تصنیف ها و ترانه های ماندگار

قدمیاری، مجید(انتخاب و معرفی)،۱۳۹۰، تصنیف ها و ترانه های ماندگار، تهران: انتشارات سخن.

موسیقی، یکی از وجوه مهم فرهنگ را به خود اختصاص می دهد و بخشی از هویت فرهنگی اقوام و ملت هاست . انسان در ادوار گوناگون زندگی خود به طرق مختلف با موسیقی سر و کار داشته و برای بیان احساساتی چون غم و شادی ، به موسیقی روی آورده و از آن بهره برده است . بر این اساس، رد پای استفاده از موسیقی را در ادورا مختلف زندگانی بشر از ابتدا تا به امروز می توان سراغ گرفت که این، نشان از اهمیت موسیقی در متن زندگی انسان ها دارد.

کتاب” تصنیف ها و ترانه های ماندگار” در زمره ی تازه ترین کتاب های منتشر شده ی “انتشارات سخن” قرار می گیرد این کتاب، به اهتمام” مجید قدمیاری” گردآوری شده است.

تعداد صفحات این کتاب، هفتصد و سی و یک صفحه است که پس از مقدمه، معرفی تصنیف ها و ترانه ها از صفحه سی و سه کتاب شروع شده و در صفحه ی ششصد و شصت و دو، قسمت اول کتاب به پایان می رسد. در قسمت دوم کتاب، به معرفی آهنگسازان، سرایندگان و خوانندگان به اختصار پرداخته شده است. در قسمت پایانی کتاب، فهرستی از تصنیف ها و ترانه ها به همراه فهرست منابع و ماخذ و فهرست اعلام تهیه شده است.
کتاب” تصنیف ها و ترانه های ماندگار” ، کتابی است که گردآورنده ی آن به معرفی بخشی از تصنیف ها و ترانه های اصیل ایرانی پرداخته است. بسیاری از این تصنیف ها،تصنیف ها و ترانه هایی هستند که بخشی از گذشته ی بسیاری از ما ایرانیان را تشکیل می دهد و خاطرات گذشته را برای مان تداعی می کند.

به زعم مولف این کتاب، « هر یک از ما حتی اگر شنونده ی جدی موسیقی هم نباشیم، بی شک چندین تصنیف و ترانه در حافظه داریم که گاه و بی گاه و به تناسب حس و حالمان با صدای بلند می خوانیم و یا زیر لب زمزمه می کینم. گاه نیز شنیدن تصنیف و ترانه ای، حسی در ما بر می انگیزد و خاطره ای را فرا یاد می آورد.»

