برگه داده های شهری (۲۰): زاهدان

زاهِدانْ یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان سیستان و بلوچستان است. در زمان قاجار در محل فعلی شهر یک جنگل کوچک از درختان گز وجود داشت که دارای مقداری آب بود که از زیرزمین بیرون می‏آمد و به علت نفوذپذیری زیاد خاک محل ظهور آن متغیر بود و آب مازاد پس از ظهور دوباره به درون زمین برمی‏گشت و به زبان مردم عامه «دزداب» نامیده می‏شد. برای اولین بار یکی از افراد بومی منطقه بنام مراد در سال ۱۲۷۷ ه.ش کاریزی در این محل حفر کرد و به کار کشاورزی پرداخت، کم ‏کم آبادی کوچکی به وجود آمد. چون این محل در سر راه ارتباطی غرب به هندوستان (مستعمره انگلیس) قرار داشت از اهمیت ویژه ‏ای برخوردار بود و دولت قاجار نیز به آن توجه می‏کرد. عموم ساکنان این شهر به زبان فارسی به گویش سیستانی و زبان بلوچی سخن میگویند و پیرو دین اسلام هستند. آب و هوای زاهدان در بیش‌تر روزهای سال گرم و معتدل است. تنها در شب‌های تابستان آب و هوای این شهر رو به سردی می‌گراید. آب آشامیدنی زاهدان لوله‌کشی بوده و از طریق چاه‌های نیمه‌عمیق پیرامون شهر و آب انتقالی از چاه نیمه های زهک تأمین می‌گردد. زاهدان به‌جهت مرزی‌بودن، از موقعیت تجاری و نظامی ویژه‌ای برخوردار است؛ به گونه‌ای که از یک‌سو راه‌آهن پاکستان که از مرز میرجاوه وارد ایران می‌شود و از سوی دیگر راه‌آهن سراسری ایران به این شهر منتهی می‌شود.

نام: زاهدان
نام های پیشین: دزداب
استان: سیستان و بلوچستان
مساحت شهر: ۵۵,۷ کیلومتر مربع
مساحت شهرستان: ۳۶,۵۸۱ کیلومتر مربع
مساحت استان: ۱۸۰,۷۲۶ کیلومتر مربع
جمعیت شهر: ۵۶۰,۷۲۵ (۱۳۹۰)

تحول جمعیتی شهر در صد سال اخیر:
جمعیت زاهدان برپایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی مرکز آمار ایران بالغ بر ۵۵۲٬۷۰۶ نفر بوده که از این‌جهت، یازدهمین شهر پرجمعیت ایران محسوب می‌شود.
برپایهٔ همین آمار در سال ۱۳۸۵از مجموع جمعیت زاهدان، ۲۸۱٬۹۲۶ نفر مرد و ۲۷۰٬۷۸۰ نفر زن بوده‌اند. هم‌چنین شمار خانوارهای ساکن این شهر در این سال بالغ بر ۱۰۹٬۴۸۸ خانوار بوده‌است.

جمعیت شهرستان: ۸۵۰,۵۳۱ نفر
جمعیت استان: ۲,۵۳۴,۳۲۷ نفر
ترکیب شهرستان(تعداد و اسامی شهرها، و تعداد روستاها):
• این شهرستان دارای تعداد ۲ مرکز شهری و ۳ بخش و ۶ دهستان است.
• شهرها: زاهدان و نصرت‌آباد
• بخش مرکزی شهرستان زاهدان
o دهستان چشمه زیارت
o دهستان حرمک
• شهرها: زاهدان
• بخش نصرت‌آباد
o دهستان دومک
o دهستان نصرت‌آباد
• شهر: نصرت‌آباد
• بخش کورین
o دهستان کورین
o دهستان شورو

کوچکترین و بزرگترین شهرهای استان از لحاظ جمعیتی:
زاهدان بزرگترین و سیرکان با ۷۲۱ تن جمعیت کوچکترین شهرهای استان هستند.
ترکیب استان (تعداد و اسامی شهرها و شهرستان ها):
استان سیستان و بلوچستان دارای ۱۹ شهرستان به قرار زیر است:
زاهدان، فنوج، ایرانشهر، زابل، سراوان، سیب و سوران، نیکشهر، چابهار، قصرقند، دلگان، خاش، سرباز، مهرستان، کنارک، میرجاوه، زهک، نیمروز، هامون، هیرمند
این استان ۳۴ شهر دارد که موارد زیر را شامل می شوند:
زاهدان، زابل، ایرانشهر، چابهار، سراوان، خاش، نیکشهر، کنارک، راسک، میرجاوه، قصرقند، فنوج، مهرستان، زهک، گلمورتی، سرباز، نگور، اسپکه، ادیمی، بمپور، بنت، دوست‌محمد، سیرکان، نصرت‌آباد، پیشین، محمد‌آباد، بنجار، بزمان، نوک‌آباد، هیدوچ، نجف آباد، هدار، جالق، سوران

فاصله شهر با تهران: زاهدان در ۱۴۹۴ کیلومتری جنوب شرق تهران قرار دارد.

فاصله و نسب جغرافیایی شهر با شهرهای مهم نزدیک:
زاهدان در ۵۱۷ کیلومتری شرق کرمان، ۷۳۱ کیلومتری شمال شرق بندرعباس، ۴۵۹ کیلومتری جنوب شرق بیرجند، ۶۵۴ کیلومتری شمال چابهار و ۲۱۰ کیلومتری جنوب و جنوب غرب زابل واقع شده است.

ترکیب زبانی شهر:
اکثریت مردم شهر زاهدان با توجه به قومیت هایی که در آن ساکن شده اند از نژاد آریایی هستند و به زبانها و گویشهای فارسی، سیستانی، بلوچی، کرمانی، یزدی و خراسانی سخن می‌گویند.

