نگاهی کوتاه به برخی از آثار کریس شیلینگ۱ (بخش اول)
کریس شیلینگ از اساتید برجسته و مطرح جامعه‌شناسی در دانشگاه کنت۲ است و در دانشکده سیاست اجتماعی، جامعه‌شناسی و تحقیقات اجتماعی۳ مشغول به تدریس می‌باشد. علاقۀ اصلی او متمرکز بر بررسی بدن در فرهنگ، جامعه و نظریات جامعه‌شناختی است، اما در حوزه‌های دیگری مانند جامعه‌شناسی دین نیز مشغول به فعالیت و تدریس می‌باشد. کریس شیلینگ آثار متعددی در زمینۀ مطالعات بدن تألیف کرده‌است. از جمله این آثار می‌توان به کتاب‌های «بدن و نظریه اجتماعی -۱۹۹۳»، «بدن در فرهنگ، تکنولوژی و جامعه -۲۰۰۴»، «بدن: مقدمه‌ای بسیار کوتاه -۲۰۱۵»، «بدن‌های در حال تغیر: عادت، بحران و خلاقیت -۲۰۰۸» و «آشکارسازی زندگی اجتماعی: چشم اندازهای انتقادی از جامعه‌شناسی -۲۰۱۷» اشاره‌کرد.
نوشته‌های مرتبط
“بدن و نظریۀ اجتماعی”۴
شاید بتوان گفت که این کتاب مشهورترین اثر شیلینگ است. اگرچه این کتاب جز اولین نوشته‌هایی است که از او منتشر شده، اما در حوزۀ مطالعات بدن محبوبیت بسیار زیادی دارد و به چندین زبان مختلف نیز ترجمه شدهاست. سومین ویرایش این کتاب در سال ۲۰۱۲ منتشر شد. این نسخه جدید از متن کلاسیک کتاب بی نظیر و به شدت حائز اهمیت است؛ چرا که شیلینگ در این نسخه، به شکل استادانه‌ای؛ روایت جامعی از ظهور و پیشرفت مباحث بدن در جامعه‌شناسی و سایر گرایش‌ها ارائه می‌دهد. یکی از نقاط قوت کتاب پوشش فصل به فصل عمدۀ نظریات، رویکردها و مطالعات انجام شده در زمینه بدن می‌باشد. مباحث هر فصل با دریافت‌های جدید در رابطه با نظریه شبکه اقدام۵، کارکردهای بدن، پراگماتیسم (عمل‌گرایی)، تجدید حیات جهانیِ هویتهای دینی، مباحث ژنتیک جدید و شهروندی بیولوژیکی به روز شدهاست. این کتاب مملوء از تجزیه و تحلیل‌های انتقادی، مطالعات تجربی، و نظریات کلاسیک و معاصر در رابطه با بدن است؛ که از جمله این مباحث می‌توان به طبیعت گرایی، ساختارگرایی، واقع گرایی، رویکردهای تعاملی، فمینیسم، پدیدارشناسی و غیره اشاره کرد.
این کتاب سهم نظری مهمی در مطالعات بدن دارد چرا که آشنایی و مطالعۀ این عناوین، برای محققان و دانشجویانی که در زمینۀ مطالعات بدن فعالیت می‌کنند؛ یک ضرورت است. شیلینگ این مسأله را به خوبی درک کرده و در این کتاب تا جای ممکن مباحث فوق را پوشش داده‌است. درنهایت از خلال همۀ مباحث نظری که شیلینگ به توضیح آنها می‌پردازد؛ تحلیل خود را از رابطه بین بدن، هویت شخصی در دوران معاصر و مرگ ارائه می‌دهد. او این بحث را باز می‌کند که در شرایط مدرنیتۀ بالا۶، برای بدن به طور فزاینده‌ای این تمایل وجود دارد که تبدیل به مرکزی برای احساسِ هویت شخصیِ انسان مدرن شود. در این زمینه، چشم‌انداز مرگ اهمیت پیدا می‌کند، چرا که در درک معاصر ما از بدن نقش اساسی دارد.
“بدن در فرهنگ، تکنولوژی و جامعه”۷
بدن در فرهنگ، تکنولوژی و جامعه کتاب چشمگیر دیگری از کریس شیلینگ است. این کتاب به نوعی یک جمع‌بندی انتقادی از اکثر کارهای نظری است که تا سال ۲۰۰۴ در زمینۀ بدن انجام شدهاست. همچنین او در این کتاب استدلال قدرتمندی از واقع‌گرایی جسمانی۸ ارائه می‌دهد که در آن بدن؛ هم ایجاد کننده خصوصیات ظهوریافته ساختار اجتماعی و هم مکانی برای تأثیرات آنها است. از آنجایی که شیلینگ دامنۀ گسترده‌ای از مباحث را در این کتاب بررسی نموده، در نهایت کتاب به یک نقطۀ اصلی و مرجع برای دانشجویان و دانشگاهیان در مطالعات بدن و به‌طورکلی در علوم اجتماعی و فرهنگی تبدیل شدهاست.
