ویژه چهره ماه اکتبر: مفهوم بازتولید در نظریات لویی آلتوسر و پیر بوردیو

چکیده: مفهوم بازتولید درنظریات لویی آلتوسر وپی یر بوردیو از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است و هر یک به گونه ای آن را در نظریات خویش به کار گرفته اند..در اینجا با استفاده از روش مقایسه نظریات آلتوسر و بوردیو، به بررسی این مفهوم پرداخته شده است. به عنوان مثال آلتوسر با رویکرد ساختارگرایانه، بازتولید را در تحلیل هایش مطرح می کند و برای کنشگر نقش چندانی قائل نمی شود و معتقد است که بازتولید از طریق ایدئولوژی صورت می گیرد بدین معنا که ایدئولوژی به شیوه ای ناخودآگاه بر افراد تحمیل می شود و نه به صورت آشکار که به صورت ضمنی عمل می کند به طوری که در کردارها،ساختارها و تصورات بدیهی افراد رسوخ می کند و بدین ترتیب به امری طبیعی و جهانشمول تبدیل می شود به عبارت دیگر بازتولید، امری ایدئولوژیک می باشد. در مقابل پی یر بوردیو تحت تاثیر نگاه تلفیقی خویش به عاملیت و ساختار، مفهوم بازتولید را در تحلیل هایش به کار می گیرد و به رابطه دیالکتیکی ساختار و عاملیت باور دارد بر این اساس، ساختارها هم ساختاردهنده هستند بدین معنا که کنش ها را هدایت و مهار می کنند و از سویی دیگر ساختارها ساختمندند یعنی کنشگران آنها را تولید و بازتولید می کنند.

واژگان کلیدی:
بازتولید(۱)، ایدئولوژی(۲)،ساختمان ذهنی(۳)،زمینه(۴)،خشونت نمادین(۵) ،سرمایه(۶)

مقدمه:
مفهوم بازتولید از مفاهیم کلیدی در آرا و اندیشه های لویی آلتوسر و پی یر بوردیومحسوب می گردد که در حوزه های متعددی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است به عنوان مثال ،هنگامی که از بازتولید ایدئولوژی نظام حاکم توسط نهادهایی چون خانواده و آموزش و پرورش سخن به میان می آید این بدین معناست که هر یک از این نهادها به نوعی درخدمت منافع نظام حاکم قرار دارند و ارزش ها و آرمان ها و به عبارتی دیگر ایدئولوژی نظام حاکم را ترویج ، القا و بازتولید می کنند از سوی دیگر کارکرد ایدئولوژی توجیه وضعیت موجود است ازاین رو مشاهده می گردد که کنشگران فعالانه یا منفعلانه ارزش ها و خط مشی های نظام حاکم را دنبال می کنند و آن را مجددا خلق و ایجاد می نمایند.بنابراین درهر نظامی مجموعه ای از ساختارها حاکم است که از جانب کنشگران و عاملان بازتولید می گردد.

در نظریه لویی آلتوسر ساختارهای اجتماعی تعیین کننده کنش های انسانی می باشند و رابطه میان ساختار و عاملیت یک رابطه علی و یکسویه است؛در حقیقت کنشگران معلول قواعد ساختاری بوده و بر طبق اصول و قواعد ساختاری عمل می کنند و در برابر ساختارها از قدرت ابتکار برخوردار نیستند؛آلتوسر این انفعال کنشگران را با استفاده از مفهوم ” ایدئولوژی” تشریح می کند و ایدئولوژی را عاملی می داند که توجیه کننده ساختارهای اجتماعی است و کنشگران در چارچوب سازوکارهای ایدئولوژیکی به بازتولید نظام اجتماعی موجود می پردازند.

لویی آلتوسررا یک مارکسیست ساختارگرا می دانند.وی معتقد بود که مارکس یک” گسست معرفت شناختی”(۷) را از سر گذرانده است بدین معنا که مارکس در آثار اولیه خود رویکردی ذهنی دارد و تحلیل هایش بسیار تحت تاثیر هگل و ایدئالیسم هگلی بوده است اما در آثار متاخرش بویژه در کتاب ” سرمایه ” رویکردی عینی و علمی را اتخاذ کرده است. در بحث پیرامون رابطه زیربنا و روبنا ،آلتوسر برای روبنا استقلال نسبی قائل می شود و معتقد است در تحلیل نهایی اقتصاد تعیین کننده است؛یعنی آلتوسر عبارت “تعین در آخرین لحظه ” را بکار می برد:
رابطه زیربنا و روبنا رابطه ای دوطرفه و ناموزون است زیرا تعیین کننده بودن اقتصاد در تحلیل نهایی بر این روابط حاکم است ، از این رو، روبنا هیچگاه انعکاس صرف زیربنا نیست و در این مفهوم از استقلال نسبی برخوردار است(توسلی،۱۷۲:۱۳۸۶)

