گاملن مجموعه ای از سازهای سنتی ضربی است که در واقع شکل و ساختار ظاهری و صوتی آنها شاخصه ی اصلی موسیقی جاوه و بالی در اندونزی است. گروه سازهای گاملن معمولا از تعداد زیادی سازهای ضربی مانند گانگ و سازهای ضربی آهنی تشکیل می شود که در شکل ها و اندازه های متفاوت ساخته می شوند. در برخی گروه ها برخی سازهای بومی مانند رباب (نوعی ساز آرشه ای) و یا کاچاپی (kacapi نوعی سیتار) و یا سازهای بادی مانند سولینگ (suling) در کنار این مجموعه سازهای کوبه ای نواخته می شود. سازهای گاملن از شکل ها و گونه های مختلف سازهای خود صدا (ایدیوفون) و پوست صدا (ممبرانوفون) تشکیل می شود. سازهای خودصدا از آلیاژهای مختلف آهن و در شکل های بسیار مشخص و با آدابی بسیار دقیق ساخته می شوند. پوست صداها نیز به همین ترتیب دارای کاسه یا صفحه ی طنینی فلزی بوده و بخش پوست دار آن معمولا با پوست دباغی شده ی گاونر پوشیده می شود. همنوازی این سازها معمولا بافت و دینامیک صوتی بسیار ویژه ای را تولید می کند. از آنجایی که سازهای گاملن بسیار سنگین بوده و ساخت آنها بسیار پر هزینه است، جابجا نمی شوند و معمولا در محل خاصی که برای نواختن آنها و اجرای نمایش و رقص در نظر گرفته می شود، به طور ثابت نصب می شوند. آموختن این سازها به شکل گروهی و در مکان قرار گرفتن سازها انجام می شود و کودکان از سنین بسیار پایین برای نواختن سازهای مختلف گاملن آموزش می بینند. ارکستر گاملن را همواره آوازهای سنتی ای که توسط زنان و مردان خوانده می شود همراهی می کند.
این موسیقی به همراه رقص و نمایش های مختلف اجرا می شود و در واقع موقعیتی است برای تقابل و گفتگوی نمادین این هنرها. به زعم برخی مجریان، آنچه رقصنده اجرا می کند، شکل ِحرکتی ِ موسیقی ای است که اجرا می شود. به این ترتیب رقصنده یا رقصندگان در واقع رهبر گروه موسیقی نیز هستند، و به عبارت دیگر روایتگر اصلی رقصنده است که با حرکت اندام و همراهی ِ موسیقی، روایتی را به نمایش می کشد. موسیقی نواخته شده توسط ارکستر گاملن، معمولا دارای ریتم های ادواری است و ابتدا و انتهای هر دور، با ضربه ی گانگ بزرگ یا شاه ساز ِارکستر مشخص می شود.
نوشته‌های مرتبط
فرم ها و ترکیب بندی های مختلفی از سازهای ضربی، تحت عنوان ارکستر گاملن، در محدوده ی بسیار وسیعی از آسیای دور از جمله مناطق مختلف اندونزی شناخته شده است. در برخی مناطق و موقعیت های مختلف یک یا چند ساز ملودیک (مضرابی، آرشه ای یا بادی) این ارکستر را می تواند همراهی کند. در تمامی نمونه هایی که ساز ملودیک در ارکستر حضور دارد از دو اشل صوتی مشخص و مشابه استفاده می شود که یکی بر پایه ی گام های هفت نتی (هپتاتونیک) است به نام پلوگ (pelog)، و دیگری بر پایه ی گام های پنج نتی (pentatonique) است که سلندرو (slendro) نامیده می شود. در بعضی مناطق با توجه به ذائقه ی صوتی، گام های بومی نیز توسط سازهای ملودیک به همراه این ارکستر نواخته می شود؛ مثلا در منطقه ی سوندا (Sunda) گام متفاوت و شاخصی به نام سوروگ (sorog) وجود دارد که بر پایه ی حرکت ملودی موسیقی بومی و محلی سوندرا شکل گرفته و در بسیاری مواقع همراه با ارکسترگاملن نواخته می شود. اساس و پایه ی تمایز میان اجراها در موقعیت های مختلف، شکل ها و کاربردهای مختلف ساز گانگ است که به صورت افقی، عمودی و در اندازه های مختلف و با آرایه های متفاوت و نمادین به کار گرفته می شود.
رفتار با این سازها آداب بسیار مشخصی دارد. برای مثال هیچ یک از سازهای گاملن نباید با بدن نوازنده، زمین یا پایه هایی که سازها بر روی آنها نصب شده اند تماس داشته باشند چرا که در نشانه شناختی و جهان بینی مجریان، موسیقی گاملن موسیقی ایزدان است و هرچه به زمین و انسان تعلق دارد ناپاک است. به همین دلیل نوازنده، هرگز کوچکترین تماسی با ساز ضربی مجموعه ی گاملن نباید داشته باشد و تنها با چوب های بسیار خاص و مخصوص نواختن هر ساز می تواند آن را بنوازد. این شکل از احترام و نمادین شماردن حضور سازهای موسیقی، رفتاری است که از دیرباز انسان ها نسبت به موسیقی، این رفتار صوتی آسمانی، از خود بروز می دهند و در واقع امری است که در میان بسیاری از اقوام مشترک است. موسیقی گاملن در موقعیت های مختلف مانند آئین های بومی، مراسم ازدواج، جشن های بومی، مذهبی، رقص های مختلف و انواع نمایش سایه ها (نمایش وایانگ) اجرا می شود.
کتابشناسی
Basset, Catherine (1995) : Musiques de Bali à Java : L’ordre et la fête, Acte Sud.
Brunt, Jacque (2008) : Catalogue des concerts salle Pleyel, Ballet Royale du Camboudge et Troupe du Ballet de Sebatu.
