در آمد
تحصیل در دانشگاه های خارجی، یکی از دغدغه های اصلی دانشجویان ایرانی بوده و کمتر دانشجویی می توان سراغ گرفت که مایل نباشد یکی از دوره های تحصیلی خود را در یکی از دانشگاه های خارجی بگذراند تا هم از این طریق به کسب تجربه پرداختهو هم (مخصوصا در رشته علوم اجتماعی) بصورت مستقیم با اندیشه های بنیانگذاران و نظریه پردازان این حوزه آشنا شود. در این گفتار به طور مختصربه تمامی موارد مربوط به ادامه تحصیل در رشته های مربوط به علوم اجتماعی،علوم سیاسی و انسان شناسی در کشور آلمان می پردازیم.
نوشته‌های مرتبط
مزیت تحصیل در دانشگاه های آلمان
کشور آلمان به سبب قوی بودن سیستماتیک سنت دولت رفاه، هنوز بسیاری از خدمات اجتماعی در آن بصورت رایگان و با هزینه های بسیار کم ارائه می شود و ادامه تحصیل در دانشگاه هم یکی ازاین خدمات است .
تا قبل از سال ۲۰۰۷ هیچ شهریه ای از دانشجویان دانشگاه ها دریافت نمی شد . این تصمیم در بین سالهای ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ میلادی در ایالت‌های مختلف آلمان به رای گذاشته شد و بسیاری از نمایندگان به آن رای مثبت دادند. پس از این تصمیم‌گیری، در ایالت‌هایی که پرداخت شهریه تصویب شده است، دانشجویان از ترم تابستانی سال ۲۰۰۷ میلادی، ملزم به پرداخت شهریه شدند.
یکی از دلایل محبوبیت دانشگاه‌های آلمان در بین متقاضیان خارجی در گذشته و حال، عدم پرداخت شهریه بوده است. دانشجویان تا پیش از این، تنها موظف بودند هزینه خدمات دانشجویی را پرداخت کنند. هزینه خدمات دانشجویی مواردی همچون بلیط تردد با وسائل نقلیه عمومی در شهر محل تحصیل و در مواردی در شهرهای مجاور و همچنین استفاده از سایر خدمات عمومی در دانشگاه را شامل می‌شود.
البته الزام پرداخت شهریه در دانشگاه‌های آلمان، بر تعداد متقاضیان خارجی تحصیل در این کشور تاثیر چندانی نداشته است. زیرا که در مقایسه با سایر دانشگاه‌های اروپایی و آمریکایی و حتی در مواردی دانشگاه آزاد در ایران، هزینه تحصیل در آلمان کماکان بیشترمقرون به صرفه است.
میزان دریافت شهریه به تناسب نوع ایالت متفاوت است. شهریه در دانشگاه‌هایی که در ایالت‌های برلین، براندن بورگ، هسن، مکلن بورگ فورپومرن و ایالت شلسویگ هولشتاین واقع شده‌اند، تا کنون تصویب نشده است. در ایالت‌های نام برده، بحث و تبادل‌نظربر سر الزامی کردن شهریه کماکان ادامه دارد، این تصمیم اما بستگی به رای نمایندگان در مجلس ایالت‌ها دارد.
بطورکلی، میزان شهریه در دانشگاه هایی که شهریه دریافت می کنند، بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ یورو در ترم می باشد.
شرایط تحصیل در مقاطع مختلف دانشگاهی
شرایط تحصیل در مقاطع مختلف دانشگاهی در آلمان، به تناسب مقطع متفاوت می باشد . برای اقدام به پذیرش و تحصیل در دانشگاه‌های آلمان، مراحل مختلفی را باید طی کرد. ارزشیابی علمی مدارک تحصیلی از دانشگاه‌های آلمان، یکی از این مراحل است. به طور مثال، شرایط در مورد افرادی که در ایران تحصیلات دانشگاهی خود را به پایان رسانده‌اند یا تنها در آزمون سراسری پذیرفته شده‌اند، متفاوت است.
