آپاچ های استانبول (لوموند دیپلماتیک: آوریل ۲۰۱۴)

تیمور محی الدین برگردان اریا نوری

حرکتی که در اطراف پاری گزی ترکیه در ماه بهار سال گذشته شکل گرفت ابعادی از جامعه ی ترکیه را به نمایش گذاشت که آماده ی نشان دادن اعتراض خود است. جوانان ساکن مناطق حومه که به آپاش شهرت دارند به طور خاص تبدیل به محور داستان های نسل جدیدی از رمان نویسان شده اند.

برای اولین بار از ۴٣ سال پیش تا کنون ، صبح اولین روز ماه می ، دو قسمت پل متحرک گالاتا (Galata) که در استانبول کرانه های شاخ طلایی را به میدان تکسیم متصل می کند را بلند کرده بودند و می شد آن را مثل دیواری مشاهده کرد. تمامی راه های دسترسی در محدوده ی چند کیلومتری بسته شده بودند و حرکت قایق هایی که اروپا را به آسیا ارتباط میدهند تا ساعت ١۶ به حالت تعلیق در آمده بود. از افرادی که موفق شده بودند خود را با وجود همه ی موانع در روز جشن کار برای برپایی تظاهرات به میدان تکسیم برسانند با گاز اشک آور و ماشین های ضد شورش استقبال شد. ابعاد این تظاهرات در طی هفته های بعد گسترده تر شده و به درگیری مستقیم بین مردمی که دیگر درخواست های بزرگتری داشتند و پلس ضد شورش تبدیل شد. میدان تکسیم که در طول تاریخ خود ، محل برگزاری تظاهرات گسترده بوده است ، بازتابنده ی تضادها و خواسته های گوناگون کشور است.

این مساله را میتوان از سبک ساختاری نیمه مدرن و توپوگرافی آن برداشت کرد.هنری پراست (Henri Prost) ، متخصص شهرساز فرانسوی آن را در سال ١٩٣٩ طراحی کرد و مصطفی کمال ، موسس ترکیه ی مدرن آن را تائید نمود. پیوندی نمادین این محل را به جمهوری متولد شده در سال ١٩٢٣ ، پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی بعد از اولین جنگ جهانی و امضای معاهده ی سور (Sèvres) در سال ١٩٢٠ ارتباط می دهد. پیوندی که رجب طیب اردوغان با برنامه های حود – ازبین بردن پارک ،بنا کردن یک پادگان شبیه سازی شده متعلق به دوران عثمانی ، ساختن یک مسجد ، لغو ساخت مرکز فرهنگی آتاتورک – سعی در از بین بردنش دارد. تکسیم ، مرکز برخورد راهها، که از مدتی پیش به ترم وی و قطار کابلی هم مجهز شده است، به بیوگلو (Beyoglu) و لیبرالترین محله های استانبول می رسد که در آنها تعداد بسیاری رستوران ، تئاتر ، سینما ، بار و کافه های شبانه قرار دارد.اکثر کسانی که به این محل ها رفت و آمد میکنند جوان ها هستند که در بین آنها آپاچ ها هم حضور دارند ، نوجوانانی که از مناطق حومه ای می آیند ، ظاهری زننده و لباس های نامناسب دارند و فعلا حضورشان تحمل میشود.

عمر میراث یمن (Ömer Miraç Yaman) جامعه شناس ، در اولین کتابی که به آپاچ ها اختصاص داده شده است با ظرافتی دقیق به معرفی این نسل رانده شدگان میپردازد ، پسران جوانی ( دختران جای زیادی در این گروه ندارند) که به مناطق حومه ای تعلق دارند و از نسل قبیله های شهرهای بزرگ هستند. تحقیق فوق که بین سال های ٢٠٠٨ تا ٢٠١٢ در محله های شمال غربی کلان شهر ( اسنلر و باگسیلار) صورت گرفته است تصویر آنچنان جذابی از زندگی در این مناطق شهری که قبلا حومه شهر یا به صورت عامیانه تر محله خوانده میشدند و کم کم به حومه تغییر نام داده اند ارائه نمی دهد.