آلتوسر معتقد است روبنا منجر به بازتولید سرمایه داری می شود. بنا به نظر آلتوسر کار روبنا کمک به ایجاد شرایط لازم برای بقای سرمایه داری است –پس عمده کارکردش این است که بازتولید شدن سرمایه داری را امکان پذیر کند (اسمیت،۹۲:۱۳۸۷)

بنا به اعتقاد آلتوسر روبنا ، دولت و به طور کلی ساختار سیاسی و همچنین ساختار اید ئولوژیکی را شامل می شود که در اینجا بازتولید ارزش ها و آرمان های نظام حاکم از طریق ایدئولوژی صورت می گیرد و در حقیقت ایدئولوژی در بازتولید مهم ترین نقش را ایفا می کند.
از نظر آلتوسر در جامعه سرمایه داری دولت در خدمت بازتولید و تداوم این نظام قرار دارد که از دو طریق این نقش را ایفا می کند:
در شرایط حاد از نیروی قهریه خود استفاده می کند : ارتش،پلیس، “دستگاه های سرکوب دولت”(۸) . اغلب اوقات به دلیل کارآیی کم و بیش موثر “دستگاه های ایدئولوژیک دولت”(۹)، استفاده از قوه قهریه ضرورت ندارد؛دستگاه های ایدئولوژیک دولت تضمین می کنند که مردم خواست های ساختار شالوده ای را بدان گونه که از آنها خواسته می شود انجام دهند(کرایب،۲۱۶:۱۳۷۸).
به عبارت دیگر دولت گاهی مستقیما از زور و سرکوب برای بازتولید نظام سرمایه داری استفاده می کند که این در مفهوم دستگاه سرکوب دولت نمایان می گردد و گاهی به شیوه غیر مستقیم یعنی از طریق نظام ایدئولوژیکی دولتی به بازتولید نظام حاکم می پردازد.
.به طور کلی آلتوسر ایدئولوژی را به شیوه های مختلفی تعریف می کند:
اینکه ایدئولوژی “مظهر” روابط خیالی افراد با شرایط واقعی موجودیت شان است ؛اینکه ایدئولوژی یک نیروی مادی در جوامع است و اینکه ایدئولوژی افراد را به عنوان موضوع های ایدئولوژی های خاص استیضاح می کند …ایدئولوژی دربرگیرنده رفتاری است که مردمی که در مناسبات خیالی تعریف شده برای آنها زندگی می کنند از خود بروز می دهند…و این رفتارها برای آلتوسر درعمل رفتاری هستند تحت سلطه آداب وسنن که درموجودیت مادی یک دستگاه ایدئولوژیکی ثبت شده اند چه این رفتارها بخش کوچکی از این دستگاه باشند(استریناتی،۲۰۷:۱۳۸۴).
آلتوسر استدلال می کند که ایدئولوژی نه به طرزی آشکار بلکه به گونه ای ضمنی عمل می کند؛ایدئولوژی در کردارها،ساختارها و تصوراتی که بدیهی می انگاریم زیست می کند. ما ایدئولوژی را درونی می کنیم و از این رو به سادگی،حضور و تاثیراتش را نادیده می گیریم(محمدی،۱۱۵:۱۳۸۸)
ایدئولوژی به معنای اعتقاداتی… نیست که مذموم می شماریم،بلکه مجموعه ای از گفتارها و تصاویر است که شایع ترین دانش و ارزش ها … را شامل می شود. بنا به این استدلال،با کمک ایدئولوژی است که حکومت و سرمایه داری می توانند خودشان را بدون تهدید انقلاب بازتولید کنند…از نظر آلتوسر، ایدئولوژی غالب اگرچه در واقع امری سیاسی و نسبی است،در معرض تبدیل شدن به امری ظاهرا طبیعی،جهانشمول و ابدی قرارمی گیرد(دیورینگ،۷:۱۳۸۲).

