هر شهر علاوه بر مناظر طبیعی و عینی خود، درای بعدی است که آن را منظر ذهنی می‌نامیم؛ منظری که مبتنی بر تصویر یا انگاره کلی شهر است. منظر ذهنی شهر ساختاری برای اندیشیدن به شهر است و به کیفیتی اشاره می‌کند که حاصل ترکیب چشم انداز فیزیکی شهر و ادراکات دیداری و فرهنگی ساکنان آن بوده و می‌توان آن را «چشم انداز» ذهن تعبیر کرد. بدین ترتیب منظر ذهنی شهر می‌تواند نمایانگر «بانک انگاره های» شهری باشد که متشکل از انگاره های بومی و خارجی از شهر است و در چنین اشکالی تجلی پیدا می کند:
پوشش رسانه‌ای – تصورات غالبی، لطیفه‌ها و «شعور متعارف» – بازنمایی شهر در موسیقی، ادبیات، سینما، هنرهای دیداری و دیگر انواع تولیدات فرهنگی – اسطوره‌ها و افسانه‌ها – کتابچه‌های راهنمای گردشگران – ادبیات و متون بازاریابی شهری و ترویج گردشگری – دیدگاههای ساکنان، کاربران شهر و خارجیان که مثلا از خلال پیمایشها یا گروههای متمرکز بیان شود
نوشته‌های مرتبط
«منظر ذهنی شهری» تلویحا مفهومی بصری به نظر می‌رسد: منظرهای ذهنی تجلیات فعالیت درونی ذهن هستند. این یکی از ویژگی‌های تصورات شهری هم هست، اما نه لزوما مهمترینشان (ص ۱۹). منظرهای ذهنی و تصورات شهری در واقع می توانند افشاگر آرزوهای آرمانشهری و تمایلات پنهانی باشند. بدین معنا آنها استعدادی شعرگونه دارند، قلمرویی که در سیطره ذهنی عقلانی است. کیفیت شاعرانه بسیاری از منظرهای ذهنی و تصورات شهری نیز می تواند بینش موجود و پیش داده مردم را ارتقاء دهد و جایگزینی برای وضع کنونی پیش نهد (ص ۲۱ و ۲۲). تصورات شهری همچنین عرصه ای برای ستیز میان فضا و مکان است. این تصورات امیال ناخودآگاه اجتماعی را بازتاب داده و بدیلهای خیالین اجتماعی را برمیسازند که بخشی از یک سنت دیرین آرمانشهری را شکل می دهد.
کتاب منظر ذهنی شهر از سه بخشِ روش‌شناسی و ساخار مفهومی، بازنمایی فرهنگی شهر و کاربستهای مفهوم منظر ذهنی شهر، و ۱۷ فصل تشکیل شده است. مقاله های مختلف کتاب در مجموع به بررسی نظری و کاربردی مفهوم جدید منظر ذهنی شهر می‌پردازد و نمونه های و مصادیق متعددی را در این زمینه ذکر می کند. اغلب این مقاله های در ۲۹ آوریل سال ۲۰۰۴ در دانشگاه دی‌مونفورت شهر لستر ارائه شده‌اند. محور موضوعات این شماره مصاف میان مطالعات مربوط به منظر ذهنی شهری با کاربست آنها در سیاستگذاری به طور عام، و مشخصا با ترویج گردشگری و بازاریابی شهری است. کتاب در این رابطه بحث می کند که چگونه گفتمانها، فرهنگها، نمادها، استعاره‌ها و حتی تخیلات رایج در میان یک جمعیت شهری، منظر ذهنی آن را تعیین می کنند؛ منظری که به تجربه مدرن از زندگی شهری معنا می‌بخشد. مقاله های گرد آمده در این مجموعه سرشار از بینشهای نظری و پیشنهادهایی برای پژوهش و توسعه سیاست گذاری‌ها است. در فصول مختلف این کتاب از چگونگی تعامل منظرهای ذهنی و تصورات شهری با چشم اندازهای فیزیکی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در شهرهای مختلف سخن گفته می شود. این کتاب سه محور مهم پژوهشی را دنبال می کند. محور نخست پرسشهایی را درباره نظریه و روش‌شناسی پژوهش در باب منظرهای ذهنی و تصورات شهری پی می‌گیرد. محور دوم، برخی بازنمایی ها، نمادها و انگاره‌های جمعی را نشان می دهد که به درک ما از شهرها یاری می رسانند. در این بخش بازنمایی شهرها در ادبیات، سینما، تلویزیون و دیگر اشکالی از فرهنگ مطرح می شود که «بایگانی های انگاره های شهری» را تشکیل می دهند. سرانجام جستارهای سومین بخش از این مجموعه به نقش منظرهای ذهنی و تصورات جمعی شهرها در رشته هایی تخصصی چون بازاریابی و ترویج مکان، و فراتر از آن، سیاستگذاری شهری می‌پردازند.
برای نمونه جود لومفیلد در فصل دوم کتاب با عنوان «بررسی انگاره شهری: مقاومت در برابر تصفیه مکانها»، مباحثات پژوهشی در باب جهانی شدن را مرور می کند تا توازنی میان دعاوی مربوط به سرزمین‌زدایی و بازسرزمینی کردن، و از جاکندگی و بازجاگیری برقرار کند. فصل او به شماری از روشهای پژوهشی می‌پردازد و کارآمدی آنها را در دستیابی به سویه های کیفی و نامحسوس دلبستگی به مکان و بازنمایی ها و خاطرات متناقض و بدیل از شهر برمی‌رسد. او بر اهمیت کشاکش میان منظرهای ذهنی و تصورات گوناگون ذهنی برای خلق فضا پای می‌فشرد.