در خلال مصاحبه هایی که با صاحبان کافه ها ، راننده های اتوبوس و آموزگاران دبیرستان های خصوصی صورت گرفته است میتوان به این مساله پی برد که ساکنین این محل ها نظر خوشی نسبت به ظاهر بیش از حد آزاد آپاچ ها ندارند و خواستار کنترل اخلاقی هستند که قبلا توسط رجب طیب اردوغان مطرح شده است. کسی که یکی از دغدغه هایش که در سخنرانی اخیر مطرح کرده است نگه داشتن جوانان در چارچوب اسلام می باشد. به عنوان مثال وی در ماه نوامبر سال ٢٠١٣ ، از مختلط بودن خوابگاه های دانشجویی انتقاد کرده است : « ما نه اجازه داده ایم و نه اجازه خواهیم داد که دختران و پسران در خوابگاههای زیر نظر دولت به صورت مختلط زندگی کنند.»

آپاچ ها که به سبک رقاص های تکتونیک (tecktonik) لباس می پوشند ، به موهایشان روغن میزنند ، کفش های ورزشی و تی شرت های رنگارنگ می پوشند ماهیت ترک را زیر سوال می برند ، هویت ملی که با زبان و اسلام سنی مذهب در ارتباط بوده و همه ی محافظه کاران به دنبال آن هستند. آپاچ ها قبلا هم با پلیس درگیری داشته اند اما خیلی به دنبال سیاسیت نیستند. آن ها مثل جوانان کرد در تظاهرات میدان تکسیم شرکت نکردند. جوانان کردی که نسبت به هرگونه برقراری ارتباط با دولت ترکیه یا هر مساله ای که مذاکرات صلح با حزب کارگر کردستان را به خطر بیاندازد بدبین هستند.(٢) با این وجود در یکی از نقاشی های دیواری که در میدان تکسیم کشیده شده بود این جمله خوانده می شد : « هیپستر ها (Hipsters) و آپاچ ها با هم متحد هستند.» (٣)

هر چند که نشریه ی تاپلومبیلیم (Toplumbilim) (۴) به شکلی قابل توجهی یکی از شماره های خود را به پدیده ی حومه ی شهر اختصاص می دهد اکثر نشریه ها از منابع فرانسوی بهره می برند ، مقایسه ی بین پاریس واستانبول امکان بررسی شهر از زاویه ی مدنی را میسر می کند چرا که نتایج مطالعاتی که در محل صورت گرفته است راضی کننده نیست و برای بدست آوردن اطلاعات در مورد حواشی باید به نویسندگان مراجعه کرد. پس از موجی از آثار که به بررسی حومه ی شهرها – که در حدود سی سال پیش معرف کلان شهرهای ترکیه بوده اند – و حضور مناطق مرفه حومه ی شهری استانبول در بوکت اوزونر (Buket Uzuner) (۵) انتشار پیدا کرد، در آثار نسل جدیدی از نویسندگان ، چهره ی شهر هم مثل خود کشور تغییر کرده است : از این به بعد دیگر وسعتش زیاد شده و به خطوط مینی بوس مجهز شده است ، دیگر تنها مثل یک مرکز شهر و مناطق اطرافش نبوده ، بلکه مجموعه ای از چند دنیای شهری به حساب می آید که برخی از مناطقش را میتوان مثل حومه ی شهر در نظر گرفت.(۶)

با این حال دیگر در این دنیا قهرمانانی مثل هاکان گوندی (Hakan Günday) یا مورات یویورکولوک (Murat Uyurkulak) – هر دو در سال ١٩٧٢ متولد شده اند – ظهور نخواهند کرد . افرادی خشن ، با روحیه ای تهاجمی و بعضا جنایتکار ، که اعتراض کردن به از بین بردن یک پارک برای آن ها اهمیتی ندارد. مثل آنچه که در استانبول بین ٢٨ می تا ١۶ ژوئن رخ داد ، جنگ های خیابانی و سرکوب معترضان شش کشته ، هشت هزار مجروح و ٢۵۵ نفر زندانی بر جای گذاشت. در نوول آشیانه ی پرنده ی جدید ( ٧) ، میدان تکسیم یویورکولوک مختص دوجنسه ها و تخیلاتشان شاعرانه شان است : « میدان تکسیم زندگی است ، نهنگ خوشحال است ، غصه ی ترکیه را میخورد ، از دهانش آب جاری است و از کمرش خون.

