تاریخ کمیس شلوار(کورتی –کورتا شلوار) در شبه قاره هند

مقدمه:

کمیس شلوار , شلوار کمیس , کورتی شلوار ,کورتا شلوار و چوری دار پای جاما همه این لباس ها در واقع اکنون پوشاک سنتی مردم شبه قاره هند می باشند, این پوشاک در طول تاریخ از ایران,افغانستان و آسیای میانه به شبه قاره هند راه یافته و مردم کم و بیش آن را می پوشیدند ولی پس از روی کار آمدن سلسله های ایرانی,افغان و ترک در هند مانند گورکانیان هند(تیموریان-مغولان),لودیان,خلجیان , سعیدی ها و سوری ها که از قرن ۱۲ میلادی به خاک هند وارد شدند, این البسه تبدیل به ,پوشاک رسمی دربار ,مردم کوچه بازار و حتی غیر مسلمان شد.زبان رسمی گورکانیان در هند فارسی بود و تمامی مکاتبات و امور دربار به زبان فارسی انجام میشد از این رو سیل ورود کلمات فارسی و عربی برای حدود ۸۰۰ سال به زبان هندی آغاز شد.زبان اردو که ترکیبی از زبان های فارسی,عربی,هندی و ترکی است در دورانسلسله های مسلمان هند ابداع و رشد کرد و پس از ورود انگلیسی ها و از رونق افتادن زبان فارسی ,زبان اردو جایگزین آن و به زبان رسمی مسلمان شبه قاره هند تبدیل شد.با ورود کلمات فارسی و عربی در همه ابعاد به شبه قاره هند ,پوشاک ایرانی – افغانی و نام آنها نیز به سرعت رایج گشت ,کلماتی چون جامه(جاما),کمیس(قمیص(,شلوار,پای جامه(پای جاما) , شال و کورتا _کورته) برای قرن ها در زبان هندی و دیگر زبان های شبه قاره وارد و برای همیشه ماندگار شد.

کمیس در واقع کلمه ای عربی است که اصل آن (قمیص)می باشد و در زبان عربی به معنی پیراهن و جامه است,ولی در زبان هندی چون حرف ق و ص وجود ندارد به کمیس شکل تلفظ میشود.شلوار کلمه ای فارسی است که در زبان های هندی,اردو,کشمیری و پنجابی در هند به همین صورت تلفظ می شود ,ولی معنی آن در زبان فارسی و هندی کاملا متفاوت است زیرا در زبان فارسی به هر چیزی که پای را پوشاند شلوار گفته میشود مانند شلوار لی ,شلوار جین و شلوار کتانی و غیره ولی در زبان هندی فقط به شلوارهایی که با بند شلوار در کمر محکم می شود و به شکل سنتی زنان و مردان شبه قاره هند می پوشند شلوار گفته میشود.شلوارهای هندی انواع مختلف دارند برخی از آن ها در بالا کاملا گشاد و پرچین و در ناحیه زانو به پایین تنگ می باشد مانند چوری دار پای جاما , بخش بالای شلوار بدین علت گشاد می باشد تا بتوان براحتی بر روی زمین نشست ,در واقع کلیه شلوارهای سنتی در شرق به شکلی طراحی شده تا بتوان بر روی زمین بخصوص چهار زانو نشست,برخی دیگر از شلوارهای هندی در بالا و پایین کاملا گشاد و پرچین می باشند مانند پاتیلا شلوار ,برای نگه داشتن شلوار در کمر از بند شلوار استفاده می شود و معمولا آن را در زیر معده و ناف گره می زنند تا در هنگام غذا خوردن فشاری به معده وارد نشود.کمیس ,کورتا و کورتی معمولا با شال یا دوپتا پوشیده میشود,دو پتا شالی نازک و بلند است که بر دور گردن,شانه ها و یا بر روی سر قرار می گیرد و به نوعی حجاب زنان شبه قاره هند است.

