مروری بر ترجمه فارسی کِفالایای مانی
محمد شکری فومَشی
کِفالایا (نسخه موزه برلین). ترجمه به آلمانی: هانس یاکوب پولوتسکی و الکساندر بولیگ. ترجمه به انگلیسی: یان گاردنر. برگردان تطبیقی از ترجمه آلمانی و انگلیسیِ نسخه قِبطی: مریم قانعی و سمیه مشایخ. تهران: طهوری، ۱۳۹۵. ۳۰۲ ص (رحلی). ۷۰۰۰۰۰ ریال.
بی‌تردید انتشار ترجمه فارسیِ یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین متون مانوی معروف به کِفالایا (Kephalaia) به قلم مترجمان مریم قانعی و سمیّه مشایخ از سوی انتشارات طهوری یکی از نشانه‌های پیشرفت مطالعات مانوی در ایران است. این اثر بزرگ، مجموعۀ روایاتی است منسوب به مانی که اصل آن احتمالاً اندکی پس از مرگ مانی در نیمه دوم سده سوم میلادی از سوی صحابه‌اش به‌طور نظام‌مند گردآوری شده است. این روایات، که در اصل باید به سُریانی، زبان مادری مانی، نوشته شده باشد، مشتمل است بر پاسخ‌های شخص مانی به پرسش‌هایی که از سوی شاگردانش در موضوع‌های مختلفی چون آفرینش، رستاخیز، ایزدان، اهریمن، دیوان و صدها موضوع دیگر مطرح شده است. به‌احتمال‌قوی نام این اثر به زبان‌اصلی نیز کفالایا بوده است. درواقع، یونانی بودن این نام مانعی برای این فرضیه نخواهد بود، همان‌گونه که نام مشهورترین اثر مانی، انجیل، نیز یونانی بوده است.
از کفالایای سریانی ترجمه‌هایی به دو گروه زبانی بازمانده است: به زبان‌های ایرانی مانند فارسی میانه، پارتی و سُغدی در شرقِ جهان مانوی؛ و به قِبطی در غرب آن. در مقابلِ روایت قِبطیِ کفالایا، که از آن کتابی تقریباً کامل به دست آمده، از ترجمه ایرانیِ آن جز قطعاتی در مجموعه تورفان اثر قابل‌توجهی به لحاظ حجم بر جای نمانده است. از کفالایای قِبطی دو پاره بازمانده است: پاره یکم با عنوان «کفالایای آموزگار» که در برلین نگه‌داری می‌شود و پاره دوم با نام «کفالایای خِرد سرورم مانی» که در کتابخانه چِستربیتی دوبلین محفوظ است. کلّ این بازمانده‌های ادبی آشکارا گویای اهمیت عظیم این اثر هم در سراسر جامعه مانوی و هم در تحقیقات مانویِ نوین است.
نخستین ترجمه کفالایای قِبطی از آنِ هانس یاکوب پولوتسکی (H. J. Polotsky) است. او از صفحه نخست تا صفحه ۱۰۲، از پاره یکم (کفالایای آموزگار)، را قرائت و به‌همراهِ متن قِبطی به آلمانی ترجمه کرد. الکساندر بولیگ (A. Böhlig) کار وی را تا صفحه ۲۴۴ ادامه داد و آنگاه همه آن‌ها را به منزله دفتر نخست کفالایای یکم در سال ۱۹۴۰ به آلمانی منتشر کرد (در ترجمه فارسی نیز فصل‌های ۱ تا ۹۵) …
برای مطالعه ادامه مطلب و زیرنویس ها به لینک زیر مراجعه فرمایید:
بر صُفه آموزه‌های نور
مطلب فوق با همکاری جهان کتاب منتشر می شود.