سودان هم صف با اردوی سعودی
پایان تحریم های امریکا علیه سودان
ژرار پرونیه برگردان حوا بختیاری
لغو تحریم های اقتصادی امریکا علیه سودان، نسبتا بی سر و صدا و بدون جلب توجه صورت گرفت . با این همه نمایانگر زمان تعیین کننده وکلیدی در تغییر ناگهانی موضع اتحاد ها در جهان عرب – مسلمان و همسو شدن خارطوم با سیاست سعودی بود .
در سال ١٩٩٣، رئیس جمهور امریکا، بیل کلینتون، سودان را در لیست کشورهای حامی تروریسم قرار داد و سه سال بعد یک رشته اقدامات از جمله منع ( انتقال تکنولوژی، فروش قطعات یدکی و به ویژه – و از همه دشوارتر- تحریم معاملات بانکی بین المللی به دلار) را به تصویب کنگره رساند ؛ امری که صدمه سنگینی به اقتصاد سودان وارد کرد . با این همه خارطوم توانست به دلیل رونق قیمت نفت و سرمایه گذاری چین از سال ١٩٩٩ در این حوزه، کمابیش به اموراتش ادامه دهد .شرکت بیجینگ ، اکتشافات را توسعه داده و به خصوص با ساخت لوله های نفت که منطقه ی میادین نفتی در بندر سودان را به هم مرتبط می کرد ،طی پانزده سال ، توانست سرمایه گذاری گسترده ای در سودان بکند ( بیش از ١۴ میلیارد دلار- ٨,١١ میلیارد اورو) این کشور تا سال ٢٠١٠ روی طلای سیاه زندگی می کرد تا زمانی که جنوب سودان ، منطقه ای که ٩٠% ذخایر نفتی در آن قرار گرفته ، بعد از برگزاری یک رفراندوم بین المللی از سودان جدا شد .
البته ، اتفاقات غیر منتظره ای نیز رخ داد . به این ترتیب که بانک BNP در ماه ژوئن ٢٠١۴ به پرداخت ٩،٨ میلیارد دلار (۵،٧ میلیارد اورو ) محکوم شد ، این غرامت بابت «جعل اسناد و مدارک تجاری» و «تبانی » در نقض قانون بین المللی اضطراری اقتصادی بابت معاملاتی (١) بالغ بر ١٩٠ میلیارد دلار ( ١۶٠ میلیارد اورو ) تعیین شد . ناوگان هوایی دولتی سودان به پنج فروند هواپیما تقلیل یافت و به دلیل کمبود قطعات یدکی پروازها تنها در مسیر های داخلی صورت می گرفت . وضعیت پزشکی شدیدا رو به وخامت گذاشته بود . اما خارطوم علی رغم ویرانی تدریجی زیر ساخت هایش و تورم فزاینده که به مرور سطح زندگی مردم راتحلیل می برد ، از این اوضاع جان سالم به در برد .
همکاری با سازمان سیا
در این فاصله ، داده های زندگی سیاسی سودان به طرز چشمگیری تغییر پیدا کرده بود رهبر اسلامگرایان سودان، حسن ال ترابی در سال ٢٠٠٠ از قدرت کنار گذاشته شد و رئیس جمهور عمر البشیر از این فرصت استفاده کرد و اورا مسبب تمام تحرکات تروریستی سال های ١٩٩٠ معرفی کرد. او به زیرکی از حمله القاعده به نیویورک در ١١ سپتامبر ٢٠٠١ استفاده کرد تا خود را به سازمان سیا نزدیک کرده و از اسامه بن لادن(٢) فاصله بگیرد .کشتار جمعی در دارفور و فجایع صورت گرفته توسط ارتش سودان در استان های شورشی کوردوفان و نیل آبی باعث شد در سال ٢٠٠٩ دیوان بین المللی کیفری رئیس جمهور سودان را به جرم ارتکاب جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت و سپس در سال ٢٠١٠ به جرم نسل کشی متهم شناخت . این اتهامات موجب دستگیری او در جریان جابجایی های خارجیش نشد،چون توانست تا حدی از موضع یک « اسلام گرای با حسن نیت» از دید جامعه ی بین المللی، بهره برداری کند.
