جایگاه توسعه ایی فرهنگ های قومی – جماعتی در پهنه جغرافیایی ایران

توجه به ویژگی های قومی و جماعتی نتیجه نوزایی هایی است که در راستای مقاومت در مقابل جریان همگون سازی فرهنگی فرآیند جهانی شدن با اهداف اقتصادی اتفاق افتاده است .اگرچه لفظ جهانی شدن از حدود ۱۹۶۰ مورد استفاده قرار گرفته است . اما مفهوم جهانی شدن از نیمه دهه ۱۹۹۰ به عنوان یک بحث علمی جدی مورد توجه و مطالعه محققان قرار گرفته است(رابرتسون، :۸،۱۹۹۸). به طور کلی جهانی شدن به معنای توسعه جهانی مقوله های مادی و معنوی است که منجر به بازسازی تولیدات جدید در قلمروهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شده است و معنای متفاوتی را در این حوزه ها به وجود آورده است ( عاملی، ۱۳۸۳: ۱۶). یکی از پی آمدهای مهم جهانی شدن آن بوده است که به دلیل گرایش قدرتمندی که در آن به ایجاد الگوهای یکسان فرهنگی وجود داشته است در عمل با نوعی مقاومت واکنشی روبرو شده که در آن تعداد زیادی از نوزایی های هویتی از جمله به صورت نوزایی های قومی – جماعتی در جهان کنونی پدید آمده اند(فکوهی، ۱۳۸۴). برای نمونه امروزه بسیاری از گروه هایی که به عنوان ” نژاد“ مطرح می شوند ( برای مثال سیاهان ، اسپانیایی تبارها، یهودیان ، آسیایی ها و…. در ایالات متحده امریکا) یا گروه های قومی (برای مثال کردها، بلوچها، عرب ها، آذری‌ها در ایران) و یا گروه های مذهبی (مسلمانان، یهودیان، بودائیان، فرقه های گوناگون مسیحی و مسلمان و غیره) و یا حتی گروه های جماعتی سنی – جنسی ( کودکان ، جوانان، زنان ….) با تاکید هر چه بیشتری تلاش می کنند هویت خود را بروز داده و به نمایش بگذارند و به این ترتیب با از میان رفتن و کم رنگ شدن آن مبارزه کنند(Appadurai, 1990,1996 و فکوهی ۱۳۸۳). این گرایش را امروز می توان حتی در نسل های دوم و سوم مهاجر که هرگز سرزمین اصیل هویتی خود را ندیده اند و تجربه زندگی متداوم در آن را نداشته اند و گاه حتی با زبان آن نیز ناآشنایند ، مشاهده کرد. این مقاومت از طریق تاکید دوباره بر امر محلی در مقابل سرازیر شدن امر جهانی را از جمله می توان در بنیاد گرایی های دینی و قومی و ظهور مجدد ملی گرایی دید. این موضوع به خوبی نشانگر این واقعیت است که نه فقط نیروهای جهانی بلکه نیروهای محلی نیز دارای قدرت هستند و در مقابل فرایند کلی همگون سازی می توانند با تکیه بر ویژگیهای خاص محلی دارای کارکرد هویت سازی باشند.

کشور ما از بارزترین نمونه‌های تکثر و تنوع فرهنگی، قومی، زبانی و دینی، مذهبی در جهان است. اما برخلاف غالب کشورهای متنوع و چندقومیتی، تنوع و تکثر در ایران درونزا و بومی است. ایران دارای پتانسیل های بالای فرهنگی و اقتصادی است. در سطح فرامرزی ، توجه به آنها می تواند ایران را نه تنها در منطقه بلکه در تمام نقاط دیگر دنیا تبدیل به نقاط اثرگذار نماید. در سطح ملی تنوع قومی و محلی در پهنه فرهنگی ایران نه تنها مانع توسعه بلکه می تواند یک امتیاز و ابزار توسعه ایی محسوب شود . ایران به صورت نظری جزو یکی از ۱۰ کشور با بالاترین جذابیت های گردشگری محسوب می شود. اما این صرفا در حد نظری باقی مانده است و به هیچ عنوان به ایجاد زمینه های عملی کاربردی کردن این پتانسیل منجر نشده است. تنوع قومی می توانست در ایران، زمینه را برای یک بازار قومی گسترده فراهم کند که این امر به هیچ رو انجام نشده و بر عکس قومیت به عنوان امر تابویی مطرح شده که سلطه سیاسی بر آن سبب شده است که بر منابع و پتانسیل هایش توجه کافی نشود. در حقیقت عدم توجه به پتانسیل های قومی باعث شده است که قومیت به عنوان منبعی برای گسترش صنعت و اقتصاد کاملا به فراموشی سپرده شود.

به عنوان نمونه مناطق آذری نشین ایران از جمله مناطق ایران هستند که دارای پتانسیل بالای توسعه ایی بویژه در بعد صنعت و تبادلات مرزی به شمار می آیند. در قومیت آذری ایرانی تعلق قومی – جماعتی قدرتمندی وجود دارد که می توان از آن به عنوان پیش زمینه ایجاد یک بازار قومی نام برد، همچنین این قومیت دارای تداوم و پیوستگی فرامرزی است که از آن می توان به عنوان پتانسیل منطقه‌ای در امر کالایی شدن اشاره کرد و سرانجام آنکه این هویت را بتوان در سطح جهانی نیز معرفی کرد و قابل گسترش دانست. تداوم مرزی استان های آذری نشین با کشورهای دیگر و امکان استفاده از این فرصت در راستای اقتصاد فرهنگ از یک طرف و فعالیت هایی که کشورهای همسایه در زمینه بازار های قومی به ویژه در حوزه توریسم و رسانه ها انجام می دهند، بطوری که مناطق مرزی کشور ما را به یکی از مصرف کنندگان کالاهای قومی خویش تبدیل کرده اند از طرف دیگر، لزوم تقویت کالاهای قومی خویش و ورود به بازارهای منطقه ای و جهانی را ضروری ساخته است.

به این ترتیب می توان نتیجه گرفت که که بازاریابی قومی می تواند هم به عنوان وسیله ای برای تقویت هویت فرهنگی و هم به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی با توجه به تداوم مرزی مناطق اقوام نشین کشورمان با کشورهای همسایه و با بهره بری از گرایش درونی قومیت ها به حفظ فرهنگ خود در عین تداوم و همکنی با فرهنگی ملی مورد توجه جدی قرار گیرد.

منابع
– عاملی، سعید رضا، ۱۳۸۳، جهانی شدن ها : مفاهیم و نظریه ها ، فصلنامه ارغنون، شماره ۲۴، تهران ، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
– فکوهی ، ناصر ، ۱۳۸۳ ، انسان‌شناسی خوراک با نگاهی به مفهوم غذاهای قومی – جماعتی، همایش خوراک و فرهنگ ، تهران ، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
– Appadurai, A., 1996, Modernity at Large, Cultural Dimensions of Globalization, London & Minneapolis, University of Minnesota.

– Rabertson,R.1992,Globalization: Social Theory and Global Culture.London:Sage