گرگان نام شهر و شهرستان و نیز نام سرزمینی باستانی در جنوب شرقی دریای خزر است. در زبان باستانی آن را گورگان و ورکان و در زبان یونانی هیرکان یا هیرکانیا و در زبان عربی جرجان می‌گفتند. شهر و شهرستانی که امروز گرگان خوانده می‌شود تا سال ۱۳۱۶ شمسی موسوم به استرآباد بود، و کل منطقه گرگان قدیم، در تقسیمات کشوری امروز، استان گلستان نام دارد. رشد اولیه شهر در محدوده برج و باروی آن بود اما از سال ۱۲۹۰ به بعد رشد شهر بیشتر معطوف به جنوب و شرق شد و از سال ۱۳۱۷ به بعد نیز رشد شهر مجدداً در همان قسمت شرق و جنوب شرقی انجام گرفت. اما در دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ روند رشد شهر تغییر نمود و شهر بصورت پراکنده و در تمام جبهه ها گسترش یافت که بیشتر در امتداد خیابانها ایجاد شده بود . در دهه اخیر نیز شهر این الگوی رشد پراکنده در همه جهات را دنبال کرده که بیشتر در جهات شمال شرقی و جنوب بوده است. اکنون «شهر گرگان» پس از شهر رشت، پرجمعیت ترین شهر شمال کشور است، نقش و عملکرد گرگان در جایگاه سکونتگاه برتر منطقه ای، حوزه نفوذ وسیع و رقم بالای مهاجرت های درون استانی و برون استانی از مهم ترین دلایل افزایش جمعیت در گرگان بوده است.
نام: گرگان
نوشته‌های مرتبط
نام های دیگر: ورکان، ورکانه، وهرکانه و به یونانی هیرکانیا
نام پیشین: استرآباد
استان: گلستان
مساحت شهر:
جمعیت شهر:۳۲۹,۵۳۶ نفر (۱۳۹۰)
تحول جمعیتی شهر در صد سال اخیر:
شهرستان گرگان با نرخ رشد جمعیت بالاتر از میانگین کشوری و با بیشترین جمعیت شهری و بالاترین تراکم جمعیتی در استان، از نظر شاخص های آماری در وضعیت ویژه ای قرار گرفته است. اکنون «شهر گرگان» پس از شهر رشت، پرجمعیت ترین شهر شمال کشور است و «شهرستان گرگان» نیز یکی از متراکم ترین مراکز جمعیتی شمال و شمال شرق کشور است؛ با توجه به آمار موجود، گرگان در میان ۳ استان سمنان، گلستان و خراسان شمالی پرجمعیت ترین شهرستان است.
بر اساس محاسبات انجام شده عدد ٢.٢ درصد به عنوان نرخ رشد جمعیت شهرستان گرگان در دوره ی ١٠ ساله ٧۵ – ٨۵ بدست آمده است. در همین دوره متوسط نرخ رشد جمعیت استان ١.٣ و متوسط نرخ رشد جمعیت کشور ١.۶٢بوده است و این بیانگر آن است که متأسفانه نرخ رشد جمعیت در گرگان حتی از متوسط استانی و کشوری هم به طور قابل توجهی پیش افتاده است که یکی از علل اصلی آن استقرار یک سوم مهاجرین وارد شده به استان در گرگان بوده است که در نوع خود رقم کم نظیری است.
انتخاب گرگان به عنوان مرکز استان گلستان در سال های میانی دهه ۷۰ سرآغاز رشد جهشی جمعیت در این شهرستان بود. براساس آمارهای رسمی اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران، نرخ رشد جمعیت “شهرستان گرگان” در سال های ۷۵ تا ۸۵ با توجه به افزایش ۸۰ هزار نفری در این دوره، حدود ۲.۲ درصد بوده است و در فاصله زمانی سال های ۸۵ تا ۹۰ این شاخص به ۲.۸ درصد رسیده است.
همچنین “شهر گرگان” نیز در دوره های یاد شده به ترتیب، افزایش جمعیت ۱۰۰ و ۶۰ هزار نفری را تجربه کرده است و اکنون با جمعیت بیش از ۳۴۰ هزار نفر، پس از رشت پرجمعیت ترین “شهر” شمال و شمال شرق کشور است. نقش و عملکرد گرگان در جایگاه سکونتگاه برتر منطقه ای، حوزه نفوذ وسیع و رقم بالای مهاجرت های درون استانی و برون استانی از مهم ترین دلایل افزایش جمعیت در گرگان است.
در دهه‌های گذشته، موقعیت و نقش گرگان، موجب شکل‌گیری زنجیره‌ای از حرکات رشد در منطقه شده است؛ بنابراین در کنار توجه به اصول آمایش سرزمین، برخی نگرشهای موجود درباره شهرستانی که پیشانی استان و الگوی دیگر شهرستان ها در فرآیند توسعه است نیز باید در سطح محلی اصلاح شود و سنجش کاستی ها و نیازهای گرگان نه به عنوان یکی از شهرستانهای استان گلستان، بلکه به عنوان یک کلانشهر منطقه ای و در یک مقایسه تطبیقی با دیگر مراکز استانها انجام شود.
