در بخش گذشته ی این یادداشت به بررسی نقش زنان در حوزه کمک رسانی به جبهه های جنگ و آموزش نظامی پرداختیم. و تصویر رایج در امروز را با تصویر برساخت شده توسط روزنامه های آن زمان بررسی کردیم در بخش دوم این یادداشت تلاش می کنیم تا به بررسی دو حوزه دیگر یعنی اعزام زنان به جبهه های جنگ و شرکت آنان در مانور و رژه بپردازیم:
زنان و اعزام
همان طور که در بخش گذشته دیدیم در حالی که در سال ۶۵ در روزنامه ها تاکید بسیاری بر آموزش نظامی زنان می شود، ما در طول هشت سال چه قبل و چه بعد از سال ۶۵ هیچ خبری را مرتبط با اعزام زنان به عنوان نیروهای رزمی در روزنامه ها نمی بینیم. اعزام زنان در هشت سال جنگ تحمیل محدود است به حضور آنان در جبهه ها به عنوان نیروهای امدادی تا با حضور خود در امر کمک رسانی به مجروحین در پشت خط مقدم به سایر کادر درمان کمک کنند.
برای نمونه در خبری مرتبط با این موضوع در سال ۶۷ و در روزنامه اطلاعات می خوانیم «صبح دیروز اولین گروه از خواهران امدادگر جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی با وسایل و تجهیزان امدادی جهت کمک به مجروحین بمب های شیمیایی که در بیمارستان های مناطق غربی کشور بستری هستند به این مناطق اعزام شدند.»
همچنین در طول این هشت سال یک مورد نیز به اعزام طلبه های خواهر جهت انجام امور تبلیغی و ارشادی به مناطق جنگ زده اشاره شده است در متن این خبر در سال ۶۲ در روزنامه کیهان آمده است « صبح دیروز ۴۲ تن از برادران و ۱۴ تن از خواهران طلبه از سوی دفتر تبلیغات مدرسه علمیه قائم مقام واقع در چیذر شمیران به جبهه های جنگ اعزام شدند.»
در مجموع می توان نتیجه گرفت اعزام زنان به جبهه های جنگ به عنوان نیروهای رزمی در هیچ کدام از سال های جنگ بازنمایی نشده است و این حضور محدود به انجام کارهایی از قبیل درمان و تبیلغ است.
زنان و رژه
برگزاری مانورهای نظامی و رژه های نیروهای مسلح یکی از عوامل نشان دهنده قدرت برتر نظامی طرفین درگیر جنگ است. که نه تنها نوعی قدرت نمایی برای رقبا در جنگ محسوب می شود که موجب افزایش هم بستگی و روحیه ی نیروهای داخلی نیز می شود. در جنگ هشت ساله ی ایران و عراق به دلیل شرکت رزمنده های مردمی در این نبرد، نه تنها نیروهای نظامی بلکه نیروها و رزمنده های مردمی نیز با برگزاری مانور و گردهمایی توانایی نظامی خود را به نمایش می گذارند تا این طریق نه تنها برتری نظامی بلکه حمایت خود را از ادامه ی جنگ با عراق را نشان بدهند.
این مانور ها در هشت سال جنگ تحمیلی به شیوه های متعدد برگزار می شود؛ نیروهای نظامی مانند سپاه، ارتش، نیروهای کمیته ی انقلاب اسلامی، شهربانی و ژاندارمری به عنوان نیروهای نظامی رسمی کشور یکی از ارکان برگزار کننده این رژه ها به ویژه در مناسبت هایی مانند هفته جنگ (آنچه که امروز به آن هفه دفاع مقدس گفته می شود)، روز ارتش، روز سپاه و …. مطرح می شوند.
اما از سویی دیگر مانورهایی نیز توسط اقشار مختلف شرکت کننده در جنگ تحمیلی مانند کارگران برگزار می شود، برای نمونه در خبری مرتبط با این موضوع در سال ۶۵ و در روزنامه اطلاعات آمده است« همزمان با روز جهانی کارگر بیش از ۵۰۰ لشکر از نیروهای بسیجی کارگر در سراسر کشور با برگزاری یک رژه باشکوه قدرت رزمی خود را به نمایش گذاشتند.»
به موازات افزایش حضور نیروهای مردمی در برگزاری رژه ها و مانورها زنان نیز به عنوان یکی از اقشار حاضر در این مراسمات معرفی می شوند، اولین بازنمایی برگزاری رژه توسط زنان در سال ۶۵ با افزایش بازنمایی آموزش نظامی زنان مصادف است. حضور زنان به عنوان برگزار کننده رژه در حالی باز نمایی می شود که پیش از این آنان تنها به عنوان بازدید کنندگان و تماشاگران این مراسم ها در روزنامه بازنمایی شده اند. در تیتر خبر مرتبط با این موضوع در سال ۶۵ که در صفحه نخست روزنامه اطلاعات بازنمایی شده است، می خوانیم « پنج لشگر از خواهران بسیجی قدرت رزمی و دفاعی خود را به نمایش گذاشتند.» همان طور که در تصویر این خبر مشاهده می شوند زنان در این مانور با در دست داشتن اسلحه و با حجاب چادر حضور دارند.
