قزوین را در نوشته های قدیم اروپا شهر باستانی « ارساس » یا « ارسا سیا» و در تواریخ یونان همان شهر قدیمی « راژیا » و در زمان اشکانیان به نام موسس آن « اردپا » خوانده اند.
ناصر خسرو قبادیانی در سفرنامه خود در سال ۴۳۸ھ . ق شهر قزوین را چنین توصیف کرده است:
… باغستان بسیار داشت، بی دیوار و خار، و هیچ مانعی از دخول در باغات، و قزوین را شهری نیکو دیدم، باروی حصین و کنگره بر آن نهاده و بازارهای خوب، مگر آن که آب در آن اندک بود و منحصر به کاریزها در زیر زمین رئس آن شهر مردی علوی بود.
قزوین در زمان حکومت صفوی پایتخت ایران بوده است و به همین دلیل دارای اماکن و موزه‌های تاریخی بسیاری می‌باشد و از نظر تعداد اثر تاریخی رتبه اول را در ایران و سوم را در جهان دارد. شهر قزوین در شمال غربی کشور قرار گرفته و آب و هوای آن سرد و کوهستانی است. آب و هوای قزوین در تابستان خنک و در زمستان سرد است. میزان بارش سالیانه قزوین حدود ۳۱۸ میلیمتر و دمای متوسط هوا ۱۴ درجه سانتی‌گراد است.
نام: قزوین
نام های پیشین: ارساس، ارساسیا، راژیا، کشوین، قسوین، کاسپین، شاد شاپور، باب‌الجنه
استان: قزوین
مساحت شهر: ۱۳۲/۶۴ کیلومتر مربع
جمعیت شهر: ۳۸۱۵۹۸ نفر در سال ۱۳۹۰
نوشته‌های مرتبط
تحول جمعیتی شهر در صد سال اخیر:
اولین بار سرشماری نفوس شهر قزوین در دوره ناصری طی سال های ۹۹-۱۲۹۸ هجری قمری که معادل سال ۱۲۶۰ هجری شمسی است به دستور شاهزاده عباس میرزا ملک آرا ، برادر ناتنی ناصر الدین شاه که حکمران شهر قزوین بود ، انجام شده است . در آن زمان شهر قزوین شامل ۱۶ محله بوده که هر کـدام جدا گانه سر شماری شده و خانه ها و مغازه ها و تیمچه ها و سایر اعیانی مورد شمارش قرار گرفته و ساکنان آنها شامل مردان – زنان – پسران و دختران اعم از اغنیا – فقیران و نوکران و افراد ناقص العضو شمارش شده اند . در سر شماری ۹۹-۱۲۹۸سکنه شهر قزوین به قرار زیر گزارش شده است :
تعداد کل خانه ها : ۴۱۷۱ خانه ، تعداد کل نفوس : ۳۲۱۸۱ نفر که ۱۵۸۱۴ نفر مرد و ۱۶۳۶۷ نفر زن و بقیه نا مشخص. در آن زمان برای شهر قزوین ۱۶ محله گزارش شده است . جدول شماره ۱-۳۳۱ توزیع جمعیت را محله های شهر قزوین برای سال ۱۲۹۹ قمری (۱۲۶۰ شمسی ) نشان می دهد
(ماخذ : کتابچه سرشماری شهر قزوین – ۱۲۹۹ قمری – به اهتمام سید محمد دبیر سیاقی)
در زمان رضا شاه پهلوی نیز در برخی از شهر های کشور طی سال های ۲۰- ۱۳۱۸ به سر شماری نفوس اقدام شده است ولی به علت بروز جنگ جهانی در شهریور ماه ۱۳۲۰ متوقف شده و ناقص مانده است . این سرشماری که به سرشماری یک روزه شهرت دارد توسط کارکنان دولت و باکمک قشون انجام می شد . هر شهــر یک روز سرشمـاری می شد و درآن روز تمام سکنه شهر مجبور بودند در خانه بمانند تا سرشماری شوند. در شهر قزوین در ۳۰ تیر ماه ۱۳۲۰ سرشماری یک روزه رضا شاهی انجام شد و شمار جمعیت ۵۵۱۵۱ نفر گزار ش گردیده است .
سر شماری بعدی قزوین در سال ۱۳۳۵ که سر شماری عمومی نفوس و مسکن در سراسر کشور انجام شد ، صورت گرفته است که معادل ۸۵ سال از سرشماری نخست گذ شته است . تعداد جمعیت در سرشماری ۱۳۳۵ در شهر قزوین برابر۶۶۴۲۰ نفر گزارش شده است ، رشد سالانه جمعیت در طول سالهای ۳۵-۱۳۲۰ برابر ۲/۱ درصد بوده است .
