تأثیر فضای مجازی بر زبان آلمانی

فاطمه صیرفی

به مناسبت ۵۵ مین همایش سالانه زبان آلمانی با موضوع “زبان آلمانی و فضای مجازی” در موسسه زبان آلمانی مانهایم

زبان مهمترین ابزار ارتباط انسان با جهان پیرامون خود است. امروزه با گسترش فضای مجازی در زندگی روزمره، نقش و جایگاه زبان بیش از پیش پر رنگ شده است. چهار هزار زبانشناس از کشورهای مختلف در همایش “زبان در فضای مجازی” در موسسه زبان آلمانی مانهایم گردهم آمدند و به معرفی پژوهش های نوین خود پرداختند. سوال اصلی همایش این است که چگونه از زبان در فضاهای مجازی مانند واتس اپ، فیسبوک و غیره بهره می گیریم؟ خانم کنستانتسه مارکس Konstanze Marx، از موسسه زبان آلمانی مانهایم و نویسنده کتاب “زبانشناسی اینترنت” در مصاحبه با شبکه اس-وی-آر SWR به تفصیل به این موضوع پرداخت. او در پاسخ به تأثیر فضای مجازی بر روی زبان معیار آلمانی می گوید: بهره گیری از عبارات کوتاه و گاهی متفاوت در فضای مجازی نمی تواند به زبان معیار لطمه ای وارد کند، زیرا ما با دو زبان متفاوت در دو فضای مجزا سر و کار داریم که به یکدیگر وابسته نیستند. حتی برعکس، افراد می آموزند که در فضای اینترنت متفاوت تر از فضای رسمی در محل کار خود از زبان استفاده کنند. ما دارای سه نوع توانش هستیم:

۱. توانش نگارش رسمی، ارتباط کتبی؛ مثلا درخواست کار، ایمیل به اداره مالیات و غیره.

۲. توانش نگارش غیر رسمی؛ مانند کاربرد زبان در واتس اپ، پیامک و یا پست های اینستاگرام.

۳. توانش ارتباط شفاهی؛ به عنوان مثال گفتگو با دوستان و همکاران.

ارتباط شفاهی نیز با توجه به موقعیت افراد در شرایط زبانی متفاوت است: مثلا گفتگو با رئیس اداره با گفتگو با دوستان در یک محیط صمیمی متفاوت است و یا جملات و عبارات در گفتگو با والدین متفاوت تر از گفتگو با افراد غریبه می باشد. به عبارتی ما در به کارگرفتن زبان بسته به موقعیت و شرایط از انواع مختلف زبان گفتاری یا نوشتاری استفاده می کنیم. ما همیشه در موقعیت های مختلف با سوالات گوناگونی چون نوع زبان برای درک بهتر طرف مقابل، هدف از گفتگو، نحوه به کاربردن عبارات و اصطلاحات زبانی و موارد بسیار دیگر روبرو هستیم.

در مواردی نیز با نوعی زبان نامتناسب روبرو می شویم که البته این عدم تناسب نیز هدفمند است؛ مانند زبان جوانان. آنها هنگامی که با والدین خود صحبت می کنند از واژه ها و یا عبارات غیر معمول استفاده می کنند که قابل درک نیست و هدف آنها از این کار این است می خواهند خود را متفاوت جلوه دهند و بدین طریق هویت خود را تقویت نمایند. گاهی کودک در صحبت با والدین دوست خود از زبان کاملا معمولی استفاده می کند تا با والدین خود! زیرا آنها در برابر والدین دوستان خود نیازی به متفاوت جلوه دادن خود ندارند.

برای زبانشناسان حتی این عدم تناسب نه تنها منفی ارزیابی نمی شود، بلکه آنها بر این عقیده اند که در زبان امکانات متفاوتی برای ارتباط وجود دارد که آن را اصطلاحا “گونه های زبانی” (Variante Sprachen) نام گذاری کرده اند.

تنها یک زبان آلمانی وجود ندارد

این جمله به این معناست که تنها یک زبان به عنوان زبان آلمانی وجود ندارد؛ بلکه زبان آلمانی از خرده نظام های متعددی تشکیل می شود؛ به عنوان مثال: زبان تخصصی (زبان حقوقدان ها، معلمان و مهندسان کامپیوتر)، گویش ها (هِسِنی و یا آلِمانیش) و یا زبان اجتماعی. علاوه بر این زبانشناسان به بررسی زبان در موقعیت های مختلف اجتماعی می پردازند. به طور مثال این که یک خانم در محیط کار با رئیس خود چگونه صحبت می کند و یا جوانان در گفتگوهای روزمره از چه واژه هایی استفاده می کنند.

همانطور که مشاهده می کنیم، زبان یک نظام بسیار پیچیده است و نمی توان به سادگی ادعا کرد که زبان به آسانی در معرض تغییر قرار می گیرد و یا یک پدیده مانند فضای مجازی قدرت تغییر سریع در آن را داشته باشد.

کوته نویسی چه تاثیری در زبان را به همراه دارد؟

از جمله مواردی که در کاربرد زبان در فضای مجازی مشهود است، مسئله کوته نویسی یا اختصار است. البته این پدیده، پدیده جدیدی به شمار نمی رود، چرا که در زبان پزشکی و یا نظامی همواره کاربرد وسیعی دارد. در فضای مجازی نیز افراد به دلیل اینکه فرصت اندکی برای نوشتن یک پست یا پیام کوتاه دارند، از کوته نویسی استفاده کرده که این مسئله باز هم به نظام زبانی لطمه وارد نمی کند. و در واقع کاربرد مقتصدانه از زبان است (Sprachökonomie) که در آن سخنوران سعی دارند با حذف مطالب غیر ضروری از اتلاف زمان جلوگیری کنند.

