سمیر امین، اقتصاددان برجستۀ مصری فرانسوی و از چهره‌های مخالف جهانی‌سازی، روز یکشنبه ۱۲ آگوست در سن ۸۷ سالگی در پاریس درگذشت.
این نظریه پرداز، از چهره‌های اصلی جنبش موسوم به «نوعِ دیگری از جهانی شدن» (altermondialisme) بود. سمیر امین در سال ۱۹۳۱ میلادی در قاهره از پدری مصری و مادری فرانسوی که هر دو پزشک بودند، به دنیا آمد و از دانشگاههای پاریس در دو رشتۀ علوم سیاسی و علوم اقتصادی فارغ التحصیل شد و در دانشگاههای فرانسه و سنگال به عنوان استاد علوم اقتصادی به فعالیت پرداخت.
این اقتصاددان برجستۀ آفریقایی‌تبار که یکی از روشنفکران قرن بیستم در نقد نظام سرمایه‌داری جهانی محسوب می‌شد، معتقد بود که دیدگاههای مارکس هرگز تا این اندازه مفید نبوده است.
نوشته‌های مرتبط
سمیر امین به عنوان یک طرفدار جدیِ نوع دیگری از جهانی‌شدن یا «جهانی دگر سازی» بر این باور بود که منطق سرمایه‌داری یعنی سود، اساس نابودی کرۀ زمین است. او زندگی خود را صرف ارائه تحلیل‌هایی دربارۀ ارتباط میان توسعه در کشورهای مرکز یعنی دنیای سرمایه‌داری و کشورهای پیرامونی یعنی کشورهای جهان سوم کرد. او برای مدتی بیش از چهل سال ساکن شهر داکار، پایتخت سنگال بود و از بنیانگذاران موسسۀ توسعه و برنامه‌ریزی اقتصادی آفریقا در داکار محسوب می‌شد.
سمیر امین به عنوان مشاور با شماری از دولتهای آفریقایی همکاری کرد و از بنیانگذاران یکی از اولین انجمن‌های غیردولتی فراملی آفریقایی به نام «Enda-Tiers Monde» در داکار بود.
او از مدافعان بزرگ جوانان ملتهای آفریقا محسوب می‌شد و دیدگاههایش تاثیر عمیقی بر اندیشه‌های نسل جدید اقتصاددانان آفریقایی گذاشت.
سمیر امین معتقد بود که باید نظم جهانی را که هم اکنون اساس آن بر سرمایه‌داریِ مالی گذاشته شده، دوباره تعریف کرد و باید نهادهایی مانند سازمان تجارت جهانی، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی را حذف کرد.
خاص‌گرایی فرهنگی واکنشی به کاستی‌های جهان معاصر (واکنشی به نابرابری‌ها و تبعیض‌ها):
گروهی از نظریه‌پردازان اقتصاد را عامل پیش‌برنده‌ی فرایند جهانی‌شدن می‌دانند و به اقتصاد جایگاهی برتر در همگون‌سازی جهانی می‌دهند. این گروه تحت‌تأثیر آموزه‌های مارکس، سلطه‌ی شیوه‌ی تولید واحد بر جهان را عامل ایجاد سرنوشت یکسان بر جوامع جهانی می‌دانند. لنین، سمیر امین و والرشتاین از جمله این نظریه‌پردازان هستند.
همچنین دسته‌ای از فرهنگ‌پژوهان و نظریه‌پردازان اجتماعی تداوم و حتی تشدید نابرابری‌ها و تبعیض‌ها در جامعه‌ی جهانی را علت اصلی خاص‌گرایی‌های فرهنگی می‌دانند. این نظریه‌پردازان ضمن توجه به پیشرفت‌های و تحولات نظام سرمایه‌داری به این نکته اشاره می‌کنند که منطق نابرابری‌زا و تبعیض‌آفرین آن همچنان فعال و نیرومند است. علاوه بر این، گسترش روزافزون فرهنگ مصرفی و افزایش نیازهای ثانویه و اهمیت بخشیدن به آن به این نابرابری و دامن زده است. در واقع، بین نیازهای ایجادشده و نیازهای تأمین‌شده شکاف عریضی وجود دارد و این به نابرابری‌ها و تبعیض‌های اجتماعی پرشمار و متنوع دامن زده است. علاوه بر افزایش نابرابری‌ها، تحمل‌ناپذیرتر شدن آن‌ها نیز از نکات مورد توجه در این دسته از نظریات است. به واسطه‌ی گسترش ارتباطات و روابط اجتماعی، آگاهی از نابرابری‌ها و تبعیض‌ها هم بسیار بیشتر شده است.
دورین ماسی، والرشتاین و سمیر امین جزء این دسته از نظریه‌پردازان هستند. به نظر این نظریه‌پردازان، سرمایه‌داری و تجدد هرچه فراگیرتر، پیچیده‌تر و پیشرفته‌تر می‌شوند، نابرابری‌ها و تبعیض‌های شدیدتر و پیچیده‌تری هم شکل می‌گیرند. در مواردی که این نابرابری‌ها و تبعیض‌ها با مرزبندی‌ها و شکاف‌های سیاسی و فرهنگی مختلف انطباق می‌یابد، به خودآگاهی و بسیج‌پذیری ملی، قومی و دینی گوناگونی می‌انجامد. بدین ترتیب بستری مناسب برای خاص‌گرایی‌های فرهنگی فراهم می‌شود.
آثار سمیر امین:
الف) برخی از مقالات ترجمه شده:
– جهانی شدن جدید سرمایه داری؛ امپراتوری هرج و مرج
– دوران پس از جنگ و جهانی شدن جدید سرمایه داری
– امپیرالیسم و جهانی شدن
– کمپرادوری شدن دوباره ی دنیای عرب
– توسعه جایگزین برای جهان سوم
– در ستایش سوسیالیسم
– امپراتوری پساامپریالیستی یا گسترش تجدید یافته ی امپریالیسم
ب) کتب شاخص:
The Implosion of Contemporary Capitalism
October 1917 Revolution: A Century Late
Accumulation on a World Scale: A Critique of the Theory of Underdevelopment. (2 Volumes)
Modern Imperialism, Monopoly Finance Capital, and Marx’s Law of Value: Monopoly Capital and Marx’s Law of Value
Eurocentrism
The Reawakening of the Arab World: Challenge and Change in the Aftermath of the Arab Spring
The Liberal Virus: Permanent War and the Americanization of the World
Empire of Chaos
Global History: A View from the South
The World We Wish to See: Revolutionary Objectives in the Twenty-First Century
The Implosion of Capitalism
Spectres of Capitalism: A Critique of Current Intellectual Fashions
Capitalism in the Age of Globalization: The Management of Contemporary Society (Critique. Influence. Change.)
منابع:
– گل محمدی، احمد،۱۳۹۶، جهانی‌شدن، فرهنگ، هویت ، تهران، نشر نی
– سایت تحلیلی خبری عصر ایران http://www.asriran.com
– سایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی http://www.ensani.ir
– https://www.amazon.com