سرشماری بعدی قزوین در سال ۱۳۴۵ شمار جمعیت شهر را ۸۸۱۰۶ نفر و رشد سالانه آن را ۸/۲ درصد نشان داد که روند رشد طبیعی جمعیت برای سالهای مذ کور است . بعد از سال ۱۳۴۵ و همراه با آغاز شکل گیری صنایع جدید در شهر قزوین و محور های اطراف آن رشد جمعیت این شهر شتاب بیشتری می گیرد و در سرشماری سال ۱۳۵۵ تعداد جمعیت شهر برابر ۱۳۹۲۵۸ نفر و رشد سالانه آن ۶/۴ درصد بوده است . روندهای مذکور باشتاب بیشتری بین سالهای ۶۵-۱۳۵۵ ادامه می یابد و در سالهای انقلاب اسلامی و سپس دوران جنگ تحمیلی روند رشد سالانه جمعیت در این شهر تا میزان ۸/۵ درصد افزایش یافته و حجم کل جمعیت شهر قزوین در سرشماری ۱۳۶۵ ۲۴۸۵۹۱ نفر گزارش شده است .
بعد از پایان جنگ تحمیلی و بازگشت برخی مهــاجران جنگ روند های رشـد جمعیت نیز به حالت تعــادل نزدیک می شود . درسال ۱۳۷۰ تعداد جمعیت درشهر قزوین ۲۷۸۸۲۶ ورشد سالانه آن معادل ۳/۲ درصد اعلام شده است که نشان می دهد نسبت به دوره های قبل شتاب رشد بطور قابل ملاحظه ای کاسته شده است .
در سرشماری ۱۳۷۵ شمار جمعیت ساکن در شهر قزوین ۲۹۱۱۱۷ نفر و روند رشد سالانه ۹/۰ درصد بوده است. در سالهای بعد از آن نیز مطابق برآوردهای مرکز آمار ایران این روند تعدیل میزانهای رشد ادامه داشته و برای سال۱۳۸۰ به ۷/۰ و برای سال ۱۳۸۴ ۵/۰ درصد اعلام شده است.
مساحت شهرستان: ۵۹۱۵ کیلومتر مربع
مساحت استان: ۱۵۵۴۹ کیلومتر مربع
جمعیت شهرستان: ۵۶۶۷۷۳ نفر در سال ۱۳۹۰
جمعیت استان: ۱,۲۰۱,۵۶۵ نفر (۱۳۹۰)
ترکیب شهرستان(تعداد و اسامی شهرها، و تعداد روستاها):
• بخش مرکزی شهرستان قزوین
دهستان اقبال شرقی
دهستان اقبال غربی
شهرها: قزوین، اقبالیه و محمودآباد نمونه.
• بخش رودبار الموت شرقی
دهستان الموت بالا
دهستان الموت پائین
دهستان معلم کلایه
شهرها: معلم کلایه
• بخش رودبار الموت غربی
دهستان رودبار شهرستان
دهستان رودبار محمدزمانی
دهستان دستجرد (قزوین)
شهرها: رازمیان
• بخش طارم سفلی
دهستان چوقور
دهستان خندان
دهستان کوهگیر
دهستان نیارک
شهرها: سیردان
• بخش کوهین
دهستان ایلات قاقازان شرقی
دهستان ایلات قاقازان غربی
شهرها: کوهین
کوچکترین و بزرگترین شهرهای استان از لحاظ جمعیتی:
به لحاظ جمعیتی قزوین بزرگترین و رازمیان با ۹۶۵ نفر کوچکترین شهرهای استان هستند.
ترکیب استان (تعداد و اسامی شهرها و شهرستان ها):
استان قزوین دارای ۶ شهرستان قزوین، تاکستان، البرز، آبیک، بویین زهرا و آوج است.
این استان دارای ۲۴ شهر به قرار زیر است:
قزوین، تاکستان، الوند، اقبالیه، ابیک، محمدیه، بیدستان، محمودآباد نمونه، بویین‌زهرا، شال، اسفرورین، آبگرم، دانسفهان، ضیاء‌آباد، خرمدشت، نرجه، سگزآباد، ارداق، آوج، خاکعلی، معلم‌کلایه، کوهین، سیردان، رازمیان
فاصله شهر با تهران: ۱۵۲ کیلومتر
فاصله و نسب جغرافیایی شهر با شهرهای مهم نزدیک:
قزوین در ۱۵۲ کیلومتری شمال غرب تهران، ۳۱۸ کیلومتری شمال اراک، ۴۵۰ کیلومتری جنوب غرب ساری، ۱۷۷ کیلومتری جنوب رشت، ۱۷۸ کیلومتری شرق زنجان و ۲۳۵ کیلومتری شمال شرق همدان واقع شده است.
ترکیب زبانی شهر:
زبان رایج مردم شهر قزوین فارسی با لهجه خاص قزوینی می‌باشد. ترکی و تاتی از دیگر زبان‌های رایج در شهر قزوین هستند. در سفرنامه ادوارد براون به نام “یک سال در میان ایرانیان”(۱۸۸۷-۱۸۸۸) زبان غالب مردم قزوین نیز فارسی ذکر شده‌است.
