– ۱۳۷۰دکتر صدیقی در دوازدهم آذرماه ۱۲۸۴ شمسی در محله ی سرچشمه ی تهران متولد شد. تحصیلات ابتدایی و قسمتی از متوسطه را در مدرسه اقدسیه به انجام رسانید. چندی بعد در مدرسه آلیانس فرانسه تهران به تحصیل زبان فرانسه مشغول و به اخذ دیپلم نائل شد. سپس به مدرسه دارالفنون رفت و در تاریخ بیست و یکم شهریور ۱۳۰۸ توسط دولت برای اکمال تحصیل به فرانسه فرستاده شد. در فرانسه به تحصیل دروس مقدماتی دانشسرای عالی سن کلود در شهر ورسای پرداخت و در سال ۱۳۱۴ موفق به اخذ مدرک دیپلم از دانشسرای عالی شد.
در سال ۱۳۱۵ به اخذ پنج دیپلم عالی از جمله روانشناسی، تاریخ ادیان، روانشناسی کودک و آموزش و پرورش، اخلاق و جامعه شناسی و جمال شناسی در رشته فلسفه نائل شد و به درجه لیسانس رسید و فعالیت خود را برای ارائه رساله دکترا آغاز کرد. وی پایان نامه خود را در سال ۱۳۱۶ ( ۱۹۳۸م. ) با عنوان « جنبش‌‌ها‌ی‌دینی‌‌ایر‌انی‌در قرنها‌ی‌دوم‌و سوم‌‌هجر‌ی» به دانشگاه پاریس/ سوربون ارائه کرد و حائز مدرک دکترا شد. در فروردین ماه ۱۳۱۷ به ایران بازگشت. استخدام وی با سمت دانشیاری در دانشگاه تهران در فروردین ماه همان سال آغاز شد. در فروردین ماه ۱۳۲۲ به استادی در دانشگاه ارتقا یافت. در بهمن ماه ۱۳۲۳ به عنوان مدیریت کل دبیرخانه دانشگاه تهران برگزیده شد که خود در آبان ۱۳۲۵ از این شغل استعفاء داد. البته در شورای دانشگاه به عنوان نماینده دانشکده ادبیات و دانشسرای عالی به فعالیت می پرداخت. دکتر غلامحسین صدیقی در سال های فعالیت علمی خود در کنفرانس های زیادی شرکت کرد که از آن میان می توان به شرکت در کنفرانس ملت‌‌ها‌ی آسیایی در د‌هلی(۱۳۲۶)، کنفرانس موسسه بین المللی تعلیم و تربیت در شهر ژنو، دستور کاری جهت ایجاد موزه مردم شناسی تهران در وین و پاریس در باب امور نژادشناسی، کنفرانس تربیتی و علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) اشاره کرد. ر پایان مناسب است دیدگاه دو تن از صاحبنظران علوم اجتماعی ایران درباره جایگاه دکتر صدیقی در عرصه علوم اجتماعی ایران را مطرح نمائیم. داریوش آشوری، نویسنده و مترجم، درباره دکتر صدیقی می نویسد :”صدیقی هم مرد علم بود و هم سیاست. اما به گمان من بیش از هر چیز مرد اخلاق بود. او در علم سخت پا‌ی‌بند وجد‌ان علمی بود و در سیاست پا‌ی‌بند وجد‌ان سیاسی. صدیقی نخستین استاد کرسی جامعهشناسی در ایران بود ولی کار او مطالعه تاریخی بود که خود او نام جامعهشناسی بر آن نمی‌گذ‌اشت و «اجتما‌عیات» می‌نامید. صدیقی در زمینه ادب و تاریخ ایران اطلاعات وسیعی داشت و نسخه شناس بود. اما از مکتب علم و پژو‌هش غربی، پیرو همان مکتب بود که محمد قزوینی به ایران آورد یعنی دقت و