ایموجی: زبان بین‌المللی یا افزونه‌ای برای تعاملات آنلاین

پدیده ایموجی، ابزاری است که در نوشتار غیرحضوری و آنلاین جایگزین زبان و بدن حالت چهره شده است. شاید بتوان گفت به نوعی این پدیده در گذشته به شکلی بسیار محدود، مثلا در کشیدن شکل قلب تیر خورده در نامه ها وجود داشته یعنی نیازش در نوشتار همیشه حس می شده و تلاش برای پیدا کردن راهی ورای الفبا در نشان دادن احساسات درونی انسان همواره وجود داشته است. گاه پاسخ به این نیاز به شکل لفاظی های ادبی نمود می یافته، گاه با خط خوش و تهذیب، درجه اهمیت نوشتار نشان داده می شد. در دوران معاصر هم برنامه های کامپیوتری در پاسخ به همین نیاز ایموجی ها را ایجاد کرده اند. ایموجی ها مشتمل بر انواع مختلف حالت های مختلف انسانی، تصاویر واقعی یا نمادین اشیا و ابزار یا آیکون های نمادین هستند که در نوشتار تایپی و خصوصا تعاملات آنلاین مورد استفاده افراد قرار می گیرند و می تواند دامنه ای گسترده از پیام شخصی یا گروه های نیمه خصوصی گرفته تا حساب های کاربری عمومی داشته باشد.

تعاملات اجتماعی انسانی به روش های مختلفی انجام می شود که شاید بتوان آن را به دو بخش عمده ارتباطات کلامی و غیرکلامی تقسیم نمود. ارتباط کلامی، ارتباطی است که از طریق سخن گفتن، و با به کارگیری کلمات و لحن برای انتقال معناهای مشخصی انجام می گردد. در تعاملات کلامی لحن صحبت، انتخاب کلمات رسمی، مودبانه یا صمیمانه، میزان خودمانی بودن، تعارفات رایج، ادای احترام در هنگام سلام، خداحافظی و امثالهم همگی دارای قواعدی نانوشته و عرفی است که عموما توسط افراد جامعه رعایت می شود. از طرف دیگر، بخش عمده ارتباطات، از طریق زبان کالبدی در سکوت انجام گرفته از تماس چشمی، حالت های چهره، دست و بدن، تا فاصله گذاری میان مکالمات را شامل می شوند که می تواند شامل بیانی واضح چون اخم، گریه و خنده باشد یا ابراز احساسات پیچیده تری چون بی قراری، بی حوصلگی، شوق و امثالهم در حرکات توامان چهره و بدن.  پس به نظر می رسد ارتباط غیرکلامی نیز اگر نه کمتر از گفتگو، دست کم به اندازه آن در تعاملات انسانی نقش اساسی داشته باشند.

خط نوشتاری در گذشته های دور اشکال گوناگونی داشته، بسیاری خط های نوشتاری گذشته عمدتا برای حساب و کتاب به کار می رفتند و شامل اعداد بودند، روش نوشتار به تدریج در نقاط مختلف جهان تطور پیدا کرد تا در هرکجای دنیا به صورت امروزی آن درآمده و هنوز هم در حال تغییر است مثل ف با سه نقطه که اخیرا به الفبای عربی اضافه شده که صدای v را بیان کند چون در زبان عربی، حرف  واو به W تلفظ می شود. بنابراین، با توجه به پتانسیل پویایی زبان می توان تصور نمود که ایموجی ها پدیده نوظهوری هستند که در گسترش سبک نوشتاری با معنایی بین المللی رواج یافته اند. و به حدی مورد استفاده وسیع قرار گرفتند که عرصه های ادبی، سیاسی و رسانه را تحت الشعاع قرار دادند.

امروزه، ارتباطات به روشی پیچیده تر گسترش یافته است. اپلیکیشن های فراوانی در موبایل ها و کامپیوترها هستند  که می توان به آسانی از آنها برای برقراری ارتباط با افرادی دور دست استفاده نمود. ارتباط از طریق ارسال متن، فایل، صدا و ویدیو به صورت همزمان و یا پیام می تواند صورت گیرد. هرچند این شیوه ارتباطی به دلیل صرفه جویی در زمان و سیستم های حمل و نقل، در حال توسعه بود، اخیرا با محدودیت های ایجاد شده به دلیل پاندمی کوید ۱۹ گسترده تر نیز شده است. این شیوه تعامل با سرعتی توسعه پیدا کرد که بسیاری از زمینه های ارتباطی جایگزین برای آن به طور کامل هنوز وجود ندارد. فرهنگ هر جامعه ای، با سابقه ای چند هزارساله، ارزش ها و معانی پیچیده ای را برای هر حرکت دست، سر و چهره شکل بخشیده اند. در حالی که ارتباطات متنی رایانه ای از هرگونه تعامل غیرکلامی خالی است که در بسیاری موارد می تواند موجب سوتفاهم ها و کج فهمی های بسیاری شود. برای مثال لحن شوخی، هم در طرز بیان، هم در چهره و زبان بدن گوینده قابل تشخیص است لیکن در متنی تایپی چه بسا کاملا اثر متفاوتی بگذارد. جمله ای که با لبخند و نگاهی مهربان بیان می شود در متن نوشتاری برنامه ای کامپیوتری، هیچ احساسی را منتقل نمی کند و ممکن است تعبیر کاملا اشتباهی از آن بشود.