در ماه ژانویه ٢٠١٧، رئیس جمهور باراک اوباما یک دوران آزمایشی شش ماهه قبل از بازبینی تحریم های سال ١٩٩٧ را تعیین کرد. ضوابط و معیار های قضاوت که تصمیم امریکا را برای حفظ یا لغو تحریم ها تعیین می کرد شامل پنج موضوع می شد : پایان مخاصمات در دارفور ، کوردوفان و در نیل آبی، قطع هر گونه کمک احتمالی به شورشیان سودان جنوبی – جنگ داخلی در دسامبر ٢٠١٣شروع شد و خارطوم مظنون به حمایت کردن از شورشیان بر علیه حکومت مرکزی بود – و توقف هر گونه اقدام تروریستی . این دوران آزمایشی به ظاهر برای سنجیدن اوضاع این کشور مشکل آفرین بود اما در پس آن هدف های دیگری دنبال می شد.
درگیر شدن در جنگ یمن
گرفتار در طوفان اصلاح گرایی بهارهای عربی، یمن رئیس جمهور – دیکتاتور خود ، علی عبدالله صالح، را که از سال ١٩٧٨ مستبدانه قدرت را در دست داشت ، سرنگون کرد . هم زمان شورش زیدیان (٣) که در استان های صعده و عمران متمرکز بودند تحت نام «حوثی» بر گرفته از نام رهبر تاریخیش واعظ حسین ال حوثی ، پایتخت ، صنعا را به تصرف درآوردند و در آنجا با دشمن قدیمیشان صالح متحد شدند . با جمع و جور کردن بقایای رژیم سابقش، صالح برای راه اندازی حکومت جدید و مقابله با اسلام گرایانی که در گذشته از آنهاحمایت کرده بود و برای یافتن آلترناتیوی با « رئیس جمهور دمکراتیک» عبد ربه منصور هادی که عربستان سعودی تصمیم گرفته بود ازاوبه عنوان گزینه ی کم خطرتر حمایت کند، مذاکره کرد .
روز ٢۵ مارس ٢٠١۵ ، ریاض حمله نظامی بر علیه حوثی ها را آغاز کرد . و به یک باره آنها را «ستون پنجم» تهران در کرانه های دریای سرخ معرفی کرد . یکدفعه، ابعاد جنگ داخلی یمنی تغییر کرد و از سودانی که در مرز ورشکستگی قرار داشت خواسته شد در حمایت از ریاض و در عوض دریافت « وام های» قابل توجه و مهم(۴) به یمن نیرو اعزام کند. خیلی زود ، واشنگتن که مایل بود تضمینی به افکار عمومی عرب سنی بدهد و از بابت امضای قرارداد هسته ای با ایران شیعی طلب بخشودگی کند، خود را کاملا در کنار ائتلاف شش کشور عرب تحت حمایت ریاض قرار داد .
این تصمیم پیش از این، توسط باراک اوباما گرفته شده بود، اما با تعهد ترامپ برای بر هم زدن تمام اقداماتی که توسط رئیس جمهور پیشین صورت گرفته بود گسترش یافت و قوت گرفت . روز ٢٠ مه ٢٠١٧، در جریان اولین سفر خارجی بعد از انتخاب شدنش رئیس جمهور جدید امریکا در ریاض خبر « امضای قرارداد ی به منظور پشتیبانی دراز مدت از امنیت عربستان سعودی و خلیج فارس در برابر تهدیدات ایران » را اعلام کرد . امضای این قرارداد توام با فروش تسلیحاتی به ارزش ١١٠ میلیارد دلار به حکومت پادشاهی وهابی بود .
چندی بعد، وزیر امور خارجه سعودی عادل الجبیر حتی صحبت از رقم سرسام آور ٣٨٠ میلیارد دلار (٣٢١ میلیارد اورو ) کرد .این اظهارات و اعلام این ارقام با بزرگ نمایی توام بود ، چون سفارش های تحویل داده نشده و پرداخت نشده دوران ریاست جمهوری اوباما و همین طور پروژه های خرید به امضا نرسیده را هم در جمع آورده بود . از سوی دیگر، به دلیل کاهش قیمت نفت ، عربستان سعودی دیگر توان مالی پرداخت این خرج های پر هزینه را ندارد . محمد بن سلمان که از ٢١ ژوئن ٢٠١٧ ولیعهد وارث پادشاهی شده، خبر به فروش گذاشتن %۵ از شرکت ملی نفت عربستان (آرامکو) را به ارزش ١٠٠ میلیارددلار (٨۴ میلیارد اورو ) اعلام کرد ، تصمیمی که به نظر یک کارشناس می توان با « فروش جواهرات سلطنتی توسط ملکه انگلیس » مقایسه کرد . در خصوص سفارشات نظامی ، تنها آنهایی امضا و بلافاصله پرداخت شد، که بابت خرید بمب ها و تسلیحات برای یمن بود .
دوگانگی در لیبی
سودان با افزایش تعداد نیروی نظامی اش موافقت کرده ، اما بدون فاش کردن تعداد و بدون اعلام عمومی آن. و هنگامی که رئیس جمهور ترامپ می بایست موضع خودش را در قبال دوران آزمایشی اوباما در رابطه با تحریم علیه سودان اعلام کند، تصمیم گرفت… تصمیمی نگیرد (١٢ ژانویه ٢٠١٧) و این کار را به سه ماه بعد موکول کند . رئیس سرویس های اطلاعاتی سودان NISS ، ژنرال محمد عطا المولا عباس ، با عجله به واشنگتن رفت تا با رئیس سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده CIA ، مایک پامپیو ، ملاقات کرده و وعده های خوشایندی به او بدهد . روزهای ٢٧ و ٢٨ سپتامبر ، در کمیته سرویس های اطلاعاتی و امنیتی افریقایی Cissa ، در خارطوم ، ژنرال عطا المولا عباس به نظر مطمئن می آمد . در واقع ، ۶ اکتبر ، رئیس جمهور ترامپ تحریم ها را لغو کرد .
اما در مورد پنج ضابطه اوباما ؟ از خشونت ها در دارفور کمی کاسته شده ، اما این امر نه در پی مذاکرات صلح بلکه به دلیل ضرباتی است که به جنبش چریکی وارد آمده. همین طور در کوردوفان ونیل آبی که بهبود اوضاع در این مناطق بیشتر به دلیل بحران رهبری سیاسی وقدرت در درون جنبش چریکی بین عبدالعزیز ال هیلو و مالگ آگار ، در درون جنبش مردمی ازادی بخش سودان شمال MPLS-N بوده، تا آتش بس های بی نتیجه . در مورد جنگجویان شورشی جنوب سودان ، آن ها کمکی از خارطوم دریافت نمی کردند ولی در مورد این که قبل از ژانویه ٢٠١۶ هم کمکی دریافت نکرده باشند تردیدی وجود دارد . در مورد پشتیبانی از تروریسم ، همه برمی گردد به تعریفی که شما از این لغت دارید : رژیم خارطوم «دوستان» خود را در لیبی دارد ( شبه نظامیان اسلام گرایی که کم و بیش از رژیم فایز سراج پشتیبانی می کنند) و «دشمنانی» دارد که وابسته به دفتر مارشال خلیفه حفتردر شرق می باشند . ولی به دلیل این دو گانگی که کشور های غربی را در برابر دو رژیم از هم جدا می کند ( فرانسه به عنوان مثال سراج را به رسمیت شناخته ولی به حفتر کمک نظامی می کند ) ، محدوده فعالیت خارطوم وسیع تر شده است : هر کسی «تروریست » خود و «رهایی بخش و ناجی» خود را دارد .
