بر پس زمینه بحرانی اجتماعی و هویتی
ژان آرنو درن برگردان منوچهر مرزبانیان
نوشته‌های مرتبط
جنبش ”وته‌وندوسیه“ (حق تعیین سرنوشت) با اعلام گرایش خویش به نحله چپ، در عین پروراندن ناسیونالیسم آلبانیایی پر رنگی که صرب‌ها آنرا خصمانه می‌انگارند، در انتخابات قوه مقننه ماه ژوئن گذشته توانست سری میان سرها در آورد. به دنبال انتخابات شهرداری‌ها در نیمه ماه نوامبر، این حزب اینک دو شهر از بزرگترین شهرهای این کشور را نیز اداره می کند.
جنبش ”وته‌وندوسیه“ (حق تعیین سرنوشت، به زبان آلبانبابی) با شعار «مذاکره، بی مذاکره، سرنوشت خود را بدست خود رقم بزنیم !»، در صحنه سیاسی کوسوو سر برداشت. این جنبش با نکوهش حیف و میل درخصوصی سازی‌ها، فساد نمایندگان و قیمومت سنگین کشور های غربی، آرزوهای نسل جوانی را در خود متبلور ساخته که در دوران دشوار پس از جنگی پایان ناپذیر بزرگ شده است.
در شامگاه انتخابات پیشرس قوه قانونگذاری، در روز ۱۱ ژوئن ۲۰۱۷ مردم تا پس از نیمه شب،منتظر تائید نتایج رأی گیری ماندند تا به جشن و شادمانی بیآغازند. در میان انبوه پایکوبان با آوای موسیقی ”راک“ی که گهگاه ترانه های میهن پرستانه یا شعارهای طرفداران باشگاه فوتبال ”پریشتینا“ وقفه ای در آن می انداخت، هزاران تن از جوانان ساکن قریه های پیرامون پایتخت، می‌توانستند از کنار چهره های سرشناس روشنفکر و چپگرای کوسوو و آلبانی بگذرند. کسانی که به ”وته‌وندوسیه“ رأی می‌دهند شهر نشینانی، از خاستگاه مردمی، درسخوانده و خصوصا بسیار جوانند. این حزب با دوبرابر کردن آرای خود در انتخابات سال ۲۰۱۴، و برخوردار از ۵ /۲۷ ٪ آرای ریخته شده در صندوق ها، دومین نیروی سیاسی کشور گردیده، و پاشنه به پاشنه «ائتلاف فرماندهان»ی پیش رفته، که جنا‌ح های سیاسی برخاسته از چریک های ارتش آزادی بخش کوسوو (او.چه.کا) را گرد هم آورده است. آقای ”آلبن کورتی“ رهبر ”وته‌وندوسیه“ خود را برای بر عهده گرفتن مسئولیت نخست وزیری نامزد کرده بود، اما عاقبت رنگ عوض کردن چند تن از طرفداران، فرصتی برای ”راموش هارادینای“ (۱)، رئیس تشکل کوچک ”ائتلاف برای آینده کوسوو“ فراهم آورد تا در آغاز ماه سپتامبر از پشتیبانی اکثریت شکننده ای در مجلس برخوردار گردد. ”وته‌وندوسیه“ بیم دارد که در جستجوی همپیمانانی از میان تشکل‌های دیگر کوسوو سرش به سنگ «موانع ناپیدایی» بخورد. در فرجام انتخابات شهرداری‌ها در ماه نوامبر گذشته، ضمن پیروزی در”کامانیتثا“ و ”پریزرن“ دومین شهر کشور، شهرداری ”پریشتینا“ نیز در دست این حزب باقی ماند. و بدینسان این جریان اتکاء خود را به پایگاه شهری به صراحت نشان داد. اما با همه این نتایج دلخواه، ”وته‌وندوسیه“ با بحث و گفتگوهای راهبردی تند و تیزی در درون و این پرسش روبروست، که آیا جنبش باید راه افراطی زورمندانه ای را پیش گیرد یا در اوضاع واحوال کشوری که فعالیت های صنعتی از آن رخت بربسته و از حاکمیت واقعی محدودی برخوردار است، بکوشد الگوی تازه ای را از سوسیال دموکراسی برگیرد؟
