شمارۀ ۱۴۶ ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت: «حکمت در شعر و اندیشۀ نظامی گنجوی»
شمارۀ ۱۴۶ ماهنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان «حکمت در شعر و اندیشۀ نظامی گنجوی» در خردادماه ۱۳۹۷ منتشر شد. در بخشی از سخن دبیر به قلم هما شهرامبخت در معرفی نظامی چنین آمده است: «جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد، متخلص به نظامی(۵۳۵ هـ. ق ۶۰۷–۶۱۲ هـ. ق) شاعر و داستان‌سرای ایرانی است که علاوه بر تبحر در شعر و شاعری از دانش‌های رایج روزگار خویش، آگاهی وسیعی داشت. او به زبان‌های فارسی و عربی مسلط بود و با سنت‌ها و داستان‌های شفاهی نیز آشنایی داشت. او همچنین به معماری، علوم(طبیعی و اسلامی)، نجوم، فقه و کلام نیز علاقه‌مند بود. نظامی از علوم اسلامی سررشته داشت و در تفسیر قرآن و حدیث نیز از مهارت زیادی برخوردار بود. او از فلسفه و کلام به خوبی آگاهی داشت و با علوم مختلف عقلی و مکاتب فلسفی آشنا بود. نظامی سال‌ها صرف یادگیری ریاضیات و نجوم کرد که این کار در میان شاعران ایرانی امری معمول بود. تاریخ طبیعی و گیاه‌شناسی نیز برای او از ارزش زیادی برخوردار بود. اشعار نظامی، بازتابی است از تمامی علومی که وی از آنها برخوردار بود.»
دفتر ماه این شماره مشتمل بر هفت مقاله است. مقالۀ نخست با عنوان «نگاهی به هفت‌پیکر با رویکرد عرفانی و رمزی» گفتوگویی با سهیلا صلاحی مقدم است. «نظامی یکی از شاعرانی است که در کتاب خود به عرفان و تصوف نیز اشاره داشته و معراج پیامبر را بارها در آثار خود به شکل عرفانی توصیف کرده است. صلاحی مقدم هفت‌پیکر را اثری کاملاً عرفانی می‌داند.»
نوشته‌های مرتبط
بررسی برخی بن‌مایه‌های اساطیر حکمت ایران باستان در هفت‌پیکر نظامی و چند داستان سهروردی به قلم زهرا شهرامبخت مقالۀ دوم این دفتر است. «نظامی در دوره‌ای ظاهر شد که علوم اسلامی به مکاتب خاص فکری تقسیم می‌شدند. در دوره او کلام معتزله به افول گرایید و کلام اشاعره که با جوینی و غزالی به کمال رسیده بود، وارد مرحله جدیدی شد. در این زمان آرای اسماعیلیه اوج گرفت و فلسفه اسلامی با کسانی همچون فارابی و ابن‌سینا به کمال رسید و تحت تأثیر فلسفه هرمسی و نوافلاطونی شکل نوینی پیدا کرد. با آنکه نظامی را می‌توان یکی از اندیشمندانی دانست که به تمامی ابعاد علوم اسلامی آگاهی داشته، اما با مداقه در اشعار وی درمی‌یابیم که دنباله‌رو مکتب فلسفی یا الهیاتی خاصی نبوده است. در دوره نظامی، فلسفه مشاء در سرزمین‌های شرقی اسلام به افول گرایید و فلسفه مشرقی که مکتب هرمسی را در خود نهفته داشت، مجال بروز یافت. در این زمان بود که فعالیت فلسفیِ نظامی با مکتب فلسفه اشراق سهروردی همزمان شد. این دو شخصیت که با یکدیگر معاصر بودند ولی یکی حکیم و دیگری فیلسوف به شمار می‌رفت، بن‌مایه‌های مشترکی را در آثار خود به کار بردند. نظامی و سهروردی هر دو به فرهنگ ایران باستان تعلق خاطر داشتند و اساطیر ایرانی را به وفور در آثار خود استفاده کردند. این موضوعات بهگونهای مواد مصالح مقاله «بررسی برخی بن‌مایه‌های اساطیری حکمت ایران باستان در هفت پیکر نظامی و چند داستان سهروردی» را تشکیل میدهد که تأثیر بن‌مایه‌های مشترک اساطیر ایرانی را در برخی آثار این دو شخصیت بررسی می‌کند.»
مقاله سوم با عنوان «جهان بینی نظامی» به قلم ذاکر ممدوف است که رقیه رضایی فرد، محمد رضایی فرد آن را به فارسی ترجمه کردهاند. «اموری همچون چرایی و چگونگی آفرینش مورد بحث قرار می‌گیرد. نظامی در اندیشه‌هایش همواره سعی دارد که خداوند را از منظر عقل توصیف کند و پاسخ به سؤالات آفرینش را در ذیل سایه عقل شرح دهد. در همین راستا او درهای تفکر را می‌گشاید و از انسان و جامعه آرمانی، فواید عقل و تفاوت ظریف آن با وهم و خیال که به زبان ساده بیان می‌شود، سخن می‌راند.»