مقطع کارشناسی وکارشناسی ارشد
متقاضیان تحصیل در دانشگاه‌های آلمان که در آزمون سراسری دانشگاه‌های دولتی پذیرفته شده‌اند، بدون آنکه در ایران در دانشگاه تحصیل کرده باشند، می‌توانند اقدام به دریافت پذیرش از دانشگاه‌های آلمان کنند. این افراد اما تحصیل خود را نه از دانشگاه، بلکه با دوره‌ای یک ساله در کالج شروع خواهند کرد و با توجه به نمراتی که در پایان این دوره کسب می‌کنند، می‌توانند در رشته و دانشگاه مورد علاقه‌شان تحصیل کنند.
برای آن دسته از افرادی که تنها با پذیرش در کنکور سراسری ایران، قصد تحصیل در آلمان را دارند حدنصاب قبولی در مقطع کارشناسی آزمون سراسری ، ضروری است. بنابراین قبولی در آزمون سراسری در مقطع کاردانی برای گرفتن پذیرش در دانشگاه‌های آلمان کافی نیست.
منظور از قبولی در آزمون سراسری، تنها آزمون دانشگاه‌های سراسری در نوبت‌های روزانه و شبانه است. با این حساب، قبولی تنها در آزمون سراسری دانشگاه‌های غیرانتفاعی، پیام نور و جامع علمی کاربردی و دانشگاه آزاد مورد تایید دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در آلمان نیست. البته این شرایط تنها در صورتی است که این افراد علاقه‌مند باشند، بدون تحصیل در دانشگاه‌های ایران و تنها با قبولی در آزمون سراسری اقدام به پذیرش کنند. در غیر این صورت، با دارا بودن مدرک کارشناسی از دانشگاه آزاد یا دانشگاه‌های غیرانتفاعی، پیام نور و جامع علمی کاربردی می توان با طی کردن یکسال کالج زبان و دریافت مدرک زبان مربوطه، تحصیل را از ابتدای مقطع کارشناسی آغاز نمود.
مقطع دکترا
تفاوت عمده در دوره‌ی دکترا میان دانشگاه‌های آلمان و ایران، در آزمون ورودی است. برخلاف دوره‌ی دکترا در ایران، معدل و موافقت استاد راهنما با طرح رساله‌ی دکترا، دو عامل اصلی برای پذیرش در دانشگاه‌های آلمان به شمار می‌رود.
در دوره‌های دکترا در دانشگاه‌های آلمان، همانند دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد، آزمون ورودی به معنای کنکور سراسری وجود ندارد. در اکثر موارد اما، معدل کل تاثیر مستقیمی در پذیرش خواهد داشت و متقاضیان تحصیل در مقطع دکترا باید حداقل نمره‌ی کل بین ۱۶ تا ۱۷ در مقطع کارشناسی ارشد را احراز کرده باشند.
اولین قدم پس از کسب شرایط علمی لازم، برقراری ارتباط با استاد راهنما است. موافقت با موضوع و پذیرش طرح دکترا ( Proposal یا Expose) از سوی استاد راهنما، شرایط را برای حضور در مقطع دکترا هموار خواهد کرد. دوره ی دکترا در دانشگاه‌های آلمان در فرم کلاسیک یا سنتی، بدون کلاس‌های درس برگزار می‌شود و دانشجو در این مقطع، در زمینه‌ی تحقیقاتی خود، با مشاوره با استاد راهنما به پژوهش و در کنار آن نوشتن رساله‌ی دکترا مشغول می‌شود اما در سیستم جدید، دانشجو ملزم به طی کردن سمینارهایی در رشته خود است.