در سال ۲۰۰۴ ”وته‌وندوسیه“، برآمده از ”شبکه اقدام برای کوسوو“ به یک حزب سیاسی بدل شد. وقتی در سال بعد، گفتگوها درباره ”وضعیت حقوقی نهایی“ این استان سابق صربستان آغاز گردید، این حنبش نو پا به نام حق ملل در تعیین سرنوشت خود خواستار دستیابی به استقلال شد، و اصل مذاکراتی را مردود دانست که به همت «جامعه بین الملل» با بلگراد سر گرفته بود. چیزی نگذشت که ”وته‌وندوسیه“ از طریق عملیاتی چشم‌گیر، شعارهای کوبنده، و دلاوری مبارزانش در نبرد تن به تن، مُهر شناسه خود را بر آن وقایع زد: در ماه فوریه ۲۰۰۷، در تظاهراتی بد فرجام، مأموران پلیس رومانیایی وابسته به ”مأموریت سازمان ملل متحد برای کوسوو“ به روی انبوه جمعیت آتش گشودند، دو تن را کشتند و آقای ”کورتی“ را که به سربردن در زندان عادت داشت بازداشت کردند. در تمام دوران بمباران ”سازمان پیمان اتلانتیک شمالی (ناتو)“ طی ماه ژوئن ۱۹۹۹، پلیس صربستان او را که در برهه ۱۹۹۶ــ ۱۹۹۵، جنبش‌های دانشجویی آلبانیایی‌تبارهای کوسوو را رهبری می کرد، در بازداشت نگه داشته بود. در ماه دسامبر ۲۰۰۱ ”ویی سلاو کُشتونیتثا“ رئیس جمهور صربستان او را که به اتهام ارتکاب اقدامات تروریستی به پانزده سال حبس محکوم کرده بودند، عفو کرد. در ماه نوامبر ۲۰۱۵، بار دیگر، وی را به رغم مصونیت پارلمانی، پس از تظاهرات گسترده علیه «گفت و شنود»ی بازداشت کردند که با بلگراد در باره عادی کردن مناسبات میان کوسوو و صربستان پیش می بردند ــ گذری به سایه که خود می گوید از آن بهره برده تا نوشته های ”پی یر بوردیو“، جامعه شناس فرانسوی را باز بخواند. در نیمه ماه نوامبر، ”فراشر کرسنیچی“، نماینده پارلمان و سخنگوی حزب را که در پایان سال ۲۰۱۶ در مخالفت با عهدنامه تعیین حدود مرزی با قره طاغ (مونته نگرو) نارنجک اشک آوری به ساختمان پارلمان پرتاب کرده بود حکم محکومیتی گرفت. یک دانشجوی ۲۶ ساله هم که به همان اتهام بازداشت شده بود در اوضاع و احوالی مشکوک در زندان جان باخته بود.
آقای ”کورتی“ کاملا با الگوی یک انقلابی حرفه ای همخوان است، و او که به صداقت شهرتی فراگیر دارد، بدون کوچکترین تردیدی هزینه آنرا هم خود می پردازد. نخستین مرشد این روشنفکر آقای ”آدم دماچی“ بود، که بیست و هشت سال از عمرش را در زندان یوگسلاوی سوسیالیستی گذرانده بود. آقای ”دماچی“ ناسونالیست آلبانیایی تبار، و به ویژه مارکسیست ـ لنینیستی بود که رویاروی سوسیالیسم خودگردان یوگسلاوی عهد ”تیتو“ خواستار الگوی ”نئواستالینیستی“ بود که مشت آهنین ”انور خوجه“ (۱۹۸۵ ـ ۱۹۰۸) را در کشور آلبانی حکمفرما کرده بود. گرچه جنبش ”وته‌وندوسیه“ تأکید می ورزد که هرگونه ارجاعی به این رژیم درون‌گرای خودکفا را زدوده، اما نمونه و سرمشق همین رژیم است که همچنان در ذهنیت برخی از کادرهای جنبش پایدار مانده، و مناسبات با چپگرایان رادیکال نوپا در تمام جمهوری‌های یوگسلاوی پیشین را پیچیده کرده است. با این حال ”وته‌وندوسیه“، می کوشد رشته های پیوند مناسباتی را با احزاب چپگرای منطقه گره زند، البته به جز احزاب چپ صربستان. ”وته‌وندوسیه“ خود را متعلق به چپ مستقل خواستارحاکمیت ملی بر می شمارد، اما آقای ”کورتی“ به بیانی دقیق تر می‌گفت که «ما خود را ناسیونالیست نمی دانیم، و از هرچه در ارتباط با این نحله فکری نشان از خشونت بالقوه و جنگ در منطقه بالکان دارد دوریم. با اینهمه فکر می کنیم که ملت همچنان مفهومی مهم و ماندگار است. نباید آنرا به راستگرایان وانهیم.»