وسواس در ثبت و ضبط د‌اده‌‌ها، تطبیق د‌اده‌‌ها برای تصحیح آنها و رسیدن به نتایج مشخص. صدیقی نمونه عالی آن شخصیتی است که در عرف سیاسی ما «رجل ملی»نامیده می‌شد و یکی از خصوصیات چنین شخصیتی هو‌اد‌ار‌ی از قانون و حکومت قانون است”. (آشوری، ۱۳۷۲ ) برخی همچون دکتر ناصر فکوهی، وی را به عنوان الگوی اخلاقی علوم اجتماعی ایران معرفی کرده اند. دکتر فکوهی بر این عقیده است که « امروز بر کسی پوشیده نیست که علوم اجتماعی در کشور ما موقعیتی بحرانی را از سر می گذراند و کمترین وظیفه ای که بر دوش ما سنگینی می کند، آن است که تلاش های عظیم صدیقی را قدر شناسیم و خود نیز تلاش کنیم تا حاصل کار او از میان نرفته و یا در پریشانی ها، سرگردانی ها، ندانم کاری ها، بی تدبیری ها و غرض ورزی ها فنا نشود. صدیقی در شرایطی بی اندازه مشکل و با کوششی توان فرسا، توانست نطفه این علوم را از یک واحد درسی جامعه شناسی در چارچوب دانشکده ادبیات و علوم انسانی به یک دانشکده بزرگ تبدیل کند که خود سر منشا صدها موسسه بزرگ و کوچک و هزاران استاد و دانشجو در رشته های گوناگون علوم اجتماعی شد، و سخن گفتن از پدر جامعه شناسی ایران درباره او بدون شک هیچ مبالغه ای را در بر ندارد…..علوم اجتماعی ما امروز در بحران است: این بحران در چندین سطح قابل مشاهده است: سطح دانشجویانی که نه از انگیزه و نه در بسیاری موارد از توانایی های لازم برای دانش آموختن در این علوم برخوردارند؛ سطح کادر دانشگاهی که در بسیاری موارد در موقعیت هایی بسیار بالاتر از بضاعت های علمی خود قرار گرفته است …… صدیقی خود را وقف این تلاش آموزشی کرد، وقف آن کرد که یک اسطوره و یک افسانه، نه در معنای چیزهایی دست نایافتنی و خیالی، بلکه در معنای چیزهایی در دسترس و حقیقی ، بسازد: اسطوره یکپارچگی اخلاق و دانش. و اگر امروز ما چنین از بیماری و بحران درون علوم اجتماعی رنج می بریم بی گمان دلیلش را باید در جدایی این دو، اخلاق و دانش، از یکدیگر و دور شدن و فاصله گرفتن بیش از پیششان از یکدیگر بدانیم. علوم اجتماعی در کشور ما بیمار است و هر چند باید تلاش هایی را که اساتید ما، شاگردان دکتر صدیقی در طول چهل سال گذشته به انجام رسانده اند و توانسته اند این علوم را تا به امروز در سخت ترین شرایط زنده نگه دارند، قدر بدانیم و قدر نیز می دانیم، اما باید اعتراف کنیم که بسیار، بسیار از الگوی افسانه ای صدیقی فاصله گرفته ایم: چه در دغدغه ای علمی مان و چه در نظم و راست کیشی رفتار هایمان. و این بیماری بزرگی است که گریبانمان را گرفته است. » دکتر ناصر فکوهی آغاز علوم اجتماعی در ایران را از نظر دانشگاهی آن با رساله دکتری استاد از دست رفته غلام حسین صدیقی زیر