تجربه استفاده مجدد کاخ دیوکلتیان درمرکز تاریخی اسپلیت(۱)

ترجمه: لاله رمضانی

مکان: اسپلیت[۲]، کروواسی
معمار: تحول غیررسمی کاخ دیوکلتیان در طول تاریخ
تحول: از قرن هفتم میلادی
شاخص: سازگاری بومی

ساختمان
کاخ دیوکلتیان[۳] احتمالاً بین سالهای ۲۹۵ و ۳۰۵ میلادی در شبه جزیره واقع در جنوب سالونا ساخته شده است. این کاخ دارای یک معماری چشمگیر و شامل چندین ساختمان مجزا و آثار برجسته و موزاییک بود. تیپولوژی آن به دلیل نقشه و موقعیت قرارگیری کاخ بی نظیر بود. این نقشه شامل اقامتگاه های امپراطور ، خانواده و محافظ شخصی وی و چندین ساختمان آیینی مانند معابد و مقبره ها و یک محله بزرگ نظامی (در آن زمان ، مرزهای امپراتوری بزرگ روم در معرض تهدید مداوم حمله قرار داشتند) نیز می شد. از آنجا که کاخ به عنوان محل اقامت بازنشستگان ساخته شده بود ، دیگر نیازی به دفاتر اداری نبود.
نقشه مستطیل شکل مجموعه را می توان با اردوگاه های نظامی سنتی روم مقایسه کرد ، اما چیدمان داخلی آن برای زندگی لوکس شاهنشاهی کاملاً متفاوت است. اقامتگاه شاهنشاهی در قسمت جنوبی کاخ، رو به دریا و در آن بخشی که جذاب ترین نما را دارد واقع شده است. دو مسیر اصلی از کاخ عبور می کردند: یکی از دروازه های شرقی به غربی و دیگری از دروازه شمالی به مرکز می رسید. درست در جنوب مرکز آن، رواق واقع شده بود که اتصال بین قسمت شمالی نظامی و قسمت جنوبی مسکونی را تشکیل می داد و به مهمترین ساختمانها مانند معابد و آرامگاه دسترسی داشت. بیشتر مصالح ساختمان بومی بودند از جمله مانند سنگ آهکی سفید و آجر، مواد دیگری برای جزئیات لوکس از جمله سنگ مرمر ایتالیایی و یونانی و ستون های گرانیت و اسفنکس برگرفته از سازه های اولیه مصر باستان استفاده شده است. امپراطور در سال ۳۱۶ درگذشت ، و کاخ تا حد زیادی متروک مانده و رو به زوال رفت.

کانسپت و برنامه جدید
در قرن هفتم ، ساکنان سالونا پس از حمله آوارها و اسلاوها[۴] در ویرانه های کاخ دیوکلتیان پناه گرفتند. آن ها در داخل دیوارهای مستحکم کاخ، شروع به ساختن یک زندگی جدید و منظم شهری کردند. روند اولیه تحول، سلسله مراتب جامعه را منعکس می کند، استفاده مجدد از مهمترین فضاهای کاخ برای فضاهای آیینی مانند کلیسا و یا سکونت افراد ثروتمند انجام شد در حالی که افراد بی بضاعت یا فقیرتر در حومه یا حتی زیرزمین های کاخ اقامت داشتند. با این حال، مرحله اول تغییرات تا حد زیادی پیرو طرح اصلی کاخ بود و ادغام ساختار اصلی آنتیک و سبک اضافه شده قبل از رومانسک قابل توجه بود و یک سبک معماری منحصر به فرد را ایجاد کرد.
وقتی اسپلیت در قرن دوازدهم به یک بخش مستقل تبدیل شد، به علت ساخت و سازهای جدید که بافت را متراکم و خیابانها و میادین موجود را باریکتر کرده بود، نقشه شهر به شدت تغییر کرد. شهر در غرب کاخ گسترش یافت و در اواخر قرن چهاردهم این قسمت جدید نیز تقویت شد و مرز جدیدی برای مرکز شهر تعریف کرد. در قرن های بعدی بناهای قابل توجهی در مرکز تاریخی اضافه شدند، از جمله چندین صومعه[۵]، یک بلفورد[۶]، یک لازاره[۷] و یک قلعه ونیزی. در آغاز قرن بیستم حومه شهر گسترش یافت و ساخت و سازهای جدیدی در هسته تاریخی انجام شد. ساختار اجتماعی در مرکز تاریخی شروع به تغییر کرد و خانه های تاریخی به آپارتمان های اجاره ای با شرایط نامناسب تبدیل شدند. با این حال، از دهه ۱۹۶۰ به بعد مرمت و بازسازی در مرکز تاریخی اسپلیت انجام شده و در سال ۱۹۷۹ از آن به عنوان میراث جهانی محافظت شد.