همچنین در متن خبر همین مراسم رژه که در صفحه نخست روزنامه کیهان نیز بازنمایی شده است می خوانیم « خواهران عضو بسیج سپاه پاسداران، صبح امروز پس از رژه مسلحانه با شکوه از خیابان های مختلف تهران، در مقابل مجلس شورای اسلامی اجتماع کردند.»
در حالی که خبر فوق و این خبر هر دو مرتبط به یک مراسم رژه است اما مشاهده می شود که در عکس روزنامه اطلاعات تمام زنان اسلحه در دست دارند و با نظمی مشابه با نظم مراسم های رژه در کنار یکدیگر قرار گرفته اند درحالی که در خبر مرتبط با روزنامه کیهان تصویری را مشاهده می کنیم که بیش از آن که شبیه رژه مسلحانه باشد شبیه راهپیمایی هایی است که زنان در ان حضور دارند.
زنان و مراسم تشییع پیکر شهدا
حضور زنان در بین اقشار بازنمایی شده که در مراسم تشییع پیکر شهدا حضور داشته اند در ذیل عنوان خانواده شهدا صورت می گیرد به طور مثال اگر در متن خبری مرتبط با برگزاری مراسم تشییع پیکر شهدا آمده است که روحانیون، اصناف، مقامات کشوری و … حضور داشته اند خانواده شهدا نیز ذکر شده است. منظور از خانواده شهدا نیز اعم از فرزندان، پدر و مادر و یا همسر شهید است. به عنوان نمونه در متن خبری مرتبط به سال ۶۲ در روزنامه اطلاعات می خوانیم« در این مراسم شکوهمن، گروه کثیری از مردم تهران روحانیون مبارز و متعه، پاسداران و خانواده شهید شرکت داشتند.»
اما بروز کامل زنان در مراسم تشییع پیکر شهدا را می توان در سخنرانی همسران شهید در این مراسم ها جستجو کرد. هرچند تعداد خبرهای بازنمایی شده در این حوزه در طول این هشت سال به بیش از ۶ خبر نمی رسد. اما در میانه سال های جنگ نوع دیگری از سخنرانی در مراسم تشییع پیکر شهدا ظهور پیدا می کند. در این سال ها است که همسران شهید در کنار روحانیون و مقاماتی که در این مراسم ها سخنرانی می کنند به ایراد سخنرانی می پردازند. هرچند تمام همسران شهدا فرصت سخنرانی در مراسم تشییع پیکر همسر خود را پیدا نمی کنند. بلکه آنان موفق به ایراد سخنرانی می شوند که یا خودشان و یا همسرشان از ویژگی های خاصی برخوردار بوده باشد. برای نمونه در مراسم تشییع پیکر پزشک شهید دکتر سیدعبدالحمید قاضی میرسعید همسر او به بیان سخنان خود می پردازد در متن خبر مرتبط با این رویداد در سال ۶۴ در روزنامه اطلاعات آمده است«در ادامه این مراسم همسر دکتر عبدالحمید قاضی میرسعید طی پیامی مسئولیت خطیر و سنگین پاسداری از خون شهدا را یادآور شد و گفت: خدا رو شکر می کنم که همسرم به آرزوی دیرینه خود رسید زیرا او پنج سال منتظر شهادت بود»
نتیجه گیری
در این دو بخش یادداشت تلاش شد تا به بررسی بازنمایی حضور زنان در حوزه های مختلف جنگ تحمیلی در روزنامه های بین سال های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ پرداخته شود. از این رو در بخش های مختلف در خصوص بازنمایی نسبت زنان با حوزه جنگ تحمیلی سخن به میان آمد.
در خلال این بررسی ها مشخص شد که بازنمایی زنان به عنوان کنشگران فعال در حوزه جنگ در پناه شهرهای امنی مانند تهران و اصفهان انجام می شود. بیشترین بازنمایی در این خصوص نیز در حوزه آموزش نظامی زنان، رخ داده است. بعد از آن نیز برگزاری رژه و مانور و اعزام به عنوان نیروهای درمانی با اختلاف در جایگاه های بعدی قرار می گیرند. آنچه که مسلم است آن است که تصویر بازنمایی شده از حضور زنان در بستر هشت سال جنگ با آنچه که امروز از آن زمان به تصویر در می آید تفاوت های اشکاری دارد.