در جریان رویدادی که از همه ی جهات یاد آورناکامی جوانان فرانسه در دهه ی ١٩۶٠ می باشد ، به نظر میرسد که آقای اردوغان هدف اصلی اعتراضات است. ۵٠ درصد واجدین شرایط در انتخابات مجلس قانون گذاری در ژوئن سال ٢٠١١ به حزب وی ، عدالت و توسعه ، رای داده اند. در ماه ژوئیه ، طبق یک نظر سنجی ، ۵١ درصد مردم ترکیه فکر میکنند که در جریان حوادث میدان تکسیم پلیس کاری را که لازم بوده انجام داده است اما از نظر نیمه ی دیگر رای دهندگان ، به کارهای اردوغان اعتراض وارد است. موج آثار منتشر شده در مورد آنارشیسم ( هرج و مرج طلبی) و نمونه های اخیر آن ، روش های اشغال کردن و ایجاد آشوب مخصوص سال های ١٩٩٠ تا ٢٠٠٠ در این زمینه قابل توجه است. از حداقل یک سال پیش تا کنون میتوان در کتابفروشی ها آثار ماکس استیرنر و میکائیل باکونین و آثاری که به تحلیل جنبش های آزادی و شهر پاریس می پردازند را مشاهده کرد ، مساله ای که نشانی است بر میل شدید به تغییر.

شماره ی ماه مارس نشریه ی اندیشه ی تغییر ناپذیر (٨) در صفحه ی اول خود تصویر جوانی را منتشر کرده است با لباسی سیاه که قسمت پایین صورتش را با پارچه پوشانده و خود را برای پرتاب کردن کتابی آتش زده شده آماده میکند. مقدمه ای بر تظاهراتی که به زودی به وقوع خواند پیوست؟ مقاله ای ١٠ صفحه ای به بررسی آثار منتشر شده که در اختیار مردم قرار داده شده و بسیار غنی هم است می پردازد : انقلاب سوم اثر مورای بوکچین ، یک مردم شناسی آنارشیسم اثر دیوید گرابر و اولین مطالعه ی صورت گرفته در باب هرج و مرج طلبی «آنارشیسم در ترکیه» نوشته بوریس اقر باریس سیدان (٢٠١٣). در اینجا سوالی به ذهن خطور می کند : برای کسی که در جامعه ای قرار گرفته که به واسطه ی تحولات اجتماعی و سیاسی دهه ی اخیر دچار هرج و مرج شده و هدف زندگی والا تنها برای بخشی از آن محقق خواهد شد ، چه جایی برای آن ها وجود دارد؟ توییت ها ، نقاشی های دیواری و موسیقی ابزاری مفید برای ابراز عقیده در زمان حوادث میدان تکسیم بوده اند.آهنگ ها و هجونامه های شاپولرها (chapullers) – آقای اردوغان معترضین را çapulcu خطاب کرد که معنی اوباش یا خرابکار میدهد ، این اصطلاح که توسط برخی به انگلیسی برگردانده شد.- تا مدت زیادی در یادها باقی خواهد ماند درست مثل رامبا شاپولیتا (rumba de la Chapulit) ی موگ ذرن (Müge Zeren). نویسندگان و روشنفکران هرچند که در جریان اعتراض میدان تکسیم مثل دانش آموزان ، کارگران کارخانه ها ، کارمندان ، اعضای سندیکاها و بیکاران نقش آفرینان عمده نبوده اند اما به طور گسترده به ابراز عقیده پرداخته اند : جوانانی مثل اس تملکوران (Ece Temelkuran) ، نویسنده و روزنامه نگار و سما کیگوسوز (Sema Kaygusuz) (٩) و همچنین ادبایی مثل ییجیت بنر (Yigit Bener) نویسنده ی کتاب شورش ملخ (La Révolte de la sauterelle) که معمولا در مورد مسا ئل سیاسی ابراز عقیده نمی کنند. وی در مقاله ی بسیار خوبی که اخیرا در روزنامه ی رادیکال (Radikal) منتشر کرده است به ظهور زبانی کامل جدید ، زبانی که معرف فرهنگ خود است ، اشاره میکند. زبان شوخی ، عشق ، مقاومت ، اشتراک ، رنج ، فراست ، شهامت و فرمانبرداری.