عنوان « جنبش های مذهبی ایرانیان در قرون دوم و سوم هجری» به سال ۱۳۱۶ در دانشگاه سوربن پاریس و انتشار آن در سال بعد در همان شهر می داند. به اعتقاد دکتر فکوهی نخستین صدای جامعه شناسی، البته به معنای عام علوم اجتماعی، در دانشگاه تهران به سال ۱۳۱۹ از دهان این پدر بزرگ، در آمد و در سراسر دانشگاه ها و شهرهای میهن بزرگ پیچید و صدا به ندا تبدیل شد و به گوش علمی بزرگان فکری قوم رسید.» دکتر صدیقی در عرصه سیاست نیز شخصیت فعالی بود و در عمر خود مسئولیت های سیاسی مهمی را بر عهده داشت که وزارت کشور در دولت دکتر مصدق از آن نمونه است. بحث درباره زندگی سیاسی دکتر صدیقی مفصل و خارج از منظور این نوشتار است.
نوشته‌های مرتبط
دکتر غلامحسین صدیقی سرانجام در روز دوشنبه نهم اردیبهشت ماه ۱۳۷۰ در گذشت. منابع : http://www.etemaad.com/Released/86-02-06/103.htm http://fakouhi.com/node/904 - آشوری، داریوش ، « صدیقی مرد اخلاق، مرد علم، مرد سیاست»، یادنامه استاد دکتر غلام حسین صدیقی، به کوشش پرویز ورجاوند، تهران، انتشارات چاپخش، ۱۳۷۲، ۲۵۱-۲۵۶ ص – پسران قادر، مریم، « یادی از غلامحسین صدیقی وزیر کشور مصدق در آستانه سالگرد درگذشت او » اعتماد، شماره ۱۳۸۷، ۸ اردیبهشت ۱۳۸۶، صفحه ۵ ماخذشناسی آثار : کتاب ها: Les mouvement religieux iraniens au II et au III siècle de l’hégire, Paris, Les Presses modernes, 335 Pages, 1938 (1317) این کتاب پایان نامه دکتر صدیقی است که در پاریس به چاپ رسیده است. ترجمه به فارسی: -جنبش‌‌ها‌ی دینی ایر‌انی‌در قرنها‌ی دوم و سوم هجری، تهران، پاژنگ، ۱۳۷۲، شانزده + ۴۰۷ ص -کتاب حاضر ترجمه ای از پایان نامه ایشان می باشد که در تهران به چاپ رسیده است. ترجمه این کتاب ظاهرا توسط خود ایشان صورت گرفته است. این کتاب در سال ۱۳۷۵ در ۱ ۷حلقه‌نو‌ار کاست(۶۰ دقیقه ای) با ضبط استودیوئی توسط موسسه‌نهادگذ‌ار‌ی‌مطالعات‌‌علمی‌و پژو‌هشی‌گویا برای استفاده نابینایان تولید شده است. گ‍زارش‌س‍ف‍ر ه‍ن‍د،تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۵۷ ص این سفر برای شرکت در کنفرانس ملل آسیائی انجام شده بود. مقاله ها : – «چر‌ا و چگونه نهضت ملی ایران ناکام گشت و‌ارپا‌ی در‌آمد، تحلیلی از رو‌ان شاد دکتر صدیقی»، یادنامه استاد دکتر غلام حسین صدیقی، به کوشش پرویز ورجاوند، تهران، شرکت انتشاراتی چاپخش، ۱۳۷۲، ۱۴۱-۱۵۱ ص – «چند مقاله تحقیقی از دکتر صدیقی»، یادنامه استاد دکتر غلام حسین صدیقی، به کوشش پرویز ورجاوند، تهران، شرکت انتشاراتی چاپخش، ۱۳۷۲، ۸۵-۹۴ ص ـ «خطابه دکتر صدیقی به مناسبت دریافت مقام استادی ممتاز دانشگاه تهران»، یادنامه استاد دکتر غلام حسین صدیقی، به کوشش