تأثیر تصاویر مفهومی یا ایموجی ها بر زبان آلمانی

تصاویر مفهومی (ایموجی یا شکلک یا صورتک ها) در اصل به عنوان ارزش افزوده بر مطالب نوشتاری به حساب می آیند، به عبارت دیگر آنها در زبان نوشتاری جای تاثیرات غیرکلامی فرستنده و گیرنده پیام در زبان شفاهی را پُر می کنند. در واقع ما در فضای مجازی تلاش داریم زبان شفاهی را زمانی که با هم به صورت رودررو صحبت می کنیم به صورت نوشتاری نیز تبدیل نمائیم. ایموجی ها بیانگر احساس خود درباره پیام، منظور یا مقصود اصلی خود و بسیاری از واکنش های مثبت یا منفی هستند. ما هیچ گاه در زبان به این حد از پیشرفت نرسیده بودیم که بتوانیم از یک شکل ایموجی به جای توصیف با کلمات استفاده کنیم. البته به کاربردن ایموجی ها خود نیز مزایا و معایبی را به همراه دارند. اینکه ما با بهره گیری از ایموجی صحیح و مناسب به تشریح احساس خود اقدام می کنیم، یک مزیت به حساب می آید و اینکه ما در بیان مقصود خود از یک ایموجی نامناسب استفاده کنیم یک عیب است، چرا که ممکن است در ذهن طرف مقابل سوء تفاهم ایجاد کند. اما اینکه زمانی فرا رسد که ایموجی ها جای زبان را بگیرند، دور از تصور نیست.

بزرگ و کوچک نویسی در زبان

در فضای مجازی اغلب بزرگ یا کوچک نویسی، ویرگول، نقطه گذاری و بسیاری از قواعد و دستورهای نگارشی زبان رعایت نمی شوند. این مسئله حتی از دید زبانشناسان به زبان صدمه وارد نمی کند. تاکنون تحقیقات گسترده ای در این زمینه انجام گرفته است که نشان می دهد، دستور نگارشی زبان با وجود فضای مجازی مورد تهدید قرار نمی گیرد. نکته قابل توجه در اینجا این است که ما زبان نوشتاری صحیح را در زمانی پیش از ورود فضای مجازی به زندگی روزمره مان فرا گرفته ایم. به عبارت دیگر پیش از اینکه ما قصد نوشتن پیام یا پست در این فضا را داشته باشیم باید از توانش نوشتاری برخوردار باشیم. به همین دلیل کلاس زبان آلمانی به عنوان اساس و پایه یادگیری زبان نوشتاری است که باید در آنجا میزان توانش افراد به دقت ارزیابی شود.

زبان در فضای مجازی نیز دسته بندی می شود

از دیدگاه زبانشناسان زبان در فضای مجازی به گونه ای متمایز است. به بیان دیگر تنها یک “زبان آنلاین” معیار وجود ندارد بلکه بسته به مخاطب و هدف، کاربرد زبان نیز متفاوت است. مثلا در نوشتن ایمیل به همکار و یا رئیس از واژه ها و عبارات متفاوت استفاده می شود در مقایسه با پیام کوتاه در فسیبوک برای یک دوست صمیمی.

زبان همواره در حال تغییر است

تاثیر فضای مجازی بر زبان، مسئله غیر قابل انکاری است که زبانشناسان در مورد آن پژوهش های گسترده ای انجام داده اند. زبان نوشتاری که ما در پیام های خود در این فضاها استفاده می کنیم، به توانش ما مربوط نمی شود. مانند زمانی که ما درخواستی برای استخدام می نویسیم. زیرا این نوع نوشتاری کاملا متفاوت از با نوشتن پیام ها در فضای مجازی و بر گستردگی و تنوع سیستم زبان دلالت دارد. اما باید این نکته را در نظر داشت که زبان آلمانی معیار همگام با زمان دچار تغییر و تحول می شود. زبانشناسان از مدت ها پیش از ظهور فضای مجازی به تحول زبان (Sprachwandel) توجه داشتند و آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. نقش و کاربرد زبان در چارچوب گفتگو میان گوینده و شنونده است که می تواند در کنار فاکتورهای اجتماعی و فرهنگی دچار تغییر و تحول شود.

اما در آخر باید به این نکته اشاره کرد که حفاظت از زبان در فضاهای مجازی از سوی سخنوران و در جهت جلوگیری از خشونت زبانی در فضای مجازی موضوع بسیار حائز اهمیت است. فضای مجازی از یک سو ارتباطات ما را تسهیل می کند و به ارتباطات به شیوه قدیمی خود، شکل و رنگ تازه ای می بخشد. اما از سوی دیگر راه را برای ابراز برخی خشونت ها، مطالب غیر واقع و موارد ضداخلاقی باز می گذارد. در همین جهت طی سال های اخیر قوانین متعددی برای فضای مجازی تعیین شده که بسیاری از آنها در محیط آلمان یا اتحادیه اروپا به خوبی اجرا می شوند.

برگرفته از:

https://www.swr3.de/aktuell/WhatsApp-Facebook-So-beeinflussen-soziale-Medien-die-deutsche-Sprache/-/id=4382120/did=5032834/1an4zdd/index.html#utm_source=Facebook&utm_medium=email&utm_campaign=SWR3.de%20like