در شبه قاره هند به شکل سنتی انواع مختلف شلوار در اشکال متفاوت وجود دارد که هر کدام خاص منطقه و گاهی شهری ویژه می باشد, مانند شلوار پنجابی(متعلق به ایالت پنجاب در شمال هند ),شلوار پیشاوری (متعلق به شهر پیشاور در پاکستان کنونی),شلوار چوری دار (که در پایین آن شکل خاصی مانند النگوهایی که بر روی هم افتاده دارد در واقع قد این شلوار را از قد شلوارهای معمولی بلندتر می گیرند تا شکلی چین دار و زیبا به خود بگیرد ,کلمه چوری در زبان هندی به معانی النگو و دار به معنی مانند می باشد یعنی النگووار) و شلوار پاتی یالا(متعلق به شهر پاتی یالا در ایالت پنجاب که در پایین با چین های بسیار و بر روی هم افتاده شکل بسیار زیبایی را تشکیل می دهد )

کمیس پیراهنی است بلند با آستین های بلند یا کوتاه که در دو طرف خود چاک دارد و در بالا تنه کاملا به بدن می چسبد ,محققان هندی اصل این لباس را به دوران سلسله های کوشانیان ,اشکانیان و سپس ساسانیان برمی گردانند, معمولا به دور یقه ,سر آستین ها و پایین دامن کمیس انواع گلدوزی های سنتی , سنگ دوزی , منجوق دوزی ها و پولک دوزی های بسیار زیبا می کنند. پیشینه کمیس , کورتا یا کورتی را می توان در حجاری ها و مجمسه هایی که از دوران اشکانیان بدست آمده به خوبی دید و خود محققان هندی بر این باورند که پوشاک ایرانی نفوذ بسیاری بر تکامل و تحول پوشاک هندی در طول تاریخ داشته است.

اصل کلمه کورتا و کورتی از کلمه فارسی کورته گرفته شده که به معنی پیراهن می باشد,ولی چون هندیان نمی توانند ه آخر را تلفظ کنند آن را به الف تبدیل کرده اند,در کشمیر به آن پیرهن و فیرن و به لباسی که در زیر پیرهن پوشیده میشود پوتزمی گویند.

از انواع مختلف کمیس شلوار(کورتا شلوار)می توان به انارکلی, پنجابی ,پیشاوری ,بلوچی, افغانی ,پشتون, پوتوواری ,ساری کی, بول پوری, مولتانی, سندی, نپالی, دوگری, گجراتی و راجستانی نام برد.

انار کلی یکی از انواع کورتا و کمیس زنانه محسوب میشود که از زیر سینه کاملا گشاد و بلند می باشد و حتی گاهی بلندی آن تا روی زمین میرسد و به همراه شلوار و دوپتا پوشیده میشود,انار کلی در واقع به معنای شکوفه انار است و در تاریخ نام کنیزی ترک بوده داستان عشق او و جهانگیر چهارمین پادشاه سلسله گورکانی در بسیاری از کتب دوره گورکانیان ذکر شده در واقع این لباس را به او منتسب می دانند,پیش از این نام این لباس موجری بود ,موجری نام یکی از مشهورترین رقص هایی است که در دربار پادشاهان سلسله گورکانی اجرا میشده ولی کلا اصل این لباس از ترکی -ایرانی می باشد.این لباس معمولا به شکل سنتی با جلیقه زیبا و تنگی که کاملا بر بدن چسبیده و جلوی آن تا زیر سینه باز است ,پوشیده میشود,نمونه این لباس را می توان اکنون در پوشاک سنتی زنان آسیای میانه و کشور جمهوری آذربایجان به خوبی یافت.در نهایت لازم به ذکر است که البسه ذکر شده را مردان و زنان شبه قاره هند هر روزه بر تن کرده و به آن لباس ملی می گویند و وجود تاسف بسیار خود ایرانیان از پوشیدن آن ابا دارند و کسی از پیشینه و تاریخ آن ها خبر ندارد .

منابع :

۱-Indian Costumes /Govind Sadashiv Ghurye /Bombay PoularPrakshan 1951

۲-Clothing Matters :Dress And Identity In India /Emma Tarlo /Trust And Company London 1996

۳-Costumes And Textiles Of Royal India /Ritu Kumar /Christie,s Book 1999