خاطره نقشی مهم در تصور شهری دارد، البته نه بسان جسد سنگین سنت که آینده را به درون کالبد گذشته می‌کشد. الب واکس (۱۹۹۲)، روشن کرده بود که خاطره همواره در ارتباط با اکنون ساخته و بازساخته می‌شود، و در نتیجه همواره چیزی معاصر است. خاطره فردی نیز همواره در ارتباط با هویت اجتماعی در گروه ساخته می‌شود، و بسته به نسلهای مختلف تغییر می‌کند، همچنان که از خلال بازنمایی‌هایی از گذشته لایه‌های مختلفی پیدا می‌کند، همچنانکه از خلال بازنمایی‌هایی از گذشته لایه‌های مختلفی پیدا می‌کند. بنابراین خاطره کتیبه‌ای حک شده نیست، بلکه فرآیند متداوم از بازسازی اجتماعی است که موضوع تغییر و منازعه جمعی است (ص ۷۶).
بسیاری از فصلهای این کتاب توضیح می‌دهند که برخی از منظرهای ذهنی و تصورات شهری آشکارتر یا پنهان‌تر از برخی دیگر هستند. نبود این توازن اغلب منعکس کننده ساختار قدرت در شهرهاست. لازم است که در شهرهای مختلف پژوهش تجربی درباره سیاستهای تولید و ارتباط‌گیری منظرهای ذهنی و تصورات شهری انجام شود که شامل تحلیل انگیزه‌های عمل نخبگان شهری، و تحلیل رابطه پیچیده ای است که در این فرایند میان احزاب سیاسی، سیاستگذاران شهری، بخش تجارت، بخش رسانه، گروههای اجتماعی، اندیشمندان، هنرمندان و سازمانهای فرهنگی وجود دارد. اگر سیاستگذاری‌های شهری حاضر به گفتگو با منظرهای ذهنی و تصورات یک شهر باشد، نگاهی انتقادی‌تر و تفکربرانگیزتر پیدا خواهد کرد. هدف سیاستگذاری شهری نباید برساختن اجماعی دروغین باشد که با تحریف یا انکارِ وجود تضادهای واقعی به دست می‌آید. بلکه باید با به رسمیت شناختن تضادها، اختلافها و مشکلات و با تشریح و مسئله‌مند کردن هر چه بیشتر آنها، و تلاش برای یافتن راه حلهایی جایگزین، تأثیرگذارتر شود .
بی شک منظرهای ذهنی و تصورات شهری در درک ما از آنچه یک شهر را متمایز می‌کند، اهمیت دارد؛ درک ما از آنچه امید و آرزوهای شهروندان است؛ آنچه در نظر هنرمندان و اندیشمندان معنادار است؛ و درک ما از اینکه چگونه گروههای اجتماعی و نسلهای مختلف (به ویژه افراد و گروههایی که از محرومیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی رنج می‌برند) مکانها را به یاد می‌سپرند و فضاها را تجربه می‌کنند، چگونه به آینده می‌اندیشند و در شهر به یکدیگر می‌نگرند. به راستی شاید بیش از حد تقلیل‌گرایانه و ابزاری باشد اگر از کاربست منظرهای ذهنی و تصورات شهری برای سیاستگذاران سخن بگوییم. شاید بهتر باشد تا رابطه منظرهای ذهنی و تصورات شهری را با سیاستگذاری کشف کنیم تا سیاستگذاران را به گفتگو با «تصور جمعی مردم» تشویق کرده باشیم (صفحات ۴۴ تا ۴۶).
فهرست مطالب:
پیشگفتار
درآمد
منظر ذهنی شهرهای اروپایی: مفاهیم، بازنمایی‌های فرهنگی و کاربستهای سیاستگذارانه
بخش اول: روش شناسی و ساختار مفهومی
گشتالت تصور شهری
بررسی انگاره شهری: مقاومت در برابر تصفیه مکانها
خیابانی که مثل من می‌ماند: بازنمایی منظر مدرن شهری
منظرهای ذهنی شهر و بازتاب آن در ویترین مغازه‌ها
مواجهه با شهر : تأملی بر «فراموشی خویشتن»
بخش دوم: بازنمایی فرهنگی شهری
شهر غریب: بلفاست گوتیک
دیدن آینده: رویکرد ضد آرمانشهری در آثار ولز و لانگ
از خود بیگانه‌ها: منظرهای ذهنی و شهری در سینمای دهه ۱۹۸۰ اروپا
شهر سلطنتی در تلویزیون: پوشش تلویزیونی وقایع رسانه ای سلطنتی
کارتونها و نمایش طنز پایتخت فرهنگی اروپا
پلهای معلق، تغییرات معنایی استعاره‌های پل در بوداپست قرن بیستم
بازسازی شهر باستانی: تصور شهر آتنی
بخش سوم: کاربستهای مفهوم منظر ذهنی شهر
اسطوره برلین: شهری متصور و محقق
ادبیات برلین و کاربرد آن در بازاریابی «برلین جدید»
منظرها و مکانها: حیات موزه در ساختار متغیر شهری
هویت بر کشف استوار است یا برنامه‌ریزی؟ چگونه طراحی جدید مالمو را به کشف هویتی جدید رسانید؟
اعترافات یک بازاریاب مکان
مشخصات کتاب:
بیانچینی، فرانکو (۱۳۹۳). منظر ذهنی شهر: مفاهیم، بازنمایی های فرهنگی و کاربستهای سیاستگذارانه، به کوشش محمدعلی‌زکریایی و گروه مترجمان، تهران، تیسا