مردم قدیمی قزوین زبان فارسی را با لهجه قزوینی سخن می‌گویند که مبنی بر گشایشه‌گرایی در انتهای الفاظ است و به فارسی نوشتاری نزدیک است. در واقع گویش مردم این شهر گونه‌ای از پارسی اصیل و باستانی ایران است و معمولاً بدون شکستن الفاظ.
ترکیب قومی شهر:
استان قزوین به لحاظ اجتماعى داراى ترکیب قومى متنوع مىباشد. مهمترین ترکیب نژادى قومى استان عبارتند از:
۱- لرها و کردها: این گروهها به احتمال زیاد در زمان شاه عباس به قزوین کوچ داده شدهاند طوایف کرد در نواحى طارم، قاقزان، دو دانگه، رودبار الموت، بشاریات و پشگل دره زندگى مىکنند و تا این اواخر زندگى کوچ نشینى داشتهاند. اما اکنون تقریبا تمامى این طوایف اسکان یافتهاند و برخى از خانوارها هنوز زندگى کوچ نشینى را ادامه مىدهند. طوایف معروف کرد ساکن در قزوین عبارتند از: چگنى، غیاثوند، کاکاوند، رشوند، مافى، جلیلوند، بابلان و کرمانى.
۲- شاهسونها: شاهسونها از ایلهایى هستند که در محدوده استان قزوین زندگى مىکنند. شاهسونها به منظور مقابله با شورش طایفههاى قزلباش در زمان شاه عباس صفوى سازمان دهى و در اطراف قزوین مستقر شدند.
شاهسون استان شامل بغدادىها و اینانلوها مىباشند و بیشتر در نواحى رامند، زهرا، خرقان و افشار اسکان یافتهاند و به کار دامپرورى و کشاورزى اشتغال دارند. تعدادى نیز در محدوده کوههاى خرقان و نواحى بزینه رود وکوه شاه کولک خمسه و دهستانهاى زهرا و رامند و نواحى ساوه در استان مرکزى و استان قم ییلاق و قشلاق مىکنند.
۳- مراغىها یا کله بزیها: در استان قزوین به ویژه منطقه رودبار، گروهى مشهور به مراغى یا کله بزى زندگى مىکنند. این طایفه داراى گویش، پوشش، آداب و رسوم خاصى مىباشند. و بیشتر در نواحى رودبار الموت اسکان دارند. از دیگر طوایف مستقر در قزوین مىتوان از طوایف: گنجى، انصارى و چهار محال بختیارى نام برد.
ترکیب اقتصادی (مشاغل و بخش های اقتصادی فعال):
قزوین علاوه بر سوابق تاریخی و کشاورزی یکی از قطبهای بزرگ صنعتی ایران محسوب می شود که با داشتن ۱۷۰۰ واحد کوچک و بزرگ صنعتی و دو شهر صنعتی البرز « اولین شهر صنعتی ایران تأسیس ۱۳۴۶» و «لیا» مقام والایی در صنعت کشوردارد .
همچنین معادن بزرگ مس و سرب و روی ، گچ و…در این منطقه نهفته است . عمده محصولات باغی وزراعی استان در شهرستان قزوین تولید میشود.درقزوین واحدهای بزرگ دام طیور فعالیت دارند. قزوین برسر راه استانهای غرب وشمال باستانهای شرق کشورقرار دارد به همین دلیل از دیربازبعنوانیک مرکزتجاری بزرگ محسوب میگردد از نظر مراکز آموزشی عالی نیز میتوان دانشگاه بزرگ بین المللی امام خمینی (ره ) ، دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاههای آزادو پیام نور و تربیت معلم و دانشگاه اسلامی کار….نام برد.
ارتفاع از سطح دریا : ۱۳۴۷ متر
دمای میانگین سالانه: ۱۳ درجه سانتی‌گراد
سردترین و گرم ترین درجه حرارت:
سردترین درجه حرارت ۴.۷- و گرمترین ۳۵.۶ درجه سانتی‌گراد است.
نقشه در ایران :
نقشه در استان:
نقشه شهر:
منابع:
دانشنامه ویکی‌پدیا / قزوین
https://goo.gl/EIIOQF
دانشنامه ویکی‌پدیا / استان قزوین
https://goo.gl/0BCO3q
دانشنامه ویکی‌پدیا / شهرستان قزوین
https://goo.gl/iTG9Ng
دانشنامه ویکی‌پدیا / فهرست شهرهای قزوین
https://goo.gl/oP580x
پرتال شهرداری قزوین / قزوین امروز
http://www.qazvin.ir/web/guest/11
پرتال شهرداری قزوین / تاریخچه قزوین
http://www.qazvin.ir/web/guest/12
سازمان آمار و فناوری اطلاعات شهرداری قزوین / تحولات جمعیت
http://fava.qazvin.ir/58
سمتا / نژاد و تیره در استان قزوین
https://goo.gl/k86bcK
این مطلب در چارچوب پروژه انسان شناسی وبازنمایی شهرهای ایران مدرن منتشر می شود.
درباره پروژه:
https://goo.gl/8WXL84