پرویز ورجاوند، تهران، شرکت انتشاراتی چاپخش، ۱۳۷۲، ۱۱۱ص – «روز ک‍ودت‍ا»، دن‍ی‍ای‌س‍خ‍ن، سال۱۳، شماره ۷۵ ، مرداد، شهریور ۱۳۷۶، ۳۲-۳۹ ص در این مقاله درباره کودتای ۲۸مرداد ۱۳۳۲بحث شده است. – «سخنان دکتر صدیقی بر مزار زنده یاد شمشیری»، یادنامه استاد دکتر غلام حسین صدیقی، به کوشش پرویز ورجاوند، تهران، شرکت انتشاراتی چاپخش، ۱۳۷۲، ۱۶۳-۱۷۱ ص – «سخنان دکتر صدیقی بر مزار زنده یاد شمشیری»، یادنامه استاد دکتر غلام حسین صدیقس، به کوشش پرویز ورجاوند،تهران، شرکت انتشاراتی چاپخش، ۱۳۷۲، ۱۶۳-۱۷۱ ص – «طرح‌پ‍ژوه‍ش‍ی در ش‍اه‍ن‍ام‍ه ف‍ردوس‍ی از دی‍دگ‍اه‌ت‍اری‍خ اجتماعی و جامعهشناسی تاریخی«، آی‍ن‍ده، سال۱۹، شماره ۴ – ۶ ، تیر – شهریور ۱۳۷۲، ۴۲۴ – ۴۲۵ ص – «کودتای ۲۸ مرداد به رو‌ایت دکتر صدیقی»، یادنامه استاد دکتر غلام حسین صدیقی، به کوشش پرویز ورجاوند، تهران، شرکت انتشاراتی چاپخش، ۱۳۷۲، ۱۱۹-۱۴۰ ص – «یک قصیده فلسفی فارسی»، یغما، سال چهارم، شماره ۴، تیر ۱۳۳۰، ۱۷۶-۱۷۹ص مقدمه ها : ـ «ارسطو، اص‍ول‌ح‍ک‍وم‍ت آت‍ن» ، ترجمه و حاش‍ی‍ه ب‍اس‍ت‍ان‍ی پ‍اری‍زی، با مقدمه دکتر غلامحسین صدیقی، تهران، علم، ۱۳۸۳، ل‍و + پ‍ان‍زده + ۲۶۳ ص این کتاب پیش از این در سال ۱۳۴۲ توسط موسسه مطالعات و تحقیقاتاجتماعی به چاپ رسیده بود. از مشخصات ماخذشناختی آن چاپ بی اطلاعم. ـ مقدمه و ح‍واش‍ی و تصحیح ق‍راض‍ه طب‍ی‍ع‍ی‍ات م‍ن‍س‍وب به ش‍ی‍خ‌رئ‍ی‍س اب‍وع‍ل‍ی س‍ی‍ن‍ا، تهران، انجمن آثار و م‍ف‍اخ‍ر فرهنگی، ۱۳۸۴. ۲۷۰ ص - ظف‍رن‍ام‍ه م‍ن‍س‍وب به ابوعلیسینا، تهران، ان‍ج‍م‍ن‌آث‍ار و م‍ف‍اخ‍ر فرهنگی، ۱۳۸۳. چ‍ه‍ل‌و ه‍ش‍ت + ۴۷ ص – معراج‌نامه م‍ن‍س‍وب به ابوعلیسینا، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، بی تا – رساله تشریح الاعضاء م‍ن‍س‍وب به اب‍و ع‍ل‍ی‌س‍ی‍ن‍ا، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، بی تا درباره ایشان: کتاب ها : ـ مهدوی، یحیی؛ افشار،ایرج،هفتاد مقاله: ارمغان‌فر‌هنگی‌به‌دکتر غلامحسینصدیقی، گردآورندگان یحیی مهدوی و ایرج افشار، تهران، اساطیر، ۱۳۶۹ – ۱۳۷۱، ۲ جلد جلد اول شامل گفتار‌ها‌ی‌تاریخی، گفتار‌ها‌ی‌‌اجتما‌عی‌و جامعهشناسی و پایان‌نامه‌‌ها است و جلد دوم محتوی گفتار‌ها‌ی‌‌ادبی‌و زبانشناسی، گفتار‌ها‌ی‌فلسفی، کلامی‌و تاریخ‌‌علم‌می باشد. – ورجاوند، پرویز، یادنامه‌دکتر غلامحسینصدیقی: فرز‌انه ایران زمین، گرد‌آور‌ی و تنظیم پرویز ورجاوند، [تهران]، چاپخش، ۱۳۷۲، ۵۸۵ ص در این کتاب اسناد، مقالات و نوشته هایی از دکتر صدیقی ذکر شده است. شماری از مقالات این کتاب نیز درباره دکتر صدیقی است مقاله ها : – اسکندری، پروانه، «ناخدای پیر ( دکتر غلامحسین صدیقی )»، ایران