کنان گورگون (Kenan Görgün) ، بلژیکی – ترک ، که نماینده ی رویکردی جدید از ادبیات ، غرق در ادبیات تریلر(ترسناک) و فانتزی است ، مثل سایر نویسندگانی که در محل تلاقی چندین دنیا قرار دارند ، دیدگاه لرزان خود را که سرشار از علامت سوال بوده و ایدئولوژی دیگر در آن جایی ندارد در اثری با عنوان پارک شورشی ، فصلی در استانبول (Rebellion Park, une saison à Istanbul) (١١) ارائه میدهد. شورشی که در واقع اقشاری از جامعه که در اقلیت و حاشیه ی کامل به سر میبرند به واسطه ی جشنی ناگهانی به آن پیوسته اند تا ارائه ی مفهومی سونی مذهب ، محافظه کار و مخالف هرگونه پیشرفتی که در چارچوب فناوری یا مصرف گرایی باشد را نفی کنند. به همین ترتیب انقلاب میدان تکسیم یقینا نقطه ی عطف مسلمانان پیشرو بوده است که مانیفست خود را در ماهنامه ای فرهنگی متعلق به جناح چپ افراطی منتشر کرده اند و طالب اتحاد ادیان بوده و هرگونه نظام سرمایه داری را محارب میخوانند.

در سال ٢٠٠۶ ، تاشین یوسل (Tahsin Yücel) در کتاب خود با عنوان آسمان خراش ( ١٢) در چارچوب سیاست خیالی و به کمک داستان های خانه هایی سر به آسمان گذاشته ،بساز بفروشانی که تهدیدی برای خانه های قدیمی به حساب می آیند و رفقای قدیمی چپ گرایی که میخواهند در برابر نظامی بی عدالت بایستند به استهزای توسعه ی شهری بی امان استانبول پرداخته است. این کتاب در عین سرگرم کننده بودن تصویری از آینده به دست می داد : نخست وزیر که در این کتاب مولوت دوگان ( اسمی نزدیک به اردوغان) نام داشت ، دیکتاتوری طرفدار خصوصی سازی بود و در کنارش معماری نقش آفرینی میکرد که تنها کارش قطع درختان بود. خیلی زود ، بخشی از افرادی که از شهر رانده شده بودند به آن بازگشتند و در شهرهای خالی از سکنه دست به تظاهرات زدند. در این سرزمین خیالی در کنار نارضایتی و طمع مردمش نمایانگر جامعه ی ترکیه در سال ٢٠٧٣ می باشد که در آن جنون ساخت و ساز و خرد کردن رقبا از مشخصه های اصلی است ،شاید هم این وضعیت ترکیه ی امروزی است . .

T IMOUR MUHIDINE ، مدرس انستیتوی ملی زبان و فرهنگ پاریس

١-

) Ömer Miraç Ya man, Apaçi Gençlik (« Jeunesse apache »), Açilim Kitap, Istanbul, 2013.

٢- مقاله «روی آوردن بختی تاریخی به کُردها» لوموند دیپلماتیک مه ٢٠١٣.

http://ir.mondediplo.com/article1990.html

٣-

Hipster :terme venu des Etats-Unis qui désigne la jeunesse branchée issue des classes moyennes. 26, Baglam Ya yincilik, Istanbul, 2012.

۴-

To plumbilim (« Sociologie »), no 26, Baglam Ya yincilik, Istanbul, 2012.

۵-

Bucket Uzuner, Istanbullular, Everest, Istanbul, 2007.

۶-

) Lire «Mosaïques de béton », Le Monde diplomatique, mai 2013.

٧-

Cette nouvelle figure dans l’anthologie Ecrivains de Turquie.

Sur les rives du soleil,Galaade, Paris, 2013.

٨-

Sabitfikir est un mensuel culturel (littérature et sciences sociales)

créé en 2011 par le site de vente de livres en ligne Idefix.com

٩-

) Sema Kaygusuz, Ce lieu sur ton visage et La Chute des prières,

Actes Sud,Arles, 2013 et 2009.

١٠-

Yigit Bener, La Révolte de la sauterelle, Christian Bourgois,

ris, 2011.

١١-

Diffusé par www.anatolialit.com

١٢-

Ta hsin Yü cel, Gratte-Ciel, Actes Sud,2012.

پرونده ی «تخولات خاور میانه» در انسان شناسی و فرهنگ
http://www.anthropology.ir/node/10253

پرونده «لوموند دیپلماتیک» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/15007

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ»
http://www.anthropology.ir/node/21139

ویژه نامه ی نوروز ۱۳۹۳
http://www.anthropology.ir/node/22280