به زعم آلتوسر ایدئولوژی پدیده ای ناخودآگاه است.آلتوسر می نویسد:
ایدئولوژی در حقیقت نظامی از دلالت هاست اما در بیشتر مواقع این دلالت ها هیچ ارتباطی به آگاهی ندارند. این ها اغلب به صورت تصاویر و مفاهیم هستند اما در ورای همه اینها ساختارهایی وجود دارد که بر جمعیت کثیری از افراد اعمال می شود اما نه به واسطه آگاهی شان؛اینها ابژه های فرهنگی ادراک شده و مورد پذیرش هستند و از طریق فرایندهایی که دور از دسترس افراد می باشند بر آنها اعمال می شوند (Ferretter,2006:77).
آلتوسربا بکارگیری مفهوم ” موقعیت های سوژه”(۱۰) به انفعال عامل و سوژه اشاره می کند و آن را موقعیتی می داند که از جانب دستگاه ایدئولوژیک دولتی به افراد نسبت داده می شود.« همه ایدئولوژی ها…دارای این کارکرد هستند …که افراد عادی و ملموس را به منزله سوژه ها …بسازند…آلتوسر شیوه هایی را که مردم به اراده خود با این هویت ها سازگار می شوند و چگونگی پیوستن به بافت نیازهای نظام برای بازتولید آن را مورد تاکید قرار می دهد .جایگاه سوژه که مردم اشغال می کنند طبیعی می نماید و لذا ایدئولوژی به عنوان چنین چیزی شناخته نمی شود»(اسمیت،۹۴:۱۳۸۷).
بر طبق اظهارات آلتوسر ایدئولوژی تعیین کننده رفتار انسانهاست به گونه ای که افراد را سوژه خویش قرار می دهد در حالی که افراد کنترل چندانی بر روی آن ندارند و به طرزی ناخودآگاه تحت سلطه آن قرار دارند؛بنا به اعتقاد وی ایدئولوژی عاملان یا سوژه های خود را به بازتولید وضعیت موجود جامعه و در حقیقت بازتولید آرمان های نظام حاکم وا می دارد.بنابراین آلتوسر برای افراد در امر بازتولید آزادی قائل نمی باشد و آنان را منفعل تلقی می کند و در امر بازتولید برای ایدئولوژی مهم ترین نقش را در نظر می گیرد و در حقیقت به اعتقاد وی بازتولید از طریق ایدئولوژی صورت می گیرد.
نظریه آلتوسر با محدودیت هایی روبرو می باشد بنا به اعتقاد برخی از منتقدان، وی گرفتار جبرگرایی و تقلیل گرایی اقتصادی می شود و در تحلیل هایش از ایدئولوژی توانایی انسان ها را برای رسیدن به آزادی و ساختن تاریخ شان نادیده می گیرد.عده ای از منتقدانش نظریات وی را به کارکردگرایی و انتزاعی بودن متهم می کنند به عنوان مثال تامپسن مورخ نو مارکسیست بریتانیایی معتقد است که کار آلتوسر بیش از اندازه تجریدی و انتزاعی است و از سوی دیگر نگاه او به فرایند اجتماعی دارای جنبه جبرگرایانه و دترمینیستی است و مفهوم “استقلال نسبی” آلتوسر تنها یک سازوکار ساده رابیش از حد پیچیده می کند(نقل از اسمیت،۹۵:۱۳۸۷).
پیر بوردیو در طرح نظریات خویش از کارل مارکس،ماکس وبر،امیل دورکیم ، لوی اشتراوس و…تاثیر پذیرفته است و در کارهای خویش تلاش می کند تا پیوندی میان سطوح خرد و کلان ایجاد کند و آنها را در هم بیامیزد به عبارت دیگر در پی آن است که هم به ساختارها توجه کند و هم نقش عاملیت را در نظر بگیرد.برخلاف موضع ساختارگرایی که جنبه های داوطلبانه و ارادی فرد را در برابر ساختارها نادیده می گیرد پیر بوردیو در نظریات خویش به دنبال این است که در مطالعه زندگی اجتماعی،ساختارهای اجتماعی و کنش های فردی را توامان در نطر بگیرد.بوردیو کنشگر را در برابر ساختارهای اجتماعی مبتکر و هدفمند می داند.
یکی از مفاهیم مهم بوردیو درباره رابطه متقابل میان ساختارهای اجتماعی و کنشگران، مفهوم ” منش “(عادتواره) است. منش ها دارای وجوهی ناخودآگاه بوده و در حقیقت در حکم دستورالعمل و قاعده برای شکل گیری کنش ها می باشند به عبارت دیگر منش ها محصول ساختارهای اجتماعی می باشند و شرایط اجتماعی را بازتولید می کنند؛به باور بوردیو رابطه میان منش ها و ساختار اجتماعی و کنشگران اجتماعی رابطه ای یکسویه نیست بلکه کنشگر در برابر منش ها دارای قدرت ابتکار و نوآوری است بدین معنا که منش ها در چارچوب ساختارهای اجتماعی قواعد کنش را طراحی و تنظیم می کنند ولی در عین حال نوآوری کنشگر را سلب نمی کنند از این رو در نظریه بوردیو نه کنشگران در برابر ساختارها از آزادی به طور کامل برخوردارند و نه ساختارهای اجتماعی کاملا محدود کننده کنش های عاملان اجتماعی قلمداد می شوند.
هر عامل اجتماعی با کسب موضعی نسبتا مساعد از نظر میزان سرمایه… و میزان رضایت،چه اجتماعی و چه شخصی،آگاهانه یا ناخودآگاه، تمایل دارد این میراث را به اخلاف خود منتقل کند… این تمایل وی را وا می دارد که مجموعه ای از راهبردهای بازتولیدی را برای انتقال وضعیت یا موضع خود با تمامی مشخصات آن، به بهترین وجه ممکن به کار گیرد(شویره و فونتن،۵۱:۱۳۸۵-۵۰).
