شماره ششم از مجموعه تئاتر ایران در گذر زمان در قالب کتاب تماشاخانه‌های تهران از ۱۲۷۴ تا ۱۳۸۹ منتشر شده است که در آن به بررسی تماشاخانه‌های دورههای ذکر شده پرداخته و از هنرمندان در هر دوره نام برده و از تصاویر مرتبط با موضوع استفاده شده که فاطمه سلجوقی تهیه عمده عکسها را بر عهده داشته است.
ناصر حبیبیان و محیا آقا حسینی در پژوهشی کاربردی در این کتاب، به تاریخ یک قرن و نیم تئاتر تهران میپردازند و در طی آن، مشکلات عمدهی تئاتر ایران را برجسته و ذکر دقیقی از این مصائب به میان میآورند. این کتاب تاریخ تئاتر نظاممند در تهران را از ابتدا تاکنون در قالب تماشاخانهها بررسی می‌کند که تمام تماشاخانه ها را از تکیه دولت به عنوان اولین تماشاخانه تا تماشاخانه ایرانشهر به عنوان آخرین تماشاخانه که در سال ۱۳۸۸ تأسیس شده است، دربر می‌‌گیرد.
نوشته‌های مرتبط
اطلاعات این کتاب در دو بخش آمده است که در بخش تاریخی نوشته ناصر حبیبیان، اطلاعات مربوط به هر تماشاخانه شامل سال تأسیس، بانی آن و عمده تئاترهایی که در آن اجرا شده، آمده است و بخش دوم به گنجایش و امکانات این تماشاخانهها