شرایط پذیرش در مقطع دکترا از سوی هر دانشکده تعیین می‌شود و به تایید دانشگاه می‌رسد، از همین رو احتمال وجود تفاوت‌هایی در روند پذیرش وجود دارد. بر خلاف دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های آلمان، تصمیم برای موافقت با پذیرش داوطلبان در دوره‌ی دکترا، تنها بر عهده‌ی کمیسیون مربوطه در هر دانشکده است . بنابراین اولین اقدام پس از احراز شرایط علمی، نوشتن طرح رساله و اقدام برای برقراری ارتباط با استاد راهنما است.
سطح معلومات زبان
افرادی که مایل به گذراندن دوره‌ی دکترا به زبان آلمانی هستند، باید حداقل در یکی از آزمون‌های (DSH) یا (TestDaF) پذیرفته شده باشند. امکان گذراندن دوره دکترا به زبان انگلیسی نیز در دانشگاه‌های آلمان وجود دارد. این امر مستلزم موافقت استاد راهنما است و داشتن استاندارد آزمون های بین المللی زبان انگلیسی ( IELTS یا TOEFL ) ضروری است .در این صورت دانشجویان می‌توانند رساله‌ی دکترا را به زبان انگلیسی بنویسند و در امتحان شفاهی (دفاعیه) نیز به زبان انگلیسی شرکت کنند
سال تحصیلی
یک سال تحصیلی در مراکز آموزش عالی به دو نیمسال تحصیلی تقسیم می‌گردد: نیمسال تحصیلی تابستانی و نیمسال تحصیلی زمستانی. نیمسال تابستانی معمولاً از ابتدای آوریل آغاز شده و تا سی‌ام ماه سپتامبر به طول می‌انجامد و نیمسال زمستانی از ابتدای ماه اُکتبر تا پایان ماه مارس. در برخی از مراکز آموزش عالی حرفه‌ای ” فاخ هُخ شوله” (Fachhochschule)، نیمسال تحصیلی یک‌ماه زودتر آغاز و یک‌ماه زودتر هم به پایان می‌رسد.
معمولاً بیش از یک سوّم از یک سال تحصیلی، از تعطیلات بین دو نیمسال تحصیلی تشکیل شده‌است. این تعطیلات به معنی تعطیلات کلاس‌های دانشگاهی است و دانشجویان مشغول گذراندن امتحان‌های خود و یا به پایان رساندن پروژه‌های دانشگاهی هستند که تا زمان مشخصّی می‌بایست تحویل داده‌شوند. به این پروژه‌های دانشگاهی به اصطلاح “هائوس آربایت” (Hausarbeit) گفته می‌شود که به معنی “تکلیف خانگی” است. “هائوس‌آربایت” کاری کتبی است که توسّط دانشجو در موضوعی که از سوی استاد تعیین‌شده، نوشته می‌شود. از سوی دیگر در بسیاری از رشته‌ها، دانشجویان می‌بایست در تعطیلات خود در دوره‌های آموزشی شرکت کنند که بدون گذراندن آنها به دانشجو مدرک فارغ‌التّحصیلی داده نمی‌شود. به‌این ترتیب تعطیلات میان‌ترم نه به معنای فراغت از تحصیل بلکه به‌معنای تعطیل بودن کلاس‌های درسی است.
ساختار دروس دانشگاهی و شیوه های تدریس
مطالب درسی در مراکز آموزش عالی به شکل‌های متفاوتی عرضه می‌شوند. به دو نوع عمده‌ی آنها در زیر اشاره می‌کنیم:
بَرخوانش (Vorlesung)
دراین شیوه استاد به عنوان تنها سخنگو به تدریس موادّ درسی می‌پردازد. در این گونه از کلاس‌ها معمولاً جریان یک‌سویه‌ای حاکم است. دانشجویان در هنگام تدریس یادداشت برمی‌دارند و سپس خود در خانه به یادگیری موضوعات تدریس‌شده می‌پردازند.