ترکیب قومی شهر:
ساکنان زاهدان را بلوچ ها، سیستانی ها، بیرجندی ها، یزدی ها و اقوام مهاجر دیگه تشکیل می‌دهند.

ترکیب اقتصادی (مشاغل و بخش های اقتصادی فعال):
سیستان و بلوچستان از جهت رشد و توسعه اقتصادی از مناطق در حال توسعه کشور است. زراعت اشکال متعددی دارد و صنعت آبی آن وابسته به رود هیرمند است. صنایع موجود در استان به دو دسته صنایع ماشینی و دستی تقسیم می‌شوند که صنایع ماشینی استان عبارتند از صنایع غذایی، نساجی، پوشاک و صنایع شیمیایی و کارگاه‌های فلزکاری، ریخته‌گری، ساخت لوازم خانگی و تانکرسازی. معادن این استان عبارتند از معادن مس، کرومیت، منگنز، سنگ مرمر. سنگ آهک و غیره.
به دلیل همسایه بودن سیستان و بلوچستان با پاکستان و افغانستان و همچنین وجود تنها بندر اقیانوسی ایران (چابهار) در آنجا، این استان از ظرفیت بالایی برای پیشرفت برخوردار است (دانشنامه ویکی پدیا)
به علاوه بایستی افزود اگر تصمیمات صحیح اقصادی در جهت مهار تورم، کاهش فقر، و کاهش نرخ بیکاری صورت نگیرد و همچنین دیگر جوامع و کشورها به روابط تعریف شده وادار نشوند، محصولات بومی استان، همانند ادویه جات و … به وسیله کشورهای سودجو ثبت وضبط و در نهایت وارد بازار خودمان می‌شوند، در این مقطع زمانی نه تنها صنعتی نخواهندشد بلکه بر طبق تجربه تولید اندک شان نیز متوقف می‌شود.
در ایجاد ارتباطات بین المللی همواره سوءاستفاده های اقتصادی بسیار خطرناک تر از سوءاستفاده های سیاسی است زیرا در طول تاریخ وابستگی های سیاسی به دلیل شرایط اقتصادی بوده اند.
اگر کارشناسان اقتصادی استان و کشور بی توجه به این مسائل باشند، بیش از پیش شاهد تضعیف، وابستگی، فقر و دیگر مشکلات خواهیم بود که با دیگر دستاوردهای سیاسی قابل توجیه و تفسیر نخواهد بود (پایگاه خبری ندای زاهدان)
سیستان و بلوچستان بیش از ۱۰ درصد مساحت کشور را دارد؛ اما چهار درصد جمعیت و حدود یک درصد تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص داده که اینها با هم همخوانی ندارد و هم نشانی از کاستی‌های گذشته بوده و با نگاهی مثبت‌نگر نشان می‌دهد که چقدر می‌شود سرمایه‌گذاری در این منطقه با جهش مواجه شود.
آخرین آمار از وضعیت اشتغال و تحرک اقتصادی در سیستان و بلوچستان نگران کننده است. این در حالی است که میان آمار رسمی بیکاری مسئولین با واقعیت میدانی تفاوت‌های جدی وجود دارد. به گزارش زاهدان پرس، برخی کارشناسان معتقدند، بیکاری در حالی در زمره اصلی‌ترین مشکلات سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود که سال به سال نیز آمار بیکاران در این استان افزایش چشمگیری پیدا می‌کند (زاهدان پرس).

ارتفاع از سطح دریا : ۱۳۸۵ متر
دمای میانگین سالانه: ۱۸.۵ درجه سانتی گراد
سردترین و گرم ترین درجه حرارت:
بیشینه دما: ۴۲.۵ درجه سانتی گراد و کمترین دما: ۶.۱۲- درجه سانتی‌گراد

وبگاه های مربوط:
دانشنامه ویکی‌پدیا / زاهدان
https://goo.gl/aeTjGa
پرتال شهرداری زاهدان
http://portalzahedan.ir/homepage.aspx?site=DouranPortal&tabid=1&lang=fa-IR

نقشه در ایران :

نقشه در استان:

نقشه شهر:

منابع:
دانشنامه ویکی‌پدیا / زاهدان
https://goo.gl/aeTjGa

دانشنامه ویکی‌پدیا / استان سیستان و بلوچستان
https://goo.gl/E2d4Vi

دانشنامه ویکی‌پدیا / شهرستان زاهدان
https://goo.gl/3hDj1T

دانشنامه ویکی‌پدیا / فهرست شهرهای استان سیستان و بلوچستان
https://goo.gl/6eCmCE

پرتال شهرداری زاهدان / درباره زاهدان
http://portalzahedan.ir/HomePage.aspx?TabID=4672&Site=DouranPortal&Lang=fa-IR

نام و نشان کهن شهر زاهدان در تاریخ و اسطوره ها / آفتاب
https://goo.gl/8eVb5P

پایگاه خبری ندای زاهدان / نگاهی کوتاه به اقتصادی کشاورزی در استان سیستان و بلوچستان
https://goo.gl/sKdGy2

زاهدان پرس / وضعیت حقیقی بیکاری و تحرک اقتصادی در استان سیستان و بلوچستان
https://goo.gl/zFtTsZ

اداره کل هواشناسی استان سیستان و بلوچستان
https://goo.gl/B95BSo

سایت تیشینه / فواصل شهرها
http://www.tishineh.com/

این مطلب در چارچوب پروژه انسان شناسی و بازنمایی شهرهای ایران مدرن منتشر می شود.
درباره پروژه:
https://goo.gl/8WXL84