معرفی کتاب : تاریخ حکم آباد تبریز
نویسنده: کریم میمنت نژاد
نوشته‌های مرتبط
اطلاعات نشر: چاپ اول ۱۳۸۲، انتشارات فن افزار
به باور مؤلف این کتاب مطالعۀ تاریخ اجتماعی محلات شهرها هم‌وزن و چه بسا مهم‌تر از توجه به کلیت وقایع تاریخی یک شهر است. بنابه اسناد تاریخی موجود حکم‌آباد یکی از محلات ۲۱گانۀ تبریز در دورۀ ناصرالدین شاه قاجار است که در گذر ایام بستر وقوع حوادث تاریخی برجسته و محمل رشد و نمو شخصیت‌های تاریخی بی‌شماری بوده است. در این کتاب تاریخ اجتماعی قریب به دو سدۀ گذشته و حوادث برجسته آن دوران از مشروطیت تا فرقه دموکرات مورد تأکید قرار گرفته است.
نگارندۀ این کتاب که به گفتۀ خود در این اثر صرفاً به دنبال برجسته کردن اهمیت توجه به تاریخ محلات تبریز در چارچوب و کلیت تاریخ شهر بوده است روایت تاریخی-اجتماعی خود را از محله حکم‌آباد (هکماوار) از وجه تسمیه و مفهوم لفظی عنوان محله شروع کرده است و در ادامه به موقعیت جغرافیایی و جمعیتی محله پرداخته است. آنچه در این اثر قابل توجه و ارزشمند به نظر می‌رسد جمع‌آوری دقیق و پرحجم اسناد مربوط به روایت تاریخی محله است که موجب می‌گردد مخاطب کتاب از تصویر ذهنی دقیق‌تری از توصیفات موجود در کتاب بهره‌مند شود. توصیف جزئیاتی درباره بناها (خانه‌ها، حمام‌ها، مکتب‌ها)، وسایط نقلیه موجود در آن عصر و راه‌های ارتباطی با بخش مرکزی شهر، میدان‌ها و فضاهای کاربری حکم‌آباد از جمله نکات ارزشمندی هستند که موجب کسب شناخت نسبی مخاطب از فضای شهری محله در دو قرن گذشته می‌شود.
میمنت‌نژاد در فصل دوم به سراغ ساختار اجتماعی و فولکوریک این منطقه شهری در تاریخ معاصر و دو سده اخیر آن می‌رود، به این نحو که در این بخش به توصیف موارد زیر پرداخته است: مشاغل و منبع معیشت عمده مردمان ساکن محله، سطح آموزش و تاریخچه مکتب خانه‌ها تا مدارس مدرن، دگرگونی‌های بافتی بر اثر مدرنیزاسیون شهری(احداث معابر جدید، ساختمان‌ها و مدارس نوین)، روابط همزیستی افراد و نقش محوری مراکز برگزاری اجتماعات محلی نظیر مساجد و تکایا، بازی‌های رایج کودکان، چگونگی برگزاری آئین‌های مناسبتی ملی و دینی نظیر عید نوروز و اعیاد مذهبی، چهارشنبه سوری و عزاداری‌های ماه محرم، آداب و سنن مربوط به ازدواج اهالی و روابط لوطیان محله به عنوان همه کاره‌های محل.
فصل سوم کتاب به بررسی جایگاه حکم‌آباد در اقتصاد تبریز در عصر مشروطه اختصاص یافته است که طی آن به شرح کشاورزی و محصولات ضروری تولیدی آن برای شهر و حفر قنات‌های استراتژیک برای تأمین آب تبریز اشاره دارد.
مؤلف در فصل چهارم به شکل مبسوطی به کندوکاو تاریخ سیاسی نشسته است و سه واقعۀ تاریخی برجسته تبریز یعنی وقایع مربوط به دوران انقلاب مشروطه، استیلای فرقه دموکرات و دولت ملی و در نهایت انقلاب اسلامی ۱۳۵۷.ش را از زاویۀ محله حکم‌آباد روایت می‌کند.
طبق روایت کتاب محله حکم آباد به عنوان دروازه ورودی نیروهای دولتی مستقر در غرب شهر به محله امیرخیز که کانون مدافعان تبریز بود، مورد یورش‌های متعدد قرار می‌گرفته است و این موقعیت استراتژیک ویژه موجب تبدیل شدن آن به خط مقدم نبرد برای دفاع از شهر بوده است.
در دوران استیلای فرقه دموکرات نیز مردم این محله همپای دولت خودمختار پیشه‌وری نقشی مهم در تشکیل کمیته‌های مردمی برای برقراری امنیت در شهر برعهده داشته‌اند.
فصل پنجم و نهایی کتاب با معرفی شماری از نویسندگان و فرهیختگان این منطقه از تبریز من جمله احمد کسروی پایان بخش پژوهشی در باب تاریخ معاصر محلۀ حکم آباد است.