علاوه بر ضرورت اصلاح نگاه مدیریت محلی، با توجه به قابلیت ها و ویژگی های شهرستان گرگان، این شهرستان، از توان بالایی برای نقش آفرینی در عرصه های چون مدیریت ها و کارکردهای منطقه ای و فرامنطقه ای برخودار است و بی شک توجه به این ظرفیت می تواند بر بهبود نقش کانونی گرگان برای رشد و توسعه گلستان اثرگذار باشد.
در زمان حاضر مشکلاتی چون حاشیه نشینی، ترافیک، تخریب منابع طبیعی و میراث فرهنگی، کم توجهی به اصول شهرسازی و پایین بودن سرانه های عمومی از مشکلات جدی شهر گرگان است و فشارهای ناشی از تمرکز جمعیت حتما تشدید مشکلات را به دنبال خواهد داشت؛ پس با بهره گیری از تجربه های گذشته و فقط با در پیش گرفتن یک رویه علمی و منطبق بر برنامه های فرادست به همراه تلاش برای محرومیت زدایی از مناطق کمتر توسعه یافته استان، می توان چشم انداز مناسبی را نیز برای دومین شهر پرجمعیت شمال کشور در دهه آتی پیش بینی کرد.
مساحت شهرستان: ۱۶۱۶ کیلومتر مربع
مساحت استان: ۲۰۳۶۷ کیلومتر مربع
جمعیت شهرستان: ۴۶۲,۴۵۵ نفر (۱۳۹۰)
جمعیت استان: ۱,۷۷۷,۰۱۴ نفر (۱۳۹۰)
ترکیب شهرستان(تعداد و اسامی شهرها، و تعداد روستاها):
• بخش مرکزی شهرستان گرگان
دهستان‌ها: دهستان استرآباد جنوبی، دهستان انجیرآب، دهستان روشن آباد
شهرها: گرگان، جلین
• بخش بهاران
دهستان‌ها: دهستان استرآباد شمالی، دهستان قرق
شهر: سرخنکلاته
کوچکترین و بزرگترین شهرهای استان از لحاظ جمعیتی:
از لحاظ جمعیتی گرگان بزرگترین شهر استان گلستان است
ترکیب استان (تعداد و اسامی شهرها و شهرستان ها):
استان گلستان دارای ۲۷ شهر به شرح زیر است:
آ
• آزادشهر
• آشوراده
• آق‌قلا
ء
• انبارآلوم
• اینچه‌برون
ب
• بندر ترکمن
خ
• خان‌ببین
د
• دلند
ر
• رامیان
س
• سرخنکلاته
• سیمین‌شهر
ع
• علی‌آباد کتول
ف
• فاضل‌آباد (گلستان)
• فهرست آثار تاریخی گلستان
ک
• کردکوی
• کلاله
گ
• گالیکش
• گرگان
• بندر گز
• گمیشان
• گنبد کاووس
م
• مراوه‌تپه
• میل رادکان کردکوی
• مینودشت
ن
• نوده خاندوز
• نوکنده
• نگین‌شهر
استان گلستان دارای ۱۴ شهرستان است:
مراوه تپه، کلاله، گنبد، گالیکش، مینودشت، آزادشهر، رامیان، علی آباد، آق‌قلا، گمیشان، ترکمن، گرگان، کردکوی، بندرگز
فاصله شهر با تهران: گرگان در ۴۰۹ کیلومتری شمال شرق تهران واقع شده است.
فاصله و نسب جغرافیایی شهر با شهرهای مهم نزدیک:
گرگان در فاصله ۶۱۸ کیلومتری شمال غرب مشهد، ۴۰۹ کیلومتری شمال شرق تهران، ۳۰۳ کیلومتری شمال سمنان، ۱۳۳ کیلومتری شمال و شرق ساری و ۳۱۴ کیلومتری غرب بجنورد قرار دارد.
ترکیب زبانی شهر:
اکثریت جمعیت شهر گرگان مردم پارسی‌زبان هستند.
ترکیب قومی شهر:
گرگانی‌ها، سادات استرآبادی، مازنی‌ها، بلوچ‌ها، سیستانی‌ها، آذری‌ها، شماری از ترکمن‌ها، گروه کوچکی از مهاجرین قزاق و مهاجرانی از دیگر استان‌های کشور همچون سمنان، خراسان و از مردمان ساکن این شهر هستند.
شماری از ترکمن‌ها در دهه‌های اخیر به شهر گرگان مهاجرت کرده‌اند. که جمعیت ترکمن‌ها در شهرستان گرگان (شهر گرگان و بخش‌های مختلف پیرامون) در سال ۱۳۸۳ برابر با ۲۵۱۹ نفر بوده است.