تصنیف ها و ترانه هایی که در این کتاب گردآوری شده اند ترانه هایی هستند که هدف اصلی گردآورنده، ضمن جمع آوری بخشی از معروف ترین ترانه ها و تصنیف ها که اغلب با نام خوانندگان شان در میان عامه ی مردم شناخته شده اند، آشنا ساختن هر چه بیشتر مخاطب با سراینده ی اثر و به ویژه آهنگساز آن می باشد .مولف کتاب، آهنگساز را صاحب اصلی اثر تلقی می کند که اغلب در میان عامه ی مردم مغفول مانده و کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
ملاک انتخاب تصنیف ها و ترانه ها برای این مجموعه، به زعم گردآورنده ی آن،معروفیت آنها در میان عامه ی مردم و مقبولیت شان در میان اهالی موسیقی بوده است بگونه ای که این آثار و پدیدآورندگان شان اعم از شاعر،آهنگساز و خواننده بر روی هم بخش مهمی از هویت فرهنگی ایرانی را در حوزه ی هنرها به خود اختصاص می دهند. گردآورنده برای این ترانه ها، شناسنامه ای را لحاظ کرده است که شامل نام آهنگ، نام سراینده،آهنگساز ، خواننده ی اثر و نغمه ی آهنگ(دستگاهی که آهنگ در آن خوانده شده )می باشد و تهیه ی این شناسنامه ، به منظور معرفی هر چه بیشتر اثر،هدف اصلی کتاب حاضر تلقی می شود بدین معنی که قصد گردآورده، ارائه ی اطلاعات مستند و موثق از ترانه های ماندگار و اصیل ایرانی به منظور کسب اطلاعات و آگاهی هر چه بیشتر نسبت به این آثار است به طوری که گردآورنده در مقدمه ی کتاب، خاطر نشان می کند که یکی از دغدغه هایش برای گردآوری این آثار این بوده است که گاهی فهم اشعار به دلیل اینکه خوانندگان، ادای درست کلمات را فدای آهنگ می کردند و از این رو، بخشی از شعر و کلام به درستی شنیده نمی شد و قابل فهم نبود، از سوی دیگر، مغفول ماندن سراینده و آهنگساز اثر در میان عامه ی مردم، چرا که اغلب آهنگ ها و ترانه ها هم در میان شنوندگان عام موسیقی و هم در میان شنوندگان خاص به نام خواننده ی اثر شناخته می شود. همگی این عوامل از ایده های اصلی تدوین و جمع آوری این کتاب (به زعم گردآورنده) بوده اند.
در مورد برخی از خوانندگان که در بین عامه ی مردم با نام مستعار و هنری شناخته شده اند به اسامی اصلی آنها نیز اشاره شده است که در قسمت معرفی سرایندگان،آهنگسازان و خوانندگان،به طور مختصر به معرفی احوال شان نیز پرداخته شده است.
در میان خوانندگانی که در این کتاب به آنها اشاره شده است می توان به خوانندگان کلاسیک موسیقی اصیل ایرانی نظیر: جلال تاج اصفهانی، قمرالملوک وزیری، غلامحسین بنان و…خوانندگان معاصر موسیقی اصیل ایرانی نظیر، محمدرضا شجریان ،شهرام ناظری، ایرج بسطامی، همایون شجریان،علیرضا قربانی و… اشاره کرد.
در قسمت آهنگسازان، اسامی آهنگسازان مختلف این ترانه ها و تصنیف ها ذکر شده است. آهنگسازان کلاسیک نظیر جواد بدیع زاده،علی تجویدی،روح اله خالقی و…آهنگسازان معاصر نظیر پرویز مشکاتیان،داریوش پیرنیاکان، فرامرز پایور، کامبیز روش روان ،حسین علیزاده، و …
در میان سرایندگان و شاعران کلاسیک به حافظ،سعدی، مولانا و سرایندگان معاصر نظیر مهدی اخوان ثالث،،فریدون مشیری،سیمین بهبهانی،محمدرضا شفیعی کدکنی و … اشاره شده است.
همچنین در میان آهنگ های اصیل، آهنگ هایی نظیر خزان عشق ، الهه ناز، سلسله مو، ای ایران، شب مهتاب، ،دلشدگان ، مرغ سحر و… انتخاب و معرفی شده اند.
یک نمونه از تصنیفی که در این کتاب انتخاب شده است:
مرغ سحر
آهنگساز : مرتضی نی داوود
دستگاه : ماهور
سراینده : ملک الشعراء بهار
خواننده : محمدرضا شجریان
مرغ سحر ناله سرکن
داغ مرا تازه تر کن
ز آه شرر بار، این قفس را
بر شکن و زیر و زبر کن
بلبل پر بسته، ز کنج قفس در آ
نغمه آزادی نوع بشر سرا
وز نفسی عرصه این خاک توده را
پر شرر کن
ظلم ظالم، جور صیاد
آشیانم، داده بر باد
ای خدا ! ای فلک ! ای طبیعت !
شام تاریک ما را سحر کن
نوبهار است، گل به بار است
ابر چشمم، ژاله بار است
این قفس، چون دلم تنگ و تار است
شعله فکن در قفس ای آه آتشین
دست طبیعت، گل عمر مرا مچین
جانب عاشق، نگه ای تازه گل از این
بیشتر کن، بیشتر کن،بیشتر کن
مرغ بی دل، شرح هجران، مختصر ، مختصر کن
فهرست مطالب:
-مقدمه(۲۹-۲۷)
– معرفی نغمه،آهنگساز،سراینده،خواننده(۶۶۲-۳۳)
– معرفی آهنگسازان،سرایندگان و خوانندگان(۷۰۱-۶۶۵)
– فهرست آغاز تصنیف ها و ترانه ها(۷۱۳)
– فهرست منابع و ماخذ(۷۲۱)
– فهرست اعلام(۷۲۵)

تهیه و تنظیم: خدیجه شرقی
n_sharqi@yahoo.com

پرونده «ترانه و شعر» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/10700