بنا بر عقیده بوردیو کنشگران در حیات اجتماعی با استفاده از قدرت اختیار و اراده خویش به بازتولید ساختارهای اجتماعی می پردازند این بدان معناست که وی در مقوله بازتولید رابطه متقابلی را بین ساختارهای اجتماعی و عاملان اجتماعی لحاظ می کند.
یکی از مهم ترین نظریات بوردیو ، نظریه عمل است…اساس این نظریه نزدیکی زیادی با مفهوم عمل در نزد مارکس دارد. در نظریه مارکسی ،” عمل” (پراکسیس) مشخصه اساسی هر نوع زندگی اجتماعی است و پیش از هر چیز در ” کار” متبلور می شود،یعنی فرایند تبادل با طبیعت.این دیدگاهی است که مارکسیسم از اقتصاد سیاسی قرن نوزدهم اخذ کرده است.اما مارکسیسم به این مفهوم محدود بسنده نمی کند، بلکه با طرح مفهوم ” شیوه تولید” و ” ماتریالیسم تاریخی” عمل را مجموعه ای از روابط انسانی تعریف می کند که درون خود مبارزه طبقاتی با هدف استثمار طبقه محکوم به دست طبقه حاکم و به دست گرفتن قدرت سیاسی ازخلال دستگاه دولتی را نیزتعقیب می کند…نظریه عمل بوردیو از این ریشه بیرون می آید اما شکل بسیار پیچیده تری به خود می گیرد. در این نظریه چندین مفهوم مهم مطرح می شوند که مهمترین آنها مفهوم « منش » است. منش ها نظام هایی از قابلیت های پایدار و قابل انتقال ( از خلال آموزش و فرایند اجتماعی شدن یا از طریق تقلید و تاثیر پذیری) هستند که ساختارهای بیرونی را در افراد درونی می کنند به صورتی که افراد با عمل خود ساختارها را بازتولید کنند…ساختارها به باور بوردیو روابطی اجتماعی هستند که میان بازیگران یا گروه های اجتماعی با قدرت های نابرابر ایجاد می شوند. این ساختارها در واقع هدف تداوم حاکمیت و استیلا را درون یک میدان (حوزه) دنبال می کنند. این میدان می تواند کل یک جامعه را در بر گیرد مثل میدان مبارزه طبقاتی، یا ممکن است بخشی از جامعه یا قشری خاص از آن را شامل شود،مثل میدان تولید فرهنگی یا میدان طبقه حاکم…هر میدانی ، عرصه ای است که درآن نیروهای بالقوه یا بالفعل با یکدیگر وارد تبادل می شوند (فکوهی،۲۹۹:۱۳۸۶).
کوشش بوردیو شرح و بسط نوعی ” ساختارگرایی تکوینی” یا نوعی جامعه شناسی است که از بنیان های فکری تحلیل ساختاری استفاده کند، اما ساختارها را به مثابه چیزهایی در نظر بگیرد که به واسطه کنش، تولید و بازتولید می شوند. براین اساس ساختارها ” ساختاردهنده” هستند یعنی کنش را هدایت و مهار می کنند. اما ساختارها در عین حال ” ساختمند” هم هستند، به این معنا که کنشگران آنها را تولید و بازتولید می کنند.بنابراین بوردیو بر دیالکتیک ساختار و کنش تاکید می کند اما در عین حال نخستین کار مهم علوم اجتماعی را کشف ساختارعینی و رها کردن دانش روزمره می داند (جلائی پور و محمدی،۳۱۷:۱۳۸۸).
بوردیو ساختارگرایی را به خاطر محو سوژه اجتماعی مورد انتقاد قرار می دهد… لوی اشترواس و به ویژه آلتوسر مقصر قلمداد شده اند که چرا تاریخ را به فرایندی بدون سوژه محدود کرده اند و به جای سوژه آفرینشگر سوبژکتیویست،آدمی ماشینی را که تحت انقیاد قوانین مرده تاریخ طبیعت دست و پا می زند نشانده اند…به این ترتیب بوردیو از سوژه اعاده حیثیت می کند و او را در برابر ساختار فعال می سازد(شویره و فونتن،۹۶:۱۳۸۵).
در حقیقت بوردیو می خواهد به نقش فعال کنشگران در برابر ساختارها توجه کند و بر خلاف بسیاری از ساختارگرایان نظیر لوی اشتراوس و لویی آلتوسر که برای کنشگران نقشی قائل نبودند بر آزادی وفعال بودن کنشگران تاکید کند.
بوردیو در کارهای خویش به دنبال از بین بردن مرز میان ذهنیت گرایی و عینیت گرایی است که این مرززدایی را از طریق دو مفهوم ساختمان ذهنی یا منش و زمینه یا میدان مطرح می کند. مراد از ساختمان ذهنی به زعم بوردیو، آن ساختارهای ذهنی و شناختی است که افراد بوسیله آنها با جهان اجتماعی مرتبط می شوند و آن را فهم و ادراک می کنند.
ساختمان ذهنی هم جهان اجتماعی را تولید می کند و هم خودش تولید شده جهان اجتماعی است. از یک سوی، ساختمان ذهنی یک ” ساختار ساختاردهنده” است یعنی ساختاری است که به جهان اجتماعی ساختارمی بخشد. از سوی دیگر ساختمان ذهنی یک” ساختار ساختاربندی شده” است یعنی ساختاری است که جهان اجتماعی به آن ساختار داده است. به عبارت دیگر بوردیو ساختمان ذهنی را به صورت ” دیالکتیک ملکه ذهن شدن عوامل خارجی و خارجی شدن عوامل درون ذهنی” توصیف می کند (ریتزر،۶۸۰:۱۳۸۸).