شماری از قزاق‌ها در فاصله سال‌های ۱۳۰۹ تا ۱۳۱۱ از شوروی به ایران مهاجرت کرده و در شهرهای گنبد، بندرترکمن و گرگان مستقر شدند و در هر سه شهر محل سکونت آن‌ها قزاق‌محله نام گرفت. بعضی از قزاق‌های استان گلستان هنگام تشکیل کشور قزاقستان، در دههٔ ۱۳۷۰ به آن کشور بازگشته‌اند.
ترکیب اقتصادی (مشاغل و بخش های اقتصادی فعال):
غالب فعالیت در مناطق روستایی شهرستان گرگان مربوط به فعالیت های کشاورزی میباشد و بیشتر از ۸۰% مردم در روستاها بطور مستقیم و یا غیر مستقیم به فعالیت های کشاورزی می پردازند.
کشاورزی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی شهرستان میباشد که بصورت سالانه نزدیک به ۷۰ هزار هکتار از اراضی شهرستان به کشت محصولات زراعی دیم و آبی اختصاص پیدا می نماید.
از بین کشتهای عمده کشاورزی گندم و سویا بالاترین سطح کشت را در سطح اراضی شهرستان داشته و بالغ بر ۶۰% اراضی کشاورزی این شهرستان به این دو محصول اختصاص یافته است. و قابل ذکر است که حدود ۳۵۰۰ هکتار اراضی به بخش کشت باغی اختصاص یافته است.
در بخش دام و طیور، شهرستان دارای ۱۵۰ مرکز پرورش مرغ، مساحتی بالغ بر ۷۰ هزار مترمریع جهت پرورش ماهیان و آبزیان و مراکز پرورش دام با ظرفیت با داشتن بیش از /۰۰۰ /۱۵۰ راس دام شیری و گوشتی میباشد.
در بخش صنعت نیز شهرستان گرگان دارای ۴ شهرک صنعتی گرگان ۱ و ۲، گرگان شهید هزار جریبی و گوزن فارس میباشد که با مساحتی بالغ بر ۱۲۰ هکتار بخش عمده صنعت شهرستان را به خود اختصاص داده اندو بالغ بر ۳۰۰ واحد صنعتی در این نواحی در حال احداث و یا بهره برداری میباشند.
صنایع دستی شهرستان شامل انواع قالی، قالیچه، پشتی، چادر شب بافی، جاجیم باقی، سوزن دوزی، سفالگری، گلیم بافی، نمد بافی، معرق، نقاشی مینیاتور و… میباشد که حدود ۶۰ کارگاه کوچک خانگی و ۱۲۳ کارگروه صنعتی را به خود اختصاص داده است.
یکی دیگر از عوامل مؤثر بر اقتصاد استان گلستان گردشگری است. این استان با داشتن مناطق وشهرستانهای زیبا هرساله توریست‌های داخلی وخارجی زیادی را به خود جذب می‌کند. مناطق مهم گردشگری شهر گرگان پارک جنگلی ناهاخوران، تپه هزار‌پیچ، مسجد جامع گرگان و امامزاده محسن کریم‌آباد هستند.
ارتفاع از سطح دریا : ۱۵۵ متر
دمای میانگین سالانه: ۱۷ درجه سانتیگراد
سردترین و گرم ترین درجه حرارت:
مرداد ماه با میانگین حداکثر ۲/۳۳ درجه سانتیگراد گرم‌ترین و بهمن‌ماه با میانگین حداقل ۰/۳ درجه سانتیگراد سردترین ماههای سال میباشند .
وبگاه های مربوط:
پایگاه اطلاع‌رسانی شهرداری گرگان
http://gorgan.ir/
دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا / گرگان
https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86#.D9.81.D8.B1.D9.87.D9.86.DA.AF
نقشه در ایران :
نقشه در استان:
نقشه شهر:
منابع:
دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا / گرگان
دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا / استان گلستان
دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا / شهرستان گرگان
فرمانداری گرگان / معرفی شهرستان گرگان
مهرنیوز / رشد جهشی جمعیت در مرکز گلستان
گرگان امروز / رشد جهشی جمعیت گرگان
http://gorganemruz.persianblog.ir/post/96/
دانشگاه علوم کشاورزی و صنایع طبیعی گرگان / درباره گرگان
http://www.gau.ac.ir/module-htmlpages-display-pid-79.html
شمال فردا / نرخ رشد جمعیت در گرگان
http://shomalefarda.com/home/365-vijeh/6701-1389-10-01-16-20-50
سایت تیشینه / مسافت بین شهرها
http://www.tishineh.com/
این مطلب در چارچوب پروژه انسان شناسی وبازنمایی شهرهای ایران مدرن منتشر می شود.
درباره پروژه: