اندیشه های معاصر بازارهای مالی و پول

سعدیه صالحی

انسان شناسی پول و بازارهای مالی از گرایش های انسان شناختی است که به تازگی مورد توجه قرار گرفته است. قبلا زمینه های نظری کلاسیک انسان شناسی بازارهای مالی و پول تشریح گردید. در این بخش و در ادامه به مهمترین مباحث و نظریه های معاصر در زمینه انسان شناسی بازارهای مالی و پول می پردازیم.

مقدمه
به طور کلی می توان گفت که تحقیقات انسان شناختی متاخر در این زمینه تا حدی مسیر های تعیین شده توسط کلاسیک ها را دنبال کرده است. بعضی از انسان شناسان هنوز می کوشند موقعیت های محلی را از رهگذر یک روایت بزرگ به تاریخ جهانی مرتبط سازند که تمام بشریت را شامل می شود. این ایده که پول غربی جهان را متحد ساخته و تحت استعمار درآورده، با این وجود، از طرف سیل این استدلال ها که پول متکثرتر و ناپایدارتر از آن چیزیاست که منتقدان و حامیان آن می پندارند، تضعیف گشته است. در همان حال، صنعت امور مالی خود در کانون توجهات انسان شناختی قرار گرفته است. اگرچه یافته های مردم نگاری هنوز تنها اندکی با سیاست های جهانی جریان های مالی در ارتباط است. رویکردهای نوین، از روایت های کلان در زمینه ادغام فرایندهای جهانی و پژوهش منطقه ای امساک می ورزند، این موضوع به این اشاره دارد که چگونه انسان شناسی پول ممکن است دست به کار جبران این موضوع شود.

چیستی پول در اندیشه های معاصر انسان شناسی
پول یک شی است یا یک ایده، واقعی است یا مجازی؟ یک چیز است یا چندین چیز؟ دارای مختصات تاریخی است یا جهاشمول برای همه بشریت است؟ مخلوق دولت ها یا بازارهاست، یا هر دو؟ اعتبار یا بدهی است، یا هردو؟ اگر آن چیزی است که در عمل انجام می دهد، کدام کارکرد مهمترین انها است- ابزار مبادله، وسیله پرداخت، واحد شمارش، یا ذخیره ثروت؟ بسیاری از انسان شناسان هنوز از کلمه پول بدون گفتن مرداد خویش از آن کلمه استفاده می کنند. پول اقیانوسی است که همه ما در آن شنا می کنیم. در این کار به برخی مباحث مهم می پردازیم.
به نظر می رسد امروزه انسان شناسان کمی (هارت ۲۰۰۵a؛ گرابر ۲۰۱۱) این حکایت را می پذیرند که از زمانی که آدام اسمیت آن را اختراع نمود، وارد فولکلور غربی شده است. افراد از طریق مبادله چیزهایی که دارند و دیگران به آن نیاز دارد با چیزهایی که دیگران دارند و خود نیاز دارند، شروع می کنند. پول مبادله را از طریق ارائه کالایی که بعدا در سطح وسیعتری پذیرفته شد کارآمدتر ساخت. این اسطوره ابتدایی از همان ابتدا مبتنی بر فرض مالکیت خصوصی است: همه آن چیزی که در بازارهای اولیه غایب بود، پول بود. نظریه پردازان پول در اروپا از زمان قرن نوزدهم با این دیدگاه که پول را به مثابه یک محصول مبادله فردی می دانست، مخالفت می کردند، تا جایی که آن را تنها مخلوق دولت می دانستند (انیگام، ۲۰۰۴). در این زمینه تاکید بر پول به عنوان یک پرداخت (بویژه مالیات ها) و به عنوان یک ابزار اندازه گیری اعتبار و بدهی بود. سیاست های پولی در نمیه دوم قرن نوزدهم به شدت بین این دو وضعیت افراطی در نوسان بوده است (Hart and Ortiz, 2014: 372).
بر اساس نظر کیث هارت (۱۹۸۶) سکه ها به دلایل مهمی دو وجهی هستند که اقتدار سیاسی و مبادله بازار هردو برای پول ضروری هستند. در همان حال یک نشان اعتبار است که افراد را در جامعه (سرها) به هم پیوند می زند و یک معیار کالاهایی است که در بازارهای غیرشخصی (دم ها) پخش می شوند. دیوید گرابر (۲۰۰۱، ۲۰۰۹، ۲۰۰۱)، در یک همنهاد تاریخی بی نظیر، پول را به بدهی پیوند می زند. اختراع پول ۵۰۰۰ سال پیش اجازه داد تعهدات اخلاقی یک معیار غیرشخصی بیابند. نام آن بدهی بود و خشونت قابله تولد آن بود. تاریخ جهان از آن پس نوسان پول بین دو قطب بوده است، اعتبار مجازی و ارزی، اغلب سکه های ساخته شده از فلزات گرانبها بوده است(Hart and Ortiz, 2014: 373).
ویویا زلیزر (۱۹۹۴)، جامعه شناسی که کار وی ارتباط زیادی با انسان شناسی دارد، نشان داده است که پول در ایالات متحده واجد معانی بسیاری است که کاملا فراتر از انتظارات نظریه های لیبرال و دولت گرا است. پول در محور روابط با محتوای عاطفی بالا است، مانند دادن هدیه به یک کودک، حل و فصل اختلاف طلاق یا خریدن یک قرارداد بیمه زندگی. پول تنها از رهگذر این روابط اجتماعی به وجود می آید، که در آن همیشه درون هویت های اجتماعی خاص هویت می یابد، یک ابزار سرهمبندی همبستگی های خانوادگی (زلیزر ۲۰۰۵) یا زمینه زندگی و مرگ (Hart and Ortiz, 2014: 373).
این تصویر کلی از رشته تکثرگرایی رویکردهای انسان شناسی معاصر برای پول، بویژه باز بودن نسبت به رویکردهای دیالکتیکی و جزئی را نشان می دهد. با این وجود، در این زمینه، مسئله خود اقیانوس همچنان پابرجا است و اینکه ما در اینجا باید بر میراث بالا به پایین تاریخ جهانی که فقط یک نوع روایت را بیان می کند غلبه کنیم.
همانطور که ذکر شد عملا در حدود نیم قرن پس از وبر و شومپیتر هیچ خدمتی اساسی به حوزه مطالعات مالی نشد. اما در اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی جیمز اوکانر تلاشی برای احیای موضوعات مالی بر اساس واژگان مارکسیستی در اثر خود به نام بحران مالی دولت انجام داد. برنهاد اصلی او این بود که تناقض خطرناکی در سرمایه داری متاخر بین دو وظیفه محوری دولت «انباشت» و «مشروعیت» سرمایه داری وجود دارد و این که این امر نهایتا منجر به موقعیتی خواهد شد که دولت به سادگی نمی تواند از یک طرف انباشت سرمایه را تضمین کند و از طرف دیگر مردم را از طریق هزینه های اجتماعی خوشحال نگه دارد (سوئد برگ و گرانوتر، ۱۳۹۵: ۳۲۱).
جان کمبل در طی ۱۵ سال گذشته سعی کرده است کاری اساسی برای این حوزه انجام دهد کمبل در تلاش مهمی برای انسجام این حوزه با چاپ مقاله پژوهشی در اویل دهه ۱۹۹۰ پیشنهاد می کند که دو موضوع مهم در حوزه مالی باید این باشد که چه چیزی سیاست مالیاتی را تعیین می کند و چه چیزی بر سیاست مالیاتی تاثیر می گذارد. بر اساس نظر کمبل در حالی که طبقه تاثیر مهمی بر سیاست مالیاتی می گذارد، ممکن است شیوه های نشان دادن این مسئله سخت باشد. ساخت دولت به خودی خود نیز –بویژه شیوه اخذ مالیات از مردم در یک حالت کارا- نیز ممکن است بر شیوه تصمیم گیری درباره مالیات ها تاثیر بگذارد. دانشمندان حوزه سیاسی نیز خدمات مهمی به حوزه انسان شناسی مالی کرده اند و در مطالعات دولت و نظریه انتخاب عمومی از رهیافت سنتی استفاده کرده اند (همان؛ ۳۲۰-۳۲۲).
برخی تحقیقات جدید نیز وجود دارد که ارتباط زیادی با انسان شناسی امور مالی دارد. برای مثال بوچانان مفهوم «توهم مالی» را زنده کرد، یعنی موقعیتی که یک دولت با گرفتن وام و توسل به تورم هزینه هایش را از شهروندان مخفی می کند. همچنین کارهایی در اقتصاد نهادگرایی جدید در مورد تطور تاریخی بدهی های دولت وجود دارد و اینکه چطور انقلاب شکوهمند ۱۶۸۸ میلادی منجر به نرخ های پایین تر بهره در بازارهای مالی سرمایه در انگلستان شد (سوئدبرگ و گرانوتر، ۱۳۹۵: ۳۱۹).
بسیاری از مردم نگاران از حوزه های مختلف، نشان داده اند که چگونه کارهای امور مالی در محیط های مختلف زمینه چندانی برای بحث ایدئولوژی نئولیبرالی ندارد که خیزش اخیر خود برای سلطه جهانی را توجیه کرده است. میشل آبولافیا (۱۹۹۶) نشان داد که چگونه مبادله بورس نیویورک توسط قواعد محلی سازماندهی شده است که به دنبال یک تعادل صریح بین رقابت و همکاری در میان کارمندان است. اولیور گودشات (۲۰۰۸) به همان شیوه یک استراتژی «حفظ کردن» برای بازرگانان را شناسایی کرده است که به دنبال تضمین حقوق و مزایای بالایی هستند، و این کار را از طریق تهدید به ترک شرکت همراه با نرم افزار تجاری اختصاصی خود انجام می دهند. به سختی می توان رفتار این آرستوکراسی نیروی مالی را با نظریه های استثمار توضیح داد. این مطالعات این ایده را به چالش می کشند که پول و امور مالی را می توان توسط مجموعه منحصر به فردی از قواعد سازماندهی کرد، یعنی آنها در هر صورت غربی هستند و با مدل روابط کاری سازگار هستند که سرمایه را پی ریزی می کند (Hart and Ortiz, 2014: 374).
انسان شناسان بسیاری نشان داده اند که شهروندی خود توسط مباحثه بر سر سیاست هاس پولی شکل گرفته است (هارت ۱۹۸۶). هویت یابی شخص با داشتن یک خانه، در حالی که وابستگی ایالات متحده به تامین اعتبارات جهانی را پنهان می کند، سیاست گذاری پولی را پایه ریزی کرده است که منجر به یک بحران وام مسکن شده است. این ایدئولوژی که ارزها ساخته دست دولت هستند در تضاد با بسیاری از مطالعاتی تکثیر پول های تولید شده توسط نهادهای دیگر است. این می تواند شامل ارزهای تکمیلی با گردش بین الملی یا امور مالی اسلامی باشد که متاثر از روایت های اخلاقی و دینی است که با هویت ملی در تقابل است یا به سادگی از آن متفاوت است (زلیزر ۱۹۹۸، مارور ۲۰۰۵a، هارت ۲۰۰۶) (Hart and Ortiz, 2014: 375).
در نهایت اینکه در دوران اخیر پول برای انتشار هویت ها نقش مهمی دارد، از صمیمی ترین روابط تا اجتماعات مبتنی بر مبادله در یک مقیاس وسیع. پول به ما اجازه می دهد خود را بیان کنیم و مکان ما را در سلسله مراتب، همبستگی ها، و محیط های مختلف نشان می دهد. هنگامی که از محلی ترین معاملات به ارزهای رایج ملی و منطقه ای حرکت می کنیم، هویت های ما گسترش می یابد، قطعه قطعه می شود و مجدد ترکیب می شود. بانک های مرکزی، شرکت های بیمه و صندق های بازنشستگی، بانک های محلی و جهانی، باشگاه های پس انداز و دیگر طرح های اعتباری محلی، همگی فرصت های توسعه شخصیت های ما را شکل می دهند. (Hart and Ortiz, 2014: 381).اینها موضوعاتی هستند که در انسان شناسی امور مالی متاخر مورد پژوهش قرار می گیرند.

منابع:
سوئدبرگ ریچارد و مارک گرانووتر (۱۳۹۵)، جامعه شناسی اقتصادی (ساخت اجتماعی و کنش اقتصادی)، ترجمه علی اصغر سعیدی، نشر تیسا، چاپ اول، تهران.
– Hart Keith and Ortiz Horacio (2014), The Anthropology of Money and Finance: Between Ethnography and World History. Annual Review of Anthropology. Vol. 43:465-482.