نخستین ایموجی توسط Shigetaka Kurita در سال ۱۹۹۹ برای یک پلتفرم اینترنتی ژاپنی اختراع شد. در آن زمان ، فقط ۱۷۶ ایموجی شکل گرفته بود اما بعدها استفاده از این شکلکهای کامپیوتری رفته رفته، محبوبیت یافته رواج بیشتری پیدا کردند. خیلی زود ارتباطات از طریق کامپیوتر از مکالمات ضروری کاری به روابط دوستانه و خانوادگی  نیز تسری یافته، بدین ترتیب صورتک های یاهو تحت برنامه ویندوز در مکاتبات کامپیوتری استفاده وسیعی یافتند و سپس شرکت اپل برای نخستین بار در سال ۲۰۱۱ ایموجی ها را برای تلفن های همراه به کار گرفت و ۷۲۲ ایموجی را به صفحه کلیدش اضافه کرد (۱). به گزارش وبسایت ایموجی پدیا (۲) تا سپتامبر ۲۰۲۰ تعداد ۳۵۲۱ ایموجی مختلف ایجاد شده است. حال نکته قابل توجه، نه تنها پویایی زبان نوشتاری، بلکه شتاب روزافزون تولید ایموجی های جدید است که تحت حوادث مختلف، یا احساس نیاز جدید شکل می گیرند و به مجموعه ایموجی های موجود اضافه می شوند. بارزترین آن ها شاید، ایموجی ویروس کرونا باشد که ویروس تاجدار سبزی است، یا صورتک ماسک دار 😷 که پس از اعلان سازمان بهداشت جهانی مبنی بر پاندمی و اهمیت ماسک گذاشتن در پیشگیری شکل گرفتند. این ایموجی 😂 (صورتکی با اشک از شدت خنده) به عنوان کلمه سال ۲۰۱۵ توسط دیکشنری اکسفورد انتخاب شد. با تایید آکسفورد، ایموجی ها در ادبیات نوشتاری رسمیت بیشتری نیز یافتند. لازم به ذکر است که این ایموجی نه تنها کلمه سال شد، بلکه بیشترین ایموجی استفاده شده در توییت های ارسالی به تلویزیون نیز بود.

ایموجی ها به ترتیب فراوانی مصرف درباره کوید ۱۹ مارس ۲۰۲۰

Source: Emojipedia analysis of 205,576 tweets dated between 2020-03-07 and 2020-03-08. [Published March 2021]

شاید زمان چندانی از شروع این خط نوشتاری نگذشته که بتوان گفت انقلابی در استفاده از آن رخ داده اما حواشی پر سر و صدا و متفاوت این سبک نوشتاری در همین چند دهه، کم نبوده اند. برای مثال در ۱۵ آوریل سال ۲۰۱۵ بازیکن مشهور تنیس، اندی موری، خبر ازدواجش را بدون استفاده از هیچ کلمه دیگری، تنها با استفاده از پنجاه و یک ایموجی در توییتر اعلام کرد که خبر این ابتکار بی سابقه، تیتر نشریات شده و این توییت تاکنون بیش از یازده هزار بار، بازنشر شد. با این که هنوز زمان چندانی از ظهور پدیده ایموجی نمی گذرد که بحث های اخلاقی و مقررات بر سر آن به راه افتاده است. برای مثال چندین ایموجی در اپلیکیشن ویچت، به دلیل اشاعه خشونت، مصرف سیگار و الکل مورد اعتراض قرار گرفته در نهایت تغییر یافتند. علامت های نشان داده شده با انگشتان دست که در ابتدا تنها به رنگ زرد نمایش داده می شدند، در اپلیکیشن هایی چون واتسپ و تلگرام، امکان انتخاب رنگ پوست از روشن تا بسیار تیره در طیف های مختلف نژادی ایجاد شد. و بدین ترتیب زبان ارتباطی ایموجی با سرعت هرچه تمام تر به تغییراتش ادامه می دهد.

