و روش را با تکیه بر پدیدارشناسی توصیف می کند.
علی نجات غلامی در سومین مقاله با عنوان «پدیدارشناسی به مثابۀ فلسفۀ اولی» می کوشد معنای فلسفۀ اولی را از منظر پدیدارشناسی با ارجاع به اندیشه های ادموند هوسرل توصیف کند. مؤلف دلیل دشواربودن فهم پدیدارشناسی را «عدم درک معنای فلسفی این مفهوم سابق بر کاربست آن به عنوان روش» می داند. در نهایت میتوان گفت هدف اصلی مقاله این است که مواضع اصلی جنبش پدیدارشناسی را به ویژه در نسبت با دو رویکرد پوزیتیویسم و تاریخی انگاری تبیین کند. اهمیت این دو رویکرد از این منظر است که آنها به نوعی مبنای روش شناختی علوم طبیعی و علوم انسانی را تشکیل داده اند.
مقالۀ چهارم «نخستین زمینه های ظهور پدیدارشناسی: نسبت میان ظهور و هستی» خوانشی پدیدارشناسانه بر مناقشۀ میان افلاطون و ارسطو و پروتاگوراس به قلم مهدی صاحبکار است. مؤلف برای بررسی نسبت میان ظهور و هستی از رسالۀ ثئایتتوس افلاطون آغاز کرده است و پس از بررسی این مسئله در آرای ارسطو خوانشی پدیدارشناختی در باب نسبت این دو مفهوم ارائه کرده است. مؤلف با برجسته‌کردن مفهوم شهود این پرسش را طرح می کند که سوبژکتیویته چگونه باید نقش دهندگی خود را ایفا کند و در عین حال امکان عیان شدن خودِ پدیدارها را فراهم کند.
«پدیدارشناسی» عنوان مقالۀ پنجم و ترجمۀ مدخلی با همین نام از واژهنامۀ تاریخی فلسفه است که زیر نظر یواخیم ریتر تألیف شده و حامد صفاریان آن را از آلمانی به فارسی برگردانده است. مدخل پدیدارشناسی این واژهنامه از سه بخش اصلی تشکیل شده است که عبارتند از ۱) از لامبِرْت تا بْرِنتانو ۲) هوسّرل ۳) اندیشمندانِ پس از هوسرل، تا هایدگر و یاسپرس در آلمان و ریکور و مرلوپونتی در فرانسه. صفاریان در این دفتر بخش نخست مدخل پدیدارشناسی را ترجمه کرده و دو بخش دیگر به قلم همین مترجم در دفترهای بعدی منتشر خواهد شد.
مقالۀ ششم «روش پدیدارشناسی» به قلم جوئل اسمیت و ترجمۀ مریم خدادادی است. مؤلف مقاله اش را با توضیح مختصری در خصوص پژوهش های منطقی هوسرل به عنوان زادگاه پدیدارشناسی آغاز می کند و سپس به تأثیر این دیدگاه بر پدیدارشناسی هایدگری و بسط پدیدارشناسی اگزیستانسیالیستی فرانسوی می پردازد و در ادامه مقاله اش را به بحث درباره موضوع و روش پدیدارشناسی متمرکز می کند. اسمیث توصیف دقیق از نحوه های نمود یافتن چیزها را یکی از مهم ترین وظایف پدیدارشناسان می داند و برای توضیح آن به تفاوت پدیدارشناسی هوسرل و هایدگر در روش پدیدارشناسی می پردازد.
هفتمین و آخرین مقاله با عنوان «دیدگاه هوسرل دربارۀ فلسفۀ اولی» به قلم رابرت ساکالوفسکی هوسرلشناس و ارسطوشناس معاصر است که محسن صابر به فارسی برگردانده است. مؤلف در این مقاله می کوشد مهم ترین مسائل فلسفی این دو فیلسوف را برجسته کند. ساکالوفسکی در این مقاله با بهره گیری از دانش فلسفی اش درباره سنت ارسطویی به بررسی معنا، اهمیت و ابعاد فلسفه اولی نزد هوسرل می پردازد. نکتۀ بسیار مهمی که ساکالوفسکی بر آن تأکید می کند این است که اهمیت هوسرل به خاطر ارائۀ برخی تحلیل های ارزشمندش مانند توصیفات تحلیلی اش از مقوله مندی، ادراک، زمانمندی، حافظه، بدنمندی، و منطق نیست؛ بلکه به زعم او دلیل پایداری آثار هوسرل این است که آن تحلیل ها خود فلسفه را حفظ می کنند. مؤلف بر این نظر است که هوسرل معنای ورود به حیات فلسفی را شفاف ساخته است و فلسفه اولی را بهمثابه یک فعالیت نظری بسط داده و فلسفه را احیا کرده است. در واقع ساکالوفسکی بر این نظر است که هوسرل از عهدۀ اکتشاف مجدد و حفظ فلسفه برآمده است.
بخش دوم ماهنامه ادب و هنر نام دارد و مشتمل بر چهار مقاله است که به ترتیب عبارتند از: «تفسیر هنر» به قلم نوئل کرول و با ترجمه انشاءالله رحمتی. «طنزپردازی و نقیضه گویی در ترجمه های میرزا حبیب اصفهانی به قلم مریم ط. قشقایی. «نقد وبررسی شعر«قایق» نیما یوشیج از منظر فرمالیستی و اگزیستانسیالیستی» به قلم ریحانه واعظ شهرستانی، محمد رضا واعظ شهرستانی و آخرین مقاله با عنوان «عقل و اخلاق» به قلم کارلا بگنولی است که زهره سعیدی و ناظر محسن جوادی به فارسی ترجمه کردهاند.
بخش سوم با عنوان «اندیشه و نظر» مشتمل بر یک مقاله با عنوان «سمنتیک توحید الهی به ترتیب نزول آیات» به قلم سید سلمان صفوی است.
بخش چهارم با عنوان کتاب مطلبی با عنوان «نوادر لبخند» به قلم سید مسعود رضوی آغاز شده است. سپس منیره پنجتنی، دبیر بخش کتاب، برای بررسی «نظریۀ ذهن جسمانی و نظریۀ مفهومی استعاره» ده عنوان کتاب را در گفتوگو با جهانشاه میرزابیگی مترجم این آثار با عنوان « ده کتاب درباره نظریه ذهن جسمانی و نظریه مفهومی استعاره» بررسی کرده است. این آثار عبارتند از: استعاره هایی که با آنها زندگی می کنیم، قلمرو تازۀ علوم شناختی، فلسفۀ جسمانی: ذهن جسمانی و چالش آن با اندیشۀ غرب، ریاضیات از کجا می آید؟ استعاره: مقدمه ای کاربردی، استعاره ها از کجا می آیند؟ شناخت بافت در استعاره، زبان، ذهن و فرهنگ: مقدمه ای کاربردی و مفید، مولکول تا استعاره: نظریۀ نورونی زبان، زیبایی شناسی فهم انسان: معنای بدن، بدن در ذهن: مبانی جسمانی معنا، تخیل و استدلال. تمام این کتابها را نشر آگاه از سال ۱۳۹۴ تا کنون منتشر کرده است.
بخش پنجم و پایانی نشریه با عنوان گزارش به دبیری منوچهر دین پرست، به گزارش برخی از وقایع حوزۀ اندیشه در یک ماه گذشته اختصاص دارد.
شمارۀ ۱۴۷ ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت به سردبیری و مدیرمسئولی انشاءالله رحمتی در تیرماه ۹۷ با بهای ۵۰۰۰ تومان در اختیار علاقمندان قرار گرفت.