زمینه:
بوردیو زمینه را شبکه ای از روابط در نظر می گیرد که جدا از آگاهی و اراده افراد وجود دارد.وی زمینه را عرصه نبردها و کشمکش ها و رقابت ها قلمداد می کند:
زمینه مانند نوعی بازار رقابتی است که در آن انواع سرمایه ها… به کار می رود ومایه گذاشته می شود . ..زمینه قدرت( سیاست) از همه مهم تر است. سلسله مراتب روابط قدرت و زمینه سیاسی ، ساختار همه زمینه های دیگر را تعیین می کند(همان،۶۸۲).

خشونت نمادین:
خشونت نمادین در رویکرد بوردیو قرابت بسیاری با مفهوم” دستگا های ایدئولوژیک دولتی” در نظریه آلتوسر دارد بدین معنا که در هر دو خشونت به شیوه ای ناملموس و غیر مستقیم اعمال می گردد.

به گفته بوردیو خشونت نمادین به معنای تحمیل نظام های نمادها و معناها (یعنی فرهنگ) به گروه ها و طبقات است به نحوی که این نظام ها به صورت نظام هایی مشروع تجربه شوند. مشروعیت موجب ابهام و عدم شفافیت روابط قدرت می شود وبدین ترتیب تحمیل یاد شده با موفقیت انجام می گیرد.مادامی که مشروعیت فرهنگی پذیرفته می شود نیروی فرهنگی به روابط قدرت مذکور افزوده می گردد، و در بازتولید سیستماتیک آنها سهیم می شود. این [ بازتولید] از طریق فرایند تشخیص غلط حاصل می شود: فرایندی که طی آن روابط قدرت نه به شکلی که عینا هستند بلکه به شکلی ادراک می شود که آنها را در چشم بینندگان مشروع می گرداند (جنکینز،۱۶۳:۱۳۸۵).
در حقیقت بوردیو به نقش دولت در ایجاد “خشونت نمادین” به مثابه ابزاری برای اعمال سلطه بر عاملان تاکید می کند این شکل از خشونت،خشونتی است که عامل به شیوه ای ناآگاهانه به اعمال آن بر خود از جانب نظام حاکم کمک می کند به عبارت دیگر این خشونت غیر مستقیم است.
بوردیو برای نهادهای خانواده و آموزش و پرورش نیز در امر بازتولید نقش مهمی قائل است و در کتاب خود با عنوان “بازتولید” مدرسه را محل تکرار و بازتولید نابرابری ها معرفی می کند . آموزش و پرورش در بازتولید نظم اجتماعی از خشونت نمادین بهره می گیرد بدین معنا که به شیوه ای ناملموس و غیر مستقیم به مشروعیت بخشی نظم اجتماعی موجود می پردازد.

خانواده در حفظ و تداوم نظم اجتماعی در بازتولید نقش مهمی بازی می کند. نه فقط بازتولید
زیست شناختی [تولید مثل] بلکه بازتولید اجتماعی یعنی در بازتولید ساختار فضای اجتماعی وروابط اجتماعی(بوردیو،۱۸۹:۱۳۸۱).

جامعه شناسی نهادهای آموزشی خصوصا نهادهای آموزش عالی ممکن است سهم قاطع و تعیین کننده ای در [ عیان ساختن] جنبه به وفور فراموش شده جامعه شناسی قدرت داشته باشد… در واقع در میان همه راه حل هایی که در طول تاریخ برای مسئله انتقال قدرت و امتیاز مطرح شده احتمالا هیچ کدام ریاکارانه تر از راه حل نظام آموزش و پرورش نبوده، که به همین دلیل مناسب حال جوامعی است که معمولا شکل های رسوای انتقال وراثتی قدرت و امتیاز را نمی پذیرند چرا که این نظام در بازتولید ساختار روابط طبقاتی سهیم است ولی با این نیرنگ و تزویر همراه است که کارکرد فوق را زیر نقابی ازبی طرفی انجام می دهد. (همان،۱۷۱).