Source: www.emojipedia.org/

منبع: توییتر

همان گونه که هر فرد از لحاظ رفتار و طرز فکر، منحصر به فرد است، عملکردش در استفاده از ایموجی ها نیز می تواند متفاوت باشد. آمارهای متعدد و پژوهش های فراوان، کاربرد این افزونه زبانی را در انسان ها بررسی کرده اند و به دنبال شناسایی الگوی کاربردی بر اساس اپلیکیشن، جنسیت و سن بوده اند. برخی پژوهشگران به طور خاص به مقایسه کاربرد ایموجی در جنسیت ها پرداخته اند و برخی تحقیقات (۳) نشان داده اند که زنان، کمی  بیشتر از مردان از ایموجی استفاده می کنند هرچند این اختلاف در حدی قابل توجه نیست که تفاوت معنی داری را نشان دهد. اما این نکته قابل توجه است که در مقایسه با مردان ، زنان بیشتر تمایل به استفاده از ایموجی های متعدد دارند و تنوع استفاده در زنان به شکل قابل توجهی بیشتر است. شاخص دیگر برای کاربران ایموجی، سن است. آمارهای ایموجی پدیا نشان می دهد که ۸۶% کاربرانی که در توییت هایشان از ایموجی استفاده کرده اند، ۲۴ ساله یا کم سن تر بوده اند (۴) که این خود نکته قابل توجهی است. کاربران جوانی که آغاز تعاملات اجتماعی مستقلشان را عمدتا در شبکه های اجتماعی آنلاین تجربه کرده اند، این امکان را برای بیان احساساتشان به کار گرفته و به احساس نیاز، رواج و پویایی این الفبای جدید غنا بخشیده اند. این نکته قابل درک به نظر می رسد که افرادی مسن تری که، در بخش عمده زندگی شان، نوشتار را موضوعی تحصیلی، کاری و به طور کلی جدی در نظر می گیرند کمتر نیاز به استفاده از ایموجی را حس کنند.

حال باید دید با توجه به موارد فوق، آیا می توان چشم اندازی بسیار گسترده تر از کاربرد این الفبای جدید برای تعاملات انسانی پیش بینی نمود؟ در اواخر قرن نوزده ارتباطات جهانی، از شرق تا غرب عالم، پیشرفت قابل توجهی نموده بود و اروپا، با اهداف استعماری شروع به شناخت سرزمین ها و کشورهای دوردست نموده بود، اما نتیجه این منفعت طلبی های سیاسی، هرچند خرابی های بسیاری به جا گذاشته اما به دور از انصاف است که اثرات مثبت این کنجکاوی ها را ندیده بگیریم تا جایی که شاید به نوعی بتوان گفت ظهور و شکل گرفتن انسان شناسی و مردم نگاری نیز مدیون همین کنجکاوی ها و کشورگشایی ها بوده است. متعاقب ارتباطات جوامع مختلف چه خصمانه و چه دوستانه، داشتن زبان مشترکی که بتوان با آن ارتباط برقرار کرد بیش از پیش احساس می شد. هرچند در بسیاری کشورهای مستعمره، مردم به ناچار زبان غالب را آموختند اما با توجه به تعدد زبان های مختلف اروپایی کشورهای استعمارگر، همچنان ارتباطات جهانی با مشکل مواجه بودند. در سال ۱۸۸۷ دکتر زامنهوف، که پزشکی لهستانی بود، پیشنهاد استفاده از زبانی جدید را داد که به دلیل جدید بودنش دارای بی طرفی سیاسی باشد و از طرفی در ساختار دستوری و نوشتاری آن سعی شده بود عاری از هرگونه پیچیدگی های زبانی که به دلیل دینامیک زبان طی سالیان دراز ایجاد شده باشد. بدین ترتیب زبان «اسپرانتو» به دلیل سادگی و بی طرفی اش به عنوان زبان بین المللی معرفی شد و بعدها مورد حمایت یونسکو نیز قرار گرفت. اما به دلایل متعدد که خارج از حوصله این مقال می باشد، نتوانست جای زبان انگلیسی را بگیرد و همان گونه که اکنون شاهد هستیم، زبان تعاملات بین المللی علمی و تجاری، انگلیسی است. اما حضور و کاربرد روزافزون ایموجی ها شاید نویدبخشِ شکل گیری زبانی نو برای تعاملات جهانی باشد. شاید طی سالیان آتی، شاید دهه ها و سده های بعد، زبان نوشتاری معنایی شکل بگیرد که اساس و آغاز آن همین شکلک های رنگارنگ باشند.

پانویس:

1. Lee, E. J., Oh, S. (2017). Computer-mediated communication. Oxford Biblioghraphies
2. https://emojipedia.org
3. The Difference in Emoji Usage Between Genders, Yanty Wirza, Della Hanifah Nurbaeti, Hana Hanifah, Hasri Hanifah,
4. https://worldemojiday.com/statistics