چهارمین نوشتار با عنوان «نشانه‌های مکتب هرمسی در داستانی از اسکندرنامه» به قلم هما شهرامبخت است. «نظامی در خمسه خود به‌ویژه در اسکندرنامه به نحو چشمگیری به فلسفه پرداخته و در این راستا از واژه‌های فلسفی زیادی استفاده کرده است. توجه به فلسفه فیثاغورسی با تأکید بر اعداد در هفت‌پیکر به‌خوبی مشهود است. توجه توأمان او به فلسفه فیثاغورسی و هرمسی در اسکندرنامه در مقاله «نشانه‌های مکتب هرمسی در داستانی از اسکندرنامه» نشان میدهد که او چگونه و تا چقدر ژرف به این فلسفه پرداخته و با شخصیت‌های این دو فلسفه آشنایی داشته است.»
«حکمت و معرفت نظامی گنجوی در مباحث سیاسی و حکومتی» به قلم مریم بلوری عنوان مقالۀ پنجم است. نظامی در کتاب خود به شرایط تاریخی و فرهنگی دوران خود پرداخته و در این راستا افکار فلسفی، اخلاقی، سیاسی و دینی خود را بازتابانده است. «این مقاله در مباحث سیاسی و حکومتی به‌خوبی از عهده توضیح این موضوع برآمده است. نظامی گاه، نگاهی به حاکمان و عملکرد آنها در شیوه مملکت‌داری دارد. این رفتار با زیرکی و معرفتی کم‌نظیر در خلال داستان‌های حماسی یا عاشقانه و حتی در لابه‌لای مفاهیم ناب عرفانی گنجانده شده است.»
نوشتار ششم با عنوان « تنگلوشا در هفت‌پیکر نظامی» به قلم ژیوا وسل است که فرح رادنژاد آن را به فارسی ترجمه کرده است. «نظامی در سرایش کتاب خود از آثار حکیمان بسیاری سود جسته است که در زمان او برخی از آنها قدمتی دیرینه داشته‌اند. یکی از این کتب منسوب به تنگلوشا، حکیمی یونانی است. این کتاب در باب نجوم و بروج و صور فلکی است و در ابتدا از یونانی به فارسی میانه (پهلوی) و از فارسی میانه به عربی ترجمه شد. با وجود این که نظامی در جای جای کتاب خود به نجوم اشاره کرده، مقاله «تنگلوشا در هفت پیکر نظامی» بر آن است تا نشان دهد که اشاره نظامی به تنگلوشا محدود به حوزه طلسمات بوده است.»
هفتمین و آخرین مقالۀ دفتر ماه «بررسی عنصر پری در شعر روز شنبه هفت پیکر» به قلم هما شهرامبخت است. «نظامی از جمله شاعرانی است که به داستان‌سرایی شهره است. این مقاله نشان میدهد که نظامی برای سرایش شعر خود از داستان‌های ملل مختلف استفاده کرده است. این داستان‌ها آن‌چنان در فرهنگ و باور مردمان مختلف رسوخ کرده است که می‌توان ردپای فرهنگ و اساطیر این مردم را در اشعار نظامی باز یافت.»
بخش دوم نشریه «ادب و هنر» است و مشتمل بر چهار مقاله است. نخستین مقاله «حقیقت در هنر» به قلم نوئل کرول است که انشاءالله رحمتی به فارسی ترجمه کرده است.
سه مقالۀ دیگر این بخش به ترتیب عبارتند از «بررسی لغات و اصطلاحات عامیانه در اشعار نظامی» نوشتۀ فاطمه الهامی، «عناصر مضمون‌پردازی در مخزن‌الاسرار» به قلم حمید پولادی و در آخر مقالۀ «فیلسوفان و زیباشناسی قرن هفدهم» که ووادیسواف تاتارکیویچ نگاشته و سید جواد فندرسکی ترجمه کرده است.
بخش سوم با عنوان «اندیشه و نظر» مشتمل بر دو مقاله است که به ترتیب عبارتند از:
«نگین‌های حکمت» به قلم احمد مهدوی دامغانی و «اندیشه‌های بدیع علامه طباطبایی در تفسیر المیزان» به قلم رضا یعقوبی.
بخش چهارم نشریه به دبیری منیره پنجتنی کتاب است. نخستین نوشتار با عنوان «غزالی پژوهان معاصر ایران(بخش دوم)» به قلم سید مسعود رضوی است. پس از آن منیره پنجتنی برای نقد و بررسی کتاب مکتب کیوتو: آشنایی با فلسفۀ ژاپن (نشر ققنوس- ۱۳۹۶) به سراغ مولف آن، محمد اصغری رفته است و گفتوگویی با عنوان «مکتب کیوتو: فلسفه گفت‌وگوی میان‌فرهنگی» با او ترتیب داده است. همچنین در ادامه چند کتاب در حوزۀ فلسفه و اندیشه معرفی شده است. بخش پنجم با عنوان «گزارش» به دبیری منوچهر دینپرست مشتمل بر گزارش برخی از مهمترین وقایع یک ماه اخیر در حوزۀ اندیشه است.
شمارۀ ۱۴۶ نشریۀ اطلاعات حکمت و معرفت با عنوان «حکمت در شعر واندیشۀ نظامی» با مدیر مسئولی و سردبیری انشاءالله رحمتی با بهای ۵۰۰۰ تومان در خردادماه ۱۳۹۶ در اختیار علاقمندان قرار گرفت.