سمینار (Seminar)
در سمینارها دانشجو نقش فعّال‌تری دارد. در این‌جا استاد بیشتر طرّاح موضوع‌های درسی و راهنمای دانشجو برای دست‌یابی به منابع مورد نیاز است و دانشجویان را در مسیر انتخابی کمک و راهنمایی می‌کند. نحوه‌ی همکاری دانشجو در یک سمینار معمولاً به این‌گونه است که هر دانشجو از موضوع‌های پیشنهادی استاد یکی را انتخاب کرده و تا تاریخ مشخّصی فرصت دارد که درمورد موضوع انتخابی به تحقیق بپردازد. در تاریخ تعیین شده، دانشجو می‌بایست این موضوع را در زمانی محدود، با آغاز و پایانی مشخّص در جلو کلاس ارائه دهد. دانشجو در حقیقت در جریان عرضه‌ی مطلب نقش استاد را بازی می‌کند و باید به قدری به موضوع انتخابی مسلّط باشد که بتواند جوابگوی پرسش‌های احتمالی همکلاسی‌های خود یا استاد باشد. در صورتی که دانشجو پاسخی برای پرسش همکلاسی خود نیابد، استاد به او دراین زمینه کمک می‌کند. به این فرم از برگزاری کلاس در دانشگاه سمینار گفته می‌شود و به ارائه‌ی مطلب در جلو کلاس توسّط دانشجو، “رِفِرات”(Referat) می‌گویند.
در پایان سمینار، درس‌های نظری و کلاس‌های تمرین، به دانشجو برگه‌ای داده‌می‌شود که نشان می‌دهد دانشجو این درس را با موفّقیّت به پایان رسانده یا در کلاس شرکت کرده است. این مدرک “شاین” (Schein) نامیده می‌شود. برای دریافت شاین برای برخی درس‌ها فقط شرکت در کلاس کفایت می‌کند. در حالی که برای دریافت شاین در برخی درس‌ها دانشجو می‌بایست یک رِفِرات اجرا کند ویا در پایان کلاس در امتحان شرکت کند یا روی یک موضوع به تنهایی کار کرده و نتیجه‌ی کار خود را به صورت گزارش کاری کتبی به استاد ارائه دهد (Hausarbeit).
جمع‌آوری “شاین” ها مهمترین مسئله در طول تحصیل است. زیرا دانشجو در پایان تحصیل می‌باید شاین‌های خود را ارائه دهد. زمانی که تعداد این شاین‌ها در دروس تعیین‌شده به حدّ مشخَصی رسید، دانشجو می‌تواند در آزمون‌های میان‌دوره‌ای (Zwischenprüfung) یا آزمون‌های نهایی (Examen) شرکت کند.
تعداد شاین‌های مورد نیاز برای شرکت در این آزمون‌ها را آیین‌نامه‌ی امتحانات (Prüfungsordnung) هر رشته تعیین می‌کند.
سرآمد
نکات مذکور در مورد ادامه تحصیل در دانشگاه های آلمان، با تاکید بر رشته های علوم اجتماعی است و در رشته های فنی و مهندسی و علوم طبیعی ممکن است کمی ساختار متفاوت باشد . ساختار آموزشی در سیستم جدید آلمان نیز قدری متفاوت با ساختار قدیم است. در ساختار قدیم، دو دوره کلی در آموزش وجود داشت: دوره دیپلم ( Diplom ) و دوره دکتری ( Promotion ) . یعنی با ورود به دانشگاه، دانشجو در پایان می توانست مدرک کارشناسی ارشد پیوسته دریافت کند. شاید نمونه نغز آن در ایران را بتوان دانشگاه امام صادق دانست که ساختار آن با این الگو طراحی شده است. سیستم جدید دانشگاهی آلمان که مشهور به سیستم آمریکایی است، همان سیستم مشهور کارشناسی( Bachelor ) ، کارشناسی ارشد( Master ) و دکترا ( PHD ) است که سه مرحله را از یکدیگر تفکیک نموده است.