اگر نگاهی به فصل‌های این کتاب بیندازیم [مقدمه/ بدن‌های کلاسیک/ بدن‌های معاصر/ بدن‌های کاری/ بدن‌های ورزشی/ بدن‌های موزیکال/ بدن‌های اجتماعی/ بدن‌های تکنولوژیکی/ نتیجه‌گیری] علت تمایز این کتاب از دیگر مطالعات بدن را درخواهیم یافت. ساختار این کتاب شبیه به یک راهنمای ساده، شفاف و تفکیک شدهاست و مباحثش در زمینه‌های کار، ورزش، غذا خوردن ، موسیقی و تکنولوژی به طور درخشان نشان می‌دهد که چطور مباحث نظری انتزاعی با دنیای واقعیِ زندگی مردم ارتباط دارد. همچنین شلینگ بر اساس یک استدلال کلاسیک در جامعه شناسی بدن [خوانش بدن به عنوان یک رسانۀ چند بعدی]، مجموعه‌ای از تجزیه و تحلیل‌های بدنی در اقتصاد، فرهنگ، کار، ورزش، موسیقی، غذا و تکنولوژی را ایجاد می‌کند. این کتاب برای هرکسی که در حوزه جامعه‌شناسی بدن کار می‌کند، دارای اهمیتی اساسی است چراکه علاوه بر مروری جامع بر مباحث بدن، چارچوبی ابتکاری برای تجزیه و تحلیل بدنمندی به ما ارائه می‌دهد و گامی بزرگ برای تغییر در دیدگاه‌ها نسبت به موضوعات بدن‌محور برداشته است.
“بدن: یک مقدمۀ بسیار کوتاه”۹
انتشارات آکسفورد مجموعه کتاب‌هایی تحت عنوان “یک مقدمۀ بسیار کوتاه”۱۰ منتشر کرده‌است. و کتاب بدن شیلینگ نیز در این مجموعه چاپ شدهاست. او در این کتاب، با استفاده از مطالعات جنسیت، تحصیلات، حکومتداری، اقتصاد و دین، نشان می‌دهد که چگونه وجود بدنمند ما، امکان تأثیرگذاری بر جهان مادی و مجازی اطراف خود را فراهم می‌کند، و در عین حال نیز دولت‌ها را قادر می‌سازد تا افکار و اعمال ما را شکل دهند و هدایت کنند. شیلینگ در این کتاب به بیان اینکه چگونه روابط اجتماعی، تصاویر فرهنگی و پیشرفت‌های فنی و پزشکی درک و آگاهی ما را شکل می‌دهند، وحتی محدودیت‌های تفکر سنتی و برجای مانده از گذشته چه تأثیری بر تعریف ما از مفهوم انسان و بدنمندی دارد، می‌پردازد. علاوه بر این شیلینگ با پرداختن به موضوعات مختلفی نظیر جراحی زیبایی و پیوند، عملکرد هویتهای جنسیتی، کالایی شدن بدن‌ها و اعضای بدن و همچنین عواقب ناشی از باورهای دینی و فرقه‌ای مربوط به بدن و تغییرات افراطی، روایت قانع کننده‌ای از دلیل اهمیت بدن در جوامع معاصر به ما ارائه می‌دهد.
