آویده کامرانی
محیط
واژه محیط در ادبیات علوم شهری، واژه‌ای متداول است. محیط جغرافیایی، محیط اجتماعی، محیط سیاسی و … . در این جا باید به تدقیق معنی و منظور این نوشتار از عنوان این واژه اشاره کرد. محیط که معادل کلمه انگلیسی Environment است معناهای مختلفی چون پیرامون، مقابل مرکز، در بر گیرنده، با اطلاع و … را به ذهن متبادر میکند.
به هر چیزی که بیرون از افراد باشد و در ارتباط با آن‌ها قرار گیرد، محیط گفته میشود. کلود برنارد می‌گوید: دو محیط وجود دارد که در زندگی موجود زنده موثر است. محیط داخلی و محیط خارجی.
محیط به این معنی به زمان و مکان اتلاق میشود. از این جهت زمان و مکان در چهارچوب محیط به پدیدارهای طبیعی اشاره میکند. (دانشپور, ۱۳۷۹, ص. ۶۹)
اما در این نوشتار، یکی از مولفه‌های تشکیل ساختار، محیط است. در اینجا منظور از محیط، محیط جغرافیایی است. محیطی که نشانه را امکان گریز از مشخصه‌های آن نیست. خصوصیات یک محیط جغرافیایی چیست؟ مهمترین آن شرایط اقلیمی است. تغییرات اقلیمی تغییرات ساختاری در فرآیند رمزگشایی ایجاد می‌کنند. در نظام نشانه‌ای مجتمع های زیستی چون شهر، نشانه‌هایی وجود دارند که به طور مستقیم، از شرایط اقلیمی نشات گرفته‌اند. منظور آن است که تالیف رابطه دلالتشان از شرایط محیطی تاثیر پذیرفته است.
معماری و شهرسازی ایرانی بسیار متاثر از ویژگیهای اقلیمی است. بادگیر در شهرهای کویری ایران بدواً یک نشانه محیطی است. زیرا که بر ویژگیهای اقلیمی در محیط شهر دلالت میکند. اهمیت محیط به دلیل ویژگیهای اقلیمی در آن است که می‌تواند از مرزهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خارج شود. در دو محیط اقلیمی مشابه اما به لحاظ سیاسی کاملاً جدا مثلاً در دوقاره متفاوت میتوان نشانه‌های مشابه یافت.
تاریخ
یکی دیکر از مولفه های سازنده ساختار تاریخ است. اهمیت تاریخ از آن جهت است که زمان در طی مسیر خطی خود،در شکل گیری و مقایسه انگاره‌های ذهنی فرد موثر واقع میشود. پیوستگی زمانی عنصری است که اصل و اساس معنا به شمار می‌رود. در شرایطی که پیوستگی زمانی وجود نمی‌داشت، امکان معنا سازی برای بشر به دلیل عدم نگاه داری ذهن از انگاره ها، اساساً وجود نداشت. اگر چه انگاره ها و تجربه‌ها در دل زمان نگاه داری نمی‌شوند، اما پیوستگی زمانی در ذهن موجب میشود بتوان به این انگاره‌های طبقه بندی شده بر اساس زمان، دسترسی پیدا کرد. لذا در این جا منظور و هدف از مطرح کردن تاریخ، تکیه بر روی زمان است. زمانی که در مکانی بر افرادی گذشته است..
نتیجه گیری و جمع بندی:
یکی از لایه های بنیادین در فرآیند رمزگشایی ساختار است. ساختار، یک چارچوب کلی و نظام بزرگ مقیاسی را تدوین میکند که بر اساس آن معنی کردن نشانه های آن نظام امکان پذیر میشوند.
اگر چه میتوان به وجود ساختار در مقیاسهای مختلف اشاره کرد، اما ساختار شهری در یک نگاه کل گرا، از فرهنگ، تاریخ و محیط ساخته میشود. این سه عنصر که برآیند مولفه های زمان و مکان و انسان هستند، ساختاری بزرگ مقیاس است که تمام نشانه های شهری را باید با نگاه به آن معنی کرد .تشکیل ساختارهای در مقیاسهای کوچکتر نیز باید پیرو و تابعی از نظام ساختاری کلان شهر باشد.
اهمیت وجود ساختار در معنی کردن نشانه ها زمانی به چشم میخورد که یکی از مولفه های ساختاری را تغییر داده و یک نشانه واحد را در دو ساختار بررسی شود، تنها با تغییر یکی از مولفه های ساختار، معنی نشانه‌ها تغییر کرده و جایگاه سابق خود را از دست میدهد. بسیارند نشانه هایی که در اثر تغییرات چارچوب فرهنگی، معنی خود را از دست میدهند و یا نشانه هایی که در یک فرهنگ، تاریخ و یا محیط، معنای متفاوتی از همان نشانه ها در فرهنگ ، تاریخ و یا محیط های دیگر دارند.
منابع:
۱ نشانه شناسی شهری، پایان نامه کارشناسی ارشد، آویده کامرانی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
۲ ریکور, پ. (۱۳۸۷). زندگی در دنیای متن. (ب. احمدی, مترجم) تهران: نشر مرکز.
۳ سجودی, ف. (۱۳۸۷). نشانه شناسی کاربردی. تهران: نشر علم.
۴ سجودی, ف. (۱۳۸۸). نشانه شناسی: نظریه و عمل. تهران : نشر علم.
۵ شولتز, ک. ن. (۱۳۸۱). مفهوم سکونت؛ به سوی معماری تمثیلی. (م. امیر یار احمدی, مترجم) تهران: نشر آگاه.
۶ صفوی, ک. (۱۳۸۵). آشنایی با تاریخ زبان شناسی. تهران: نشر پژواک کیوان.
۷ فکوهی, ن. (۱۳۸۶). انسان شناسی شهری. تهران: نشر نی.
۸ کالر, ج. (۱۳۸۲). نظریه ادبی، معرفی بسیار مختصر. (ف. طاهری, تدوین) تهران: نشر مرکز.
۹ کلی ال.راس،ادوارد وینترز،کلیر کوپر. (۱۳۸۴). مبانی فلسفی و روانشناختی ادراک فضا. (آ. ارباب جلفایی, مترجم) تهران: نشر خاک.
۱۰ چندلر, د. (۱۳۸۷). مبانی نشانه شناسی. (م. پارسا, مترجم) تهران: انتشارات سوره مهر.
۱۱ راپاپورت, ا. (۱۳۸۴). معنی محیط ساخته شده: رویکردی در ارتباط غیر کلامی. (ف. حبیب, مترجم) تهران: انتشارات پردازش و برنامه ریزی شهری.
۱۲ آلن, گ. (۱۳۸۵). رولان بارت. (پ. یزدانجو, مترجم) تهران: نشر مرکز.
۱۳ احمدی, ب. (۱۳۸۸). ساختار و تاویل متن. تهران: نشر مرکز.