سرمایه:
پیر بوردیو در نظریاتش سه نوع سرمایه را از هم متمایز می کند که این سرمایه ها از این قرارند:
سرمایه اقتصادی،سرمایه اجتماعی وسرمایه فرهنگی
سرمایه اقتصادی منابع مالی را توصیف می کند.سرمایه اجتماعی… مربوط است به پیوندهای اجتماعی ای که مردم قادرند آنها را به نفع بهره خاص خود بسیج کنند…سرمایه فرهنگی…ابعاد متعددی دارد از جمله:
دانش عینی درباره هنرها و فرهنگ،سلیقه ها و ترجیحات فرهنگی،ویژگی های صوری،مهارت ها و بلد بودن فرهنگی،توانایی تمییز و تشخیص خوب وبد…سرمایه فرهنگی موجد تفاوت است و به دائمی کردن تفکیک ها و نابرابری های اجتماعی کمک می کند(اسمیت،۲۲۲-۲۲۰).
سرمایه فرهنگی به اعتقاد بوردیو توسط خود فرد در زمینه های اجتماعی کسب می شود و در عین حال می تواند به نابرابری های اجتماعی منتهی گردد و نابرابری ها را بازتولید کند.
سرمایه فرهنگی بدون کوشش شخصی کسب نمی شود و به ارث برده نمی شود،بلکه از جانب عامل کار طولانی،مداوم و پیگیر یادگیری و فرهنگ پذیری را می طلبد با هدف ” جزئی از خود کردن” از آن خود کردن،آن را به قالب خود کشیدن،به عنوان چیزی که وجود اجتماعی او را تحول می بخشد،سرمایه فرهنگی داشتنی است که بودن شده است،ملکی است درونی شده و جزء لایتجزای شخص گردیده،خصلت او شده است…کسب سرمایه فرهنگی زمان می خواهد و بنابراین به امکانات مادی،اساسا مالی نیاز دارد تا زمان به دست بیابد…سرمایه فرهنگی از این بابت به نحوی تنگاتنگ به سرمایه اقتصادی گره خورده و به شکل دیگر آن در آمده است(شویره و فونتن،۹۸:۱۳۸۵-۹۷).
بنا به باور برخی از منتقدان پیر بوردیو، وی بیش از اندازه بر بازتولید ساختارها تاکید می کند و به اندازه کافی نقش عاملیت انسانی را در نظر نمی گیرد به عبارت دیگر بوردیو بر نقش کنشگران در برابر ساختارها تاکید می کند اما هنگامی که از بازتولید سخن می گوید برخلاف ادعای خویش برای عاملیت انسانی نقش چندانی قائل نمی شود و آنان را در خدمت بازتولید ساختارها و نظام قرار می دهد.

شباهت ها و تفاوت های آلتوسر و بوردیو:
مهمترین وجه تشابه در آرای آلتوسر و بوردیو این است که هریک به شیوه ای به ایجاد بازتولید از جانب نهادهایی چون آموزش و پرورش ،خانواده و دین در جامعه و به ویژه در نظام سرمایه داری می پردازند و همانگونه که اشاره شد مفهوم دستگاه ایدئولوژیک آلتوسر شباهت زیادی به مفهوم خشونت نمادین درنظریه بوردیو دارد و هریک اشاره می کنند که چگونه دولت به شیوه ای نامحسوس بر کنشگران اعمال سلطه می کند.
اما اختلاف شان در چگونگی بازتولید توسط هر یک از این نهادها می باشد؛ آلتوسر ساختارگراست در نتیجه رویکردی کلان و عینی را در تحلیل هایش اتخاذ می کند و نگاه وی به مفهوم بازتولید متاثراز رویکرد ساختارگرایانه اش می باشد بدین معنا که کنشگررا در برابر ساختارهای نظام سرمایه داری منفعل و مطیع تلقی می کند که منفعلانه و نه فعالانه در خدمت بازتولید آرمان ها و ایدئولوژی نظام حاکم قرار دارد و در حقیقت برای ایدئولوژی در بازتولید مهم ترین نقش را در نظر می گیرد واین به معنای نادیده گرفتن سوژه و عامل انسانی است . بوردیو نیز در تحلیل هایش بسیار از مفهوم بازتولید سخن می گوید اما رویکرد او به مفهوم بازتولید تحت تاثیر توجهی است که به سطوح خرد و کلان و تلفیق ساختار و عاملیت در تحلیل هایش می کند، بدین معنا که وی نیز به بازتولید نظام حاکم از طریق نهادهای خانواده و آموزش و پرورش اذعان دارد اما در فرایند بازتولید برای کنشگر یا عامل، حق انتخاب قائل است و او را سراسر منفعل قلمداد نمی کند و عامل را سوژه ای در نظر نمی گیرد که تحت سلطه ساختارها قرار دارد بلکه عامل را در برابر ساختارها فعال تلقی می کند.مثلا در مورد نهاد آموزش و پرورش معتقد است که این نهاد فعالانه و هدفمندانه به امر بازتولید می پردازد.

نتیجه گیری:
بازتولید مفهومی است که می توان آن را به مثابه خلق و ایجاد یک ساختار از جانب کنشگران و یا نهادها در نظر گرفت وقتی سخن از بازتولید به میان می آید این بدان معناست که افراد یا نهادها منافع و آرمان های ساختارها و نظام حاکم را پی می گیرند ودر بستری دیگر مجددا آنها را خلق و بازسازی می کنند در هر نظامی نهادهایی چون خانواده، آموزش و پرورش و نهادهای دینی به بازتولید ساختارها می پردازند.

لویی آلتوسر و پی یر بوردیو هر یک در نظریات شان به گونه ای به مفهوم بازتولید پرداخته اند و هر یک بر اساس اصول فکری خویش آن را تحلیل کرده اند .به گونه ای که
آلتوسر از نقطه نظر ساختارگرا این مفهوم را پی می گیرد وتحلیل می کند و بر این پایه معتقد است که کنشگر منفعلانه و در سایه سلطه ایدئولوژی به بازتولید آرمان های نظام حاکم می پردازد و در حقیقت بیشترین نقش را برای ایدئولوژی قائل می شود و برای کنشگر در برابر ساختارها آزادی قائل نیست اما پیر بوردیو با رویکرد تلفیقی و با در نظر گرفتن یک رابطه دیالکتیک میان عاملیت و ساختار به بررسی مفهوم بازتولید می پردازد از این رو کنشگر را منفعل و اثرپذیر صرف تلقی نمی کند و معتقد است که باز تولید از جانب کنشگران فعالانه رخ می دهد اما بر اساس اعتقاد منتقدانش او نیزدر نهایت برای عاملیت نقش چندانی لحاظ نمی کند.

پانوشت ها:
۱-Reproduction
۲-Ideology
۳-Habitus
۴-Champ
۵-Symbolic Violence
۶- Capital
۷-Epistemological Break
۸-Repressive State Apparatus
۹-Ideological State Apparatus
۱۰-Subject Positions

منابع فارسی:
۱-استریناتی،دومینیک(۱۳۸۴)،مقدمه ای بر نظریه های فرهنگ عامه،ترجمه ثریا پاک نظر،تهران ، گام نو
۲-اسمیت ،فیلیپ(۱۳۸۷)،درآمدی بر نظریه فرهنگی،ترجمه حسن پویان ،تهران:دفتر پژوهش های فرهنگی
۳-بوردیو،پی یر(۱۳۸۱)،نظریه کنش،ترجمه مرتضی مردیها،تهران: انتشارات نقش و نگار
۴-توسلی،غلامعباس(۱۳۸۶)نظریه های جامعه شناسی،تهران،انتشارات سمت
۵- جلائی پور،حمیدرضا و محمدی،جمال(۱۳۸۸)نظریه های متاخر جامعه شناسی،تهران :نشر نی
۶-جنکینز،ریچارد(۱۳۸۵)پی یر بوردیو،ترجمه لیلا جوافشانی وحسن چاوشیان،تهران: نشرنی
۷- دیورینگ،سایمون(۱۳۸۲)مطالعات فرهنگی،ترجمه نیما ملک محمدی و شهریار وقفی پور،تهران:تلخون
۸-ریتزر،جورج(۱۳۸۸)نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر،ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی
۹- شویره، کریستین و فونتن اولیویه(۱۳۸۵)واژگان بوردیو،زیر نظر ژان پی یر زرده،ترجمه مرتضی کتبی،تهران،نشر نی
۱۰- کسل،فیلیپ(۱۳۸۳) چکیده آثار آنتونی گیدنز،ترجمه حسن چاوشیان،تهران:ققنوس
۱۱-کرایب،یان(۱۳۸۷)نظریه اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس،ترجمه عباس مخبر،تهران :نشر آگه
۱۲-محمدی،جمال(۱۳۸۸)درباره مطالعات فرهنگی،تهران:نشر چشمه
۱۳- فکوهی،ناصر(۱۳۸۶)تاریخ اندیشه و نظریه های انسان شناسی،تهران: نشرنی

منبع انگلیسی:
Ferretter,Luke:Louis Althusser,publisher: Taylor&Francis Routledge 2006

چهره های ماه های پیشین

سپتامبر ۲۰۱۳

امانوئل والرشتاین (۱۹۳۰-)

ویکیپدیا
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%86

بعد از توسعه مداری و جهانی سازی ، دیگر چه ؟
http://www.anthropology.ir/node/19693

موفقیت خیره کننده جنبش تسخیر وال استریت
http://www.anthropology.ir/node/11794

بررسی اوضاع ژئوپلیتیک در بحران جهان عرب
http://www.anthropology.ir/node/19694

چپ جهان پس از ۲۰۱۱
http://www.anthropology.ir/node/14232

توهم سوسیال دموکراتیک
http://www.anthropology.ir/node/11328

بحران ساختاری در نظام جهانی: به کجا می رویم؟
http://www.anthropology.ir/node/9264

لیبی و چپ جهانی
http://www.anthropology.ir/node/9254

بررسی نظریه جهانی شدن والرشتاین با تامید بر ابعاد فرهنگی
http://www.anthropology.ir/node/14493

اوت ۲۰۱۳

کلیفورد گیرتز(۱۹۲۶-۲۰۰۶)

زندگینامه
http://www.anthropology.ir/node/683

گیرتز
http://www.anthropology.ir/node/1390

مروری بر نظریات و روش شناسی گیرتز
http://www.anthropology.ir/node/299

امیک و اتیک
http://www.anthropology.ir/node/13901

جنگ خروس در بالی
http://www.anthropology.ir/node/1396

مردم نگاری تفسیری گیرتز
http://www.anthropology.ir/node/19142

کاربردهای تنوع
http://www.anthropology.ir/node/19124

رویکرد تفسیری گیرتز با تاکید بر نظریه دین
http://www.anthropology.ir/node/19122

ژوئیه ۲۰۱۳

هربرت مارکوزه (۱۸۹۸-۱۹۷۹)

گفتگوی هربرت ماکوزه

http://anthropology.ir/node/13908

گفتگو با مارکوزه درباره جنبش دانشجویی

http://anthropology.ir/node/16364

پایان آرمانشهر

http://anthropology.ir/node/18934

از بعد زیباشناسی

http://anthropology.ir/node/18932

مسئله ی خشونت و تضاد ریشه ای

http://anthropology.ir/node/18946

انقلاب یا اصلاح

http://anthropology.ir/node/9191

درباره «چپ نو»

http://anthropology.ir/node/14610

مکاتبات مارکوزه و فروم با رایا دونایفسکایا

http://anthropology.ir/node/14794

نامه آدورنو به مارکوزه
http://anthropology.ir/node/16462

ژوئن ۲۰۱۳

آلفرد کروبر(۱۸۷۶-۱۹۶۰)

درباره الفرد کروبر

http://anthropology.ir/node/17712

نگاه یک انسان شناس به تاریخ
http://anthropology.ir/node/18228

هجده رسالت
http://anthropology.ir/node/18332

وراثت بدون جادو
http://anthropology.ir/node/18217

مه ۲۰۱۳

رالف دارندورف (۱۹۲۹-۲۰۰۹)

درباره دارندورف
http://anthropology.ir/node/11128

تاملی بر مجموعه های شهروندی
http://anthropology.ir/node/11128

به سوی نظریه ای در باب تضاد اجتماعی
http://anthropology.ir/node/17672

انسان اجتماعی
http://anthropology.ir/node/17685

آوریل ۲۰۱۳

گوردون چایلد(۱۸۹۲-۱۹۵۷)

چایلد و باستان شناسی مارکسیستی
http://anthropology.ir/node/17347

مارکس و زمین شناسی
http://anthropology.ir/node/14076

مارس ۲۰۱۳

گئورگ زیمل (۱۸۵۸-۱۹۱۸)

درباره زیمل
http://anthropology.ir/node/16858

http://anthropology.ir/node/13670

نقدی بر مفهوم بیگانه ی زیمل
http://anthropology.ir/node/11308

مقالاتی درباره تفسیر در علم اجتماعی اثر زیمل
http://anthropology.ir/node/6457

آینده فرهنگ ما
http://anthropology.ir/node/16834

بی تفاوتی مدنی زیمل و فضای اینترنتی
http://anthropology.ir/node/7645

تقارن وسازمان اجتماعی
http://anthropology.ir/node/13438

خنده در تاریکی ناباکوف با تکیه بر نظریه کلانشهر زیمل
http://anthropology.ir/node/726

فردیت و فرم های اجتماعی
http://anthropology.ir/node/18731

نگاهی به کتاب «فلسفه پول» زیمل
http://anthropology.ir/node/12709

فهرست آثار زیمل
http://anthropology.ir/node/16863

ریمون آرون (۱۹۰۵-۱۹۸۳)

خاطرات پنجاه سال اندیشه سیاسی
http://anthropology.ir/node/17074

مجموعه آثار آرون به فارسی
http://anthropology.ir/node/17072

درس افتتاحیه آرون در کلژ دو فرانس
http://anthropology.ir/node/17079

آرون روزنامه نگار
http://anthropology.ir/node/10067

آرون در میان دو راه
http://anthropology.ir/node/8646

آرون و توتالیتاریسم
http://anthropology.ir/node/17052