در اولین فصل کتاب باعنوان “بدن‌های طبیعی یا بدن های اجتماعی؟” شیلینگ به این بحث می‌پردازد که هنوز برخی بدن انسان را منحصراً بیولوژیکی می‌دانند. او با بیان تحولات اجتماعی و تاریخی، مبارزات فمینیستی، پیشرفت‌های تکنولوژیکی و در نهایت ظهور فرهنگ مصرف کننده، این عقیدۀ سنتی را کنار می‌زند و توصیفی از مطالعات بدن به عنوان یک زمینۀ گسترده تحقیقاتی بین رشته‌ای، ارائه می‌دهد. در فصل بعد بدن‌های جنسیتی را بررسی می‌کند و به شرح این موضوع می‌پردازد که چگونه بدن‌های جنسیتی در طول تاریخ طبقه بندی شده‌اند، و بینش مفیدی در رابطه با درک فرهنگی از زن و مرد به ما ارائه می‌دهد. همچنین راجع به مقولۀ تعصبات اجتماعی و نحوه شکل دادنشان به بدن بحث می‌کند. در پایان فصل نیز، بحث بدن جنسیتی را با نظرات جودیت باتلر۱۱، فمینیست معاصر، استدلال می‌کند. در ادامه بدن را در ساختار آموزش بررسی می‌کند؛ چراکه موسسات آموزشی به دنبال ساختارها و ظرفیت‌های بدنمندی هستند که به تجربه، تأمل و تعامل با محیط‌های اجتماعی، فیزیکی و نمادین افزاد شکل می‌دهند و بر روند اینکه افراد ارزش‌های زندگی خود و دیگران را تقویت یا محدود کنند، تاثیر گذارند. در بخشی از این فصل شیلینگ با استفاده از مفهوم تکنیک های بدن۱۲ که توسط مارسل موس۱۳ پدید آمده، به شرح و تفسیر آموزش‌های بدنی می‌پردازد. او در ادامه به مساله نهاد حاکمیت و تلاش دولت‌ها در کنترل و توسعۀ ظرفیت‌های بدنی شهروندان می‌پردازد و سوالاتی در رابطه با اینکه دولت‌ها چگونه بدن‌ها را اداره می‌کنند و یا کدامیک از جنبه‌های بدنی شهروندان برای حاکمیت دارای ارزش و اهمیت است، را مطرح می‌کند. در خلال همین بحث گریزی نیز به نظریات میشل فوکو۱۴ در این رابطه می‌زند. در پنجمین فصل به کالایی شدن بدن می‌پردازد. چراکه بدن در طیف گسترده‌ای از فرهنگ‌ها، به طرق گوناگون مفهوم سازی و ارزش گذاری شده است، از طرفی نیز شکل ظاهری و اندام‌های افراد چه زنده و چه مرده در معاملات بازار نقش بازی می‌کنند. شیلینگ بحث “بدن به عنوان کالا” را در بازارهای پرسود پزشکی، قاچاق اعضای بدن و فروش افراد برای کار اجباری و بردگی، بررسی می‌کند. همچنین به مقاومت نهادهای بین‌المللی و سازمان‌های ضد برده‌داری که برای پایان دادن به کار اجباری و مستعمل تلاش می‌کنند، می پردازد. شیلینگ در آخرین فصل این کتاب سه پرسش اساسی را مطرح می‌کند: آیا بدن‌های واسطه‌ای۱۵ غیراخلاقی هستند؟ چگونه افراد تغییرات بدنی را مدیریت می‌کنند؟ و آیا بدن‌های ما مقدس شده‌اند؟ هر کدام از این‌ها نشان می‌دهد اهمیت بدن چگونه در خارج از مرزهای فیزیولوژیکی‌اش نیز مطرح است. بدنمندی افراد همیشه در محیط‌های مادی و اجتماعی گسترده‌تری از جسم قرار می‌گیرد و توسط قالب این محیط‌های اجتماعی است که مفهوم بدن شکل می‌گیرد. شیلینگ در این فصل نحوۀ مفهوم سازی، تجربه، زندگی و درمان بدن را که توسط فیزیولوژیست‌ها و دیگران در علوم زیستی به شکلی محدود تعریف می‌شود را زیر سوال می‌برد و به تأثیر عوامل دیگر در خلال پاسخ به سه پرسشی که مطرح می‌کند می‌پردازد.
در بخش دوم به معرفی دو کتاب دیگر شیلینگ، «بدن‌های در حال تغیر: عادت، بحران و خلاقیت» و «آشکارسازی زندگی اجتماعی: چشم اندازهای انتقادی از جامعه‌شناسی»، پرداخته‌ام.
۱.Chris Shilling
۲.University of Kent
- SSPSSR
- The body & social theory
- Action network theory
- High modernity
- The body in culture, technology and society
- Corporeal realism
- The Body: A Very Short Introduction
- VSI
- Judith Butler
- Techniques of the body
- Marcel Mauss
- Michel Foucault
- mediated bodies
منابع
Chris Shilling, The Body and Social Theory, ۳rd edition, London: SAGE, 2012
Chris Shilling, The Body in Culture, Technology and Society, London: SAGE, 2005
Chris Shilling, The Body: A Very Short Introduction (Very Short Introductions), oxford, 2015
www.veryshortintroductions.com
www.oup.com
www.kent.ac.uk
www.researchgate.net