مخالفت با ایران
در این میان رژیم سودان بیش از پیش به «برنامه دیپلماتیک » امریکایی-سعودی در جهان اسلام ملحق شده یعنی ، ضد قطر، ضد ترکیه و به خصوص ضد ایران بودن . ١٣ اکتبر گذشته دونالد ترامپ« عدم تایید» قرار داد هسته ای با ایران که توسط باراک اوباماامضا شده بود را اعلام کرد ، در این قرارداد بندی پیش بینی کرده واشنگتن هر سه ماه می تواند اجرای این برنامه بین المللی را بازرسی کند . امتناع ترامپ از تایید تحقق توافقنامه ها کنگره را مجبور به رای گیری برای حفظ (با چه ضمانت هایی؟ ) یا لغو آن می کند . این تصمیم به سخره گرفتن رئیس دولت ایران و تقویت افراطی ها را در درون حکومت می انجامد . به این ترتیب چه با میل و چه با زور حالا خارطوم ، سوار بر کشتی امریکا به آب زده و به میل ناخدائی سرگردان به این طرف و آن طرف می رود . برای سودانی ها این ناروشنی سیاست امریکائی ها بویژه ٢۵ سپتامبر گذشته آشکار شد ، هنگامی که چاد با محدودیت دریافت ویزای امریکا مواجه شد در حالی که رژیم انجامنا بهترین دستیار و کمک کشورهای غربی بر علیه تروریسم در منطقه ساحل بود . خارطوم که بعد از سال ها درگیری با چاد، چند سالی است که شدیدا به انجامنا نزدیک شده، حال ممکن است هزینه ی آن را بپردازد .
سودان، که از جدایی جنوب کشورش ضربه خورده ، از اغتشاشات مسلحانه داخلی برآمده ازدر گیری های جنوبی التیام نیافته، تخریب شده ، از بابت بحران اقتصادی ناشی از دست دادن منبع ثروت نفتی ، از توان افتاده است. این کشور خود را در آغوش ریاض انداخته تا نظر مساعد این رژیم بحران زده که برای فتنه بزرگ ( نزاع الهیات و سیاست )به دنبال متحدمی گردد ، را جلب کند . نزاعی که مشخصا ریاض را در مقابل ایران و در درجه دوم در برابر یک گروه متحد ناهمگن قرار می دهد . با وجود این که تحریم های این کشور برداشته شده ولی لغو آن ها در سطح بین المللی ضمانتی برای دستیابی به صلح در درون کشورش را در پی نداشته است . و در واقع، این توافق با شیطان ، سودان را در میدانگاه رزمی بزرگتر انداخته که در آن تمام جهان عرب بعد ازسرنگونی نمادین رژیم بن علی درتونس ژانویه٠١١ ٢ در آن غوطه ور هستند .
سودان که در بازی با تناقضات محلی مهارت دارد، موفق خواهد شد در برابر چالش های دشوار پیش روکارت های خود را رو کند؟ در این میان ، ریاض بطور انبوه در حال خرید زمین های زراعی سودان است. این کار در چارچوب برنامه ای صورت می گیرد که به یکی از نزدیکان میلیاردر و کارآفرین انگلیسی- سودانی Mo Ibrahim سپرده شده است . بعد از سربازان حالا نوبت سورگوم (ذرت خوشه ای) است .
(١) این قانون که در سال ١٩٧٧ در دوران جنگ سرد به تصویب رسید به دنبال بلوکه کردن تمام عملیات اقتصادی بود که بر ضد ایالات متحده انجام می شد .
(٢) اسامه بن لادن بین سالهای ١٩٩٢ تا ١٩٩۶ در سودان زندگی کرد.
(٣) زیدیه یکی از فرقه های شیعه است که نامشان را زید بن علی گرفته اند. سلسله ای از سلطان های زیدی تا سال ١٩۶٢ بر کشور حکمرانی می کردند
(۴) حمله سودان بیشتر هوائی بود و کشور امکان عملیات زمینی را نداشت.
نوشته ی : ژرار پرونیه – ٢٧ اکتبر ٢٠١٧
مدیر سابق مرکز فرانسوی مطالعات در مورد اتیوپی واقع در آدیس آبابا ، هم چنین عضو مرکز مطالعات جهان افریقایی پاریس و نویسنده ی مقالات و کتاب های متعدد در مورد سودان .
انسان شناسی و فرهنگ ناشر نسخه فارسی مجله لوموند دیپلماتیک در ایران است
لوموند دیپلماتیک نوامبر ۲۰۱۸