مهاجرتی بی سابقه در زمان صلح
”وته‌وندوسیه“ خواستار احقاق حق کشور در تعیین سرنوشت خویش است که می‌تواند به شکل یک همه پرسی درباره وحدت بالقوه کوسوو و آلبانی درآید. مسئله احتمال پیدایی یک «آلبانی بزرگ»، حکم دینامیت در منطقه ای دارد که بریدن مجدد مرزها می تواند به ستیزه های تازه ای راه بگشاید. رهبر حزب می‌گوید «کوسووئی که در سال ۱۹۹۹ پدید آمد از بسیاری جهات به کشوری ورشکسته می‌ماند و اتحادیه اروپا انگار چشم انداز دیگری برای این منطقه پیش رو ندارد به جز ”ثباتی“ موهوم، که جلوی هر گونه توسعه ای را می‌گیرد». آقای ”کورتی“ در عوض خود را طرفداری گفتگوی مستقیم با صرب های کوسوو می نمایاند. حزب وی در کوششی به منظور کسب اعتبار، به تازگی به انترناسیونالیسم سوسیالیستی نزدیک شده و از چشم انداز پیوستن کوسوو به اتحادیه اروپا روی بر نمی‌تابد، که تمامی دست اندرکاران طبقه سیاسی محلی خواستار آنند. آقای ”کورتی“ که با دقت بحران یونان را دنبال کرده، دچار توهم نیست و خوب می‌داند که اگر تشکل او به قدرت برسد از «خشونت بالقوه قدرت‌های بزرگ» برکنار نخواهد ماند. اولویت حزب او همچنان طرفداری از توسعه اقتصادی درون بنیاد است.
در زمستان ۲۰۱۶ ــ ۲۰۱۵، طی چند هفته در یک جا به جایی بی سابقه در زمان صلح، متجاوز از یکصد هزار تن، یعنی بیش از ۵ ٪ کل جمعیت، کشور را ترک گفتند. به تفسیر آقای ”کورتی“ «دولت می گذارد که مردم از کشور بروند»، به بیانی دقیق تر «به نظر دولت، کوچیدن مردم جز شیوه ای برای کاهش اندک فشار احتماعی نیست. و بعد هم، این مهاجران رای دهندگان بالقوه ما هستند، جوانانی که پیش از دیگران رهسپارند.» در کوسوویی که توفان‌های «دوران انتقال» و خصوصی سازی‌های بی در و پیکر، تقریبا همه فعالیت های اقتصادی را رو به ویرانی برده است، مهاجرت، یگانه چشم انداز آینده برای جوانان، خواه درسخوانده یا درس نخوانده به نظر می آید،
نوشته : Jean-Arnault Dérens
* سردبیر سامانه اینترنتی پیک بالکان
پی نوشت
１. آقای ”هارادینای“ به اتهام ارتکاب جنایات جنگی، در لاهه در بازداشت به سر برده بود. دادکاه کیفری بین المللی برای یوگسلاوی سابق دو نوبت، ایتدا در سال ۲۰۰۸ و سپس در سال ۲۰۱۲ به اعتبار شهادت چندین گواه او را تبرئه کرد.
انسان شناسی و فرهنگ ناشر مجله لوموند دیپلماتیک در نسخه فارسی آن در ایران است .
لوموند دیپلماتیک دسامبر ۲۰۱۷