دگرگونی
امروزه، کاخ دیوکلتیان واقع در مرکز تاریخی اسپلیت، بهترین کاخ سلطنتی رومی است که حفظ شده است. در واقع در طول بیش از ۱۷۰۰ سال حیات خود هرگز به دلیل جنگ یا بلایای طبیعی دچار تخریب شدید فیزیکی نشده است. بنابراین بافت آن شاهد توسعه مداوم و یک ساختار بسیار غنی شامل لایه های قابل توجه از تمام دوره های مختلف است. علی رغم تحولات هفده قرن در ساختارهای اصلی معماری کاخ ، برخی از بخش ها و مجموعه های معماری کاملاً حفظ شده و ثروت بی نظیری در میراث فرهنگی جهان به شمار می آید. این حفاظت از آنجا امکان پذیر بوده است که برخی از بناهای باستانی به طور مداوم برای اهداف جدید تا به امروز مورد استفاده قرار گرفته اند (ماراسوویچ ، ۱۹۹۸ ، ص ۱۲) [۸].
این سایت از قرن شانزدهم به بعد مورد مطالعه قرار گرفته و بخشی از تور برخی از مسافران ماجراجو بوده است. از این رو، تصاویر مکتوب این مکان در سفرنامه ها گنجانده شده و منبع مهمی از دانش در مورد معماری باستان و الهام بخش معماران است. به عنوان مثال، یک مطالعه دقیق از مقبره دیوکلتیان[۹] توسط آندره پالادییو[۱۰] در سال ۱۵۵۶ انجام شد. یک مطالعه گسترده تر توسط رابرت آدام[۱۱] در سال ۱۷۶۴ منتشر شد، که برای اولین بار نه تنها به عنوان ویرانه ای از دوران باستان بلکه به عنوان یک سند تاریخی با سایت برخورد کرد. او کاخ را در زمینه طبیعی و معاصر آن مورد مطالعه قرار داده و لایه های مختلف تاریخی آن را نشان داد. دیدگاه وی در سایت تأثیر قابل توجهی بر کارهای حفاظتی اجرا شده از آن زمان تاکنون داشته است.
امروزه توریسم گسترده، مشکلات و چالش های جدیدی را برای حفاظت و نگهداری مرکز تاریخی اسپلیت ایجاد کرده است. همانطور که یونسکو استدلال کرده است، توسعه تجاری در نزدیکی دیوارهای باستانی این مرکز تاریخی به این مکان میراثی آسیب می رساند. علاوه بر این، گردشگری گسترده ممکن است کیفیت زندگی در مرکز تاریخی را تهدید کند و فشار تجاری بر املاک و مستغلات ممکن است مردم محلی را از این بخش بیرون براند.

شکل ۱: تصویر بازسازی شده کاخ دیوکلتیان در اسپلیت توسط فارلاتی

شکل ۲: رواق کاخ دیوکلتیان که در طول تاریخ تغییر شکل داده است، نقاشی توسط رابرت آدام، ۱۷۶۴

شکل ۳: دیوار جنوبی کاخ دیوکلتیان اسپلیت ، نقاشی رابرت آدام ، ۱۷۶۴.

شکل ۴: تصویر هوایی اسپلیت

شکل ۵: دیوار باستانی کاخ با ساخت و سازهای جدید متصل به آن.

[۱] ترجمه بخشی از کتاب Adaptive Reuse of the Built Heritage: Concepts and Cases of an Emerging Discipline نوشته BIE PLEVOETS AND KOENRAAD VAN CLEEMPOEL

Split, Croatia[2]
Diocletian palace[3]
Avars and Slavs[4]
monasteries[5]
Belford[6]
Lazareth[7]
(Marasovic, 1998, p. 12) [8]
Diocletian’s mausoleum[9]
Andrea Palladio[10]
Robert Adam[11]

Bibliography
Belamarić, J. (2017). Robert Adam’s lesson of Split. In M. Vučić (Ed.), Robert Adam
and Diocletian’s palace in Split (pp. 193–۲۲۴). Zagreb: Institute of Art History
Zagreb & Školska knjiga, d.d., Zagreb.
Čović, I., Raič Stojanović, I., & Šverko, A. (2017). Grand tour Dalmatia workshops
۲۰۱۵–۲۰۱۶. Zagreb: Institute of Art History.
Marasovic, J. (1998). Rehabilitation of the historic core of split 2. Split: City of
Split, Agency for the Historic Core.
Marasovic, J., & Marasovic, T. (1970). Diocletian palace. Zagreb: Zora.
Perez de Arce, R. (1978). Urban transformations & the architecture of additions.
Architectural Design, 4, 237–۲۶۶.
Poulios, I. (2011). Is every heritage site a ‘Living’ one? Linking conservation to
communities’ associations with sites. The Historic Environment, 2(2), 144–
۱۵۶.
Šverko, A. (2017). The views from the palace are no less beautiful: The context
of Diocletian’s palace in Adam’s Spalatro. In M. Vučić (Ed.), Robert Adam
and Diocletian’s palace in Split (pp. 193–۲۲۴). Zagreb: Institute of Art History
Zagreb & Školska knjiga, d.d., Zagreb.