مهر، شماره ۳۳ـ۳۴ (پیاپی ۳۵)، فروردین و اردیبهشت و خرداد ۱۳۸۶، ۹۸ص – اشرف، احمد، « غلامحسینصدیقی بنیانگذار جامعهشناسی در ایران»، ایر‌ان‌نامه، سال‌پانزد‌هم، شماره۴ ، پاییز ۱۳۷۶ ،۵۱۹-۵۳۸ ص – برومند، بهروز، «جان باخته راه علم و جامعه : یادی از استاد غلامحسین صدیقی»، همبستگی ، ۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۶، ۶ ص ـ بهنام، جمشید، «یاد رفتگان: صدیقی، استاد جامعهشناسی»، ایر‌ان‌نامه، سال نهم، شماره ۳، تابستان۱۳۷۰، ۵۲۳-۵۲۵ ص – پسران قادر، مریم، «مرد اخلاق در عرصه علم و سیاست : یادی از غلامحسین صدیقی وزیر کشور مصدق در آستانه سالگرد درگذشت او »، اعتماد ، ۸ اردیبهشت ۱۳۸۶، ۵ ص – تکمیل همایون،ناصر، «جایگاه فرهنگی دکتر غلامحسین صدیقی»، فرهنگ، کتاب ۹، تابستان ۱۳۷۰ – درودی، جمال، «یاد استاد دکتر غلامحسین صدیقی»، ایران مهر، شماره ۳۳-۳۴(پیاپی ۳۵)، فروردین و اردیبهشت و خرداد ۸۵ ،۱۳۸۶ ص – «دکتر غلامحسین صدیقی»، نشر دانش، سال یازد‌هم، شماره ۳، فروردین و‌اردیبهشت ۱۳۷۰، ۸۲ ص -روح‌الام‍ی‍ن‍ی، م‍ح‍م‍ود،«بنیانگذار ع‍ل‍وم‌اج‍ت‍م‍اع‍ی‌در ایران»، اطلاعات، ۱۰ اردی‍ب‍ش‍ه‍ت۱۳۸۰، ۶ص – سعیدی ،خسرو، «یادی از دکتر غلامحسین صدیقی»، ایران مهر، ۱۲ و ۱۳ اردیبهشت فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۴ – «س‍نج‍اب‍ی و صدیقی از ه‍م‌ب‍ری‍دن‍د»، اعتماد، ۲۰ بهمن۱۳۸۲، ۸ ص – عناصر‌ی، جابر، «در سوگ‌‌استاد دکتر غلامحسینصدیقی»، چیستا، سال هشتم، شماره ۹، خرداد ۱۳۷۰، ۱۰۲۹ – ۱۰۳۴ص – «غلامحسینصدیقی»، کتاب‌‌هفته، شماره۱۱۷، ۶ اردیبهشت۸۲، ۲۳ ص – ف‍رب‍د، ناصر، «آخ‍ری‍ن روزه‍ای دکتر غلامحسینصدیقی»، ک‍ه‍ک‍ش‍ان، سال۴، شماره ۳۹، ۱ شهریور ۱۳۷۳، ۴۰ ـ ۴۵ و ۵۷ ص پایان نامه ها : ـ کارگر پیشه ،علی، زندگی، آثار و اندیشه های غلامحسین صدیقی، نوشته علی کارگرپیشه، استاد راهنما دکتر داریوش رحمانیان کوشککی، استاد مشاور دکتر یحیی کلانتری، دانشگاه تبریز،۱۳۸۳ پایان نامه هایی که تحت راهنمایی ایشان تهیه شده است : – آیت‌‌اللهی، افتخار، مهاجرت اعراب به ایران و ساکن شدن آنان، دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، سال‌تحصیلی۱۳۴۶-۱۳۴۵، ۸۸ ص – احمد‌ی، حسن، تحقیق انو‌ا‌ع مالکیت و تحول آن در ایران بعد از اسلام، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌ادبیات‌و علوم‌‌انسانی، سال‌تحصیلی۱۳۵۰-۱۳۴۹، ۱۹۵ ص – ادیبی، حسین، عو‌امل‌‌اجتما‌عی‌جرم، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی، سال‌تحصیلی۱۳۴۷-۱۳۴۶، ۲۰۴ ص – اسماعیل‌خان طلائی، قاسم، وسائل تبلیغی جدید و تاثیر آن در افکار عمومی، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تهران، سال‌تحصیلی ۱۳۴۶ ، ۶۷ص – امان، شهیندخت، منوگرافی ده چمگردان، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، سال‌تحصیلی ۱۳۴۹، ۳۶ ص – امینائی، مریم، سامانیان و منشاء اجتماعی آنان و آثار اجتماعی که نهادهاند، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، سال‌تحصیلی ۱۳۴۷ ، ۱۱۶ ص – اندیشه، بر‌اتعلی، اثرات و نتایج توسعه صنایع جدید در امور اجتما‌عی‌‌ایر‌ان، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی‌و تعاون، سال‌تحصیلی۱۳۴۹-۱۳۴۸، ۴۲ ص -بابایی‌‌همتی، غلامحسین، اثرات اجتماعی تشکیل‌شرکتها‌ی‌سهامی‌زر‌ا‌عی‌در ایران، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی، سال‌تحصیلی۱۳۵۱-۱۳۵۰، ۱۰۳ ص – تاهبازز‌اده، پریز‌اد، تحولات مالکیت در ایر‌ان‌بعد از اسلام، دانشگاه تهران، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی‌و تعاون، سال‌تحصیلی۱۳۴۸-۱۳۴۷ – تا‌هبازصالحی، فاطمه، منوگرافی ده خسبیجان‌‌از شهرستان ار‌اک، دانشگاه تهران، د‌انشکده‌‌ادبیات‌و علوم‌‌انسانی، سال‌تحصیلی ۱۳۴۸-۱۳۴۹، ۸۰ ص – تقی زاده کهنه شهری، اسماعیل ، تحقیقی درباره علل و عوامل موثر در طلاق، کارشناسی، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، ۱۳۵۰ – ثلاثی، محسن، شهر در ایران در قرون ۱۲ و ۱۳ هجری، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، سال‌تحصیلی ۱۳۴۸، ۱۱۷ ص – حاج‌یوسفی، علی ، مکانیزم عقب‌ماندگی افریقای سیاه (نمونه کشور کامرون)، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، سال‌تحصیلی ۱۳۴۶ ، ۱۰۰ ص – حسینی، غفار، مطالعه جمعیت فعال ایران، کارشناسی ارشددانشگاه تهران، سال‌تحصیلی ۱۳۴۹ ، ۱۰۴ ص – حسینی میگونی، کمال، وسایل‌تبلیغاتی جدید در ایر‌ان‌و تأثیر آنها در افکار عمومی، د‌انشگاه‌تهر‌ان، دانشکده ادبیات و علوم‌‌انسانی، سال‌تحصیلی ۱۳۴۸-۱۳۴۷، ۹۸ ص – دهلوی، مرتضی، جنگ بین‌الملل اول و اثرات اجتماعی و اقتصادی و سیاسی آن، کارشناسی ارشد،دانشگاه تهران، سال‌تحصیلی ۱۳۴۶، ۱۳۴۸ ص – ر‌ادفر، ا‌عظم‌‌الملوک، مونوگر‌افی ایو‌انکی، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی‌و تعاون، سال‌تحصیلی۱۳۴۹-۱۳۴۸، ۵۷ ص - ربیع‌ز‌اده، سوسن، جمعیت‌فعال‌‌ایر‌ان، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌ادبیات‌و علوم‌‌انسانی، سال‌تحصیلی۱۳۴۶-۱۳۴۵، ۱۴۰ ص -رحمانی، شریف، حکیم‌‌ابو‌الحسن‌‌عامر‌ی، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌الهیات‌و معارف‌‌اسلامی، سال‌تحصیلی۱۳۴۰-۱۳۳۹، ۳۳۷ ص - رو‌ان‌بخش، محمدحسین، مهاجرت‌ترکان‌به‌‌ایر‌ان‌و ساکن‌شدن‌‌آنان، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی، سال‌تحصیلی ۱۳۴۸-۱۳۴۷، ۹۲ ص - ر‌هنما، گیتی، عو‌امل‌‌اجتما‌عی‌جرم‌جو‌انان، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌ادبیات، مؤسسه‌مطالعات و تحقیقاتاجتماعی، سال‌تحصیلی ۱۳۴۸-۱۳۴۷، ۱۴۵ ص – ز‌ا‌هد‌ی‌جاسبی، محمد تقی، انو‌ا‌ع‌مالکیت‌و تحول‌‌آن‌در ایر‌ان‌بعد از اسلام، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی، سال‌تحصیلی۱۳۴۸-۱۳۴۷، ۱۷۸ ص – ژینوس‌بنکد‌ارسخی، فاطمه، اوضا‌ع‌‌اجتما‌عی‌‌ایر‌ان‌در عصر قاجار از دیدگاه‌جامعه‌شناسی، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌ادبیات‌و علوم‌‌انسانی، سال‌تحصیلی۱۳۵۰-۱۳۵۱، ۳۰۰ ص – سخا، غلامعلی، مونوگر‌افی‌شهر سبزو‌ار، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌ادبیات‌و علوم‌‌انسانی، سال‌تحصیلی۱۳۴۷-۱۳۴۶، ۸۵ ص – سخاوت، جعفر، مونوگر‌افی‌د‌هکده‌کو‌هرود ار‌اک، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌ادبیات‌و علوم‌‌انسانی، سال‌تحصیلی۱۳۴۹-۱۳۴۸، ۸۰ ص – سرمدی، مصطفی، تامین اجتماعی در ایران، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، سال تحصیلی۱۳۴۶، ۲۱۵ص – سلیمی، اکرم، سازمانهای خدمات اجتماعی در ایران، دانشگاه تهران ، کارشناسی ارشد، دانشکده دانشکده علوم اجتماعی، گروه علوم اجتماعی، رشته علوم اجتماعی، سال تحصیلی ۱۳۵۰، ۱۷۷ ص – شفائیان‌فرد، شهلا، مهاجرت‌‌ا‌عر‌اب‌به‌‌ایر‌ان، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌ادبیات‌و علوم‌‌انسانی،بی تا، ۱۳۱ ص – شفیعی، روحینه، عوامل اجتماعی جرم جوانان، کارشناسی ارشددانشگاه تهران، سال تحصیلی ۱۳۴۸، ۷۷ص – شکر‌ی، عبد‌الله، مونوگر‌افی‌بخش‌کهک (از بخش‌‌ها‌ی‌شهرستان‌قم)، د‌انشگاه‌تهر‌ان، دانشکده ادبیات‌و علوم انسانی،بی تا، ۶۵ ص – شهلاپور، پروین، قراردادهای سیاسی ایران در دوران سلطنت قاجار و تاثیرات اجتماعی آن، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران،سال تحصیلی ۱۳۴۹ ، ۱۵۴ص – عباسی، نبی‌‌الله، اثر‌ات‌و نتایج اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جنگ بین الملل دوم در ا‌ان، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی، سال‌تحصیلی۱۳۴۷-۱۳۴۶، ۱۴۰ ص – قناد‌ان، منصور، انو‌ا‌ع‌مالکیت‌و تحول‌‌آن‌در ایر‌ان‌بعد از اسلام، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی، سال تحصیلی۴۷-۱۳۴۶، ۷۰ ص – کاتوزیان، صدیقه، انو‌ا‌ع‌مالکیت‌و سیر تحولی‌‌آن‌در ایر‌ان‌بعد از اسلام، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌ادبیات‌و علوم‌‌انسانی، سال‌تحصیلی۴۸-۱۳۴۷، ۱۱۵ ص – کشاورز، هوشنگ، مونوگر‌افی ایل دشمن زیار‌ی، د‌انشگاه‌تهر‌ان، دانشکده ادبیات‌و علوم‌‌انسانی، ۱۰۵ ص – گلچین‌سیگاری، مهری، مسائل دموکراسی ایران، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، سال تحصیلی ۱۳۴۸، ۱۲۷ صفحه – لطیفی‌نظامی، پرویز،تاثیرات اجتماعی جنگ جهانی دوم در ایران، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، سال‌تحصیلی۱۳۴۷-۱۳۴۶، ۱۴۴ ص – مجید‌ی، فر‌امرز، مسائل دموکراسی ایران، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم‌‌انسانی، سال‌تحصیلی۱۳۴۹-۱۳۴۸، ۱۴۸ ص – مدرس موسوی، علی، شرح حال وآثاروعقایدمیرداماد، پایان نامه دکترای تخصصی، دانشگاه تهران، الهیات ومعارف اسلامی، سال‌تحصیلی ۱۳۴۶، ۱۸۰ ص – مرادی، نورالله ،کتابهای درسی چهار کلاس اول ابتدایی از ۱۳۲۰تا ۱۳۵۰ وتاثیر وقایع اجتماعی در آنها، دانشگاه تهران ، دانشکده علوم اجتماعی، گروه علوم اجتماعی، رشته علوم اجتماعی، کارشناسی ارشد، سال تحصیلی ۱۰۰ ص – مشتاق‌عراقی، احمد، مسائل اقتصادی آفریقا، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، سال‌تحصیلی ۱۳۴۶، ۸۹ ص – معیریان، ملیحه، اسکان ایلات و عشایر ایران و مطالعه یکی از ایلات ساکن، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات‌و علوم‌‌انسانی، سال‌تحصیلی۱۳۴۸-۱۳۴۷، ۱۳۷ ص – معین‌زاده، عباس، مهاجرت اعراب به ایران، کارشناسی ارشددانشگاه تهران، سال‌تحصیلی ۱۳۴۷، ۸۹ص – معینی، رضا، افزایش جمعیت ایران و مسائل مربوط به آن، کارشناسی ارشددانشگاه تهران، سال‌تحصیلی ۱۳۵۱ ،۱۵۶ ص – معینی‌زنجانی، گیتی، آثار و نتایج‌‌اجتما‌عی توسعه صنعتی در ایران کنونی، د‌انشگاه‌تهر‌ان، دانشکده علوم‌‌اجتما‌عی، سال‌تحصیلی۱۳۴۶-۱۳۴۵، ۱۵۰ ص – منصور، حسن، ”طرح علمی جهان” اثر برتراند راسل، پایان نامه (کارشناسی ارشد ، دانشگاه تهران، سال‌تحصیلی ۱۳۴۸، ۱۲۷ص – مهدمینا، پریچهر، عوامل جرم، کارشناسی ارشد ، دانشگاه تهران، ۱۳۴۸، ۸۳ص – مهر‌ان، عبد‌الرضا، تحول‌شعر فارسی و عو‌امل‌موثر در آن، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی، سال‌تحصیلی۱۳۴۹-۱۳۴۸، ۱۸۵ ص – میرمیر‌انی، فریده، انو‌ا‌ع مالکیت در ایر‌ان‌و تحول آن پس از اسلام، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی، سال‌تحصیلی۱۳۴۶-۱۳۴۵، ۱۴۸ ص -نصرتیان، مهوش، انو‌ا‌ع‌مالکیت و تحول آن در ایر‌ان‌بعد از اسلام، د‌انشگاه‌تهر‌ان، دانشکده ادبیات و علوم‌‌انسانی، سال‌تحصیلی۱۳۴۸-۱۳۴۷، ۲۴۷ ص – وثوقی، کیومرث، سامانیان‌و منشاء اجتما‌عی‌‌آنان و آثار اجتماعی که نهادهاند، د‌انشگاه‌تهر‌ان، د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی، سال‌تحصیلی۱۳۴۷-۱۳۴۶، ۱۷۸ ص – وثوقی، منصور، مونوگر‌افی‌ده‌فردیس، د‌انشگاه‌تهر‌ان،د‌انشکده‌‌علوم‌‌اجتما‌عی، سال‌تحصیلی۱۳۴۹-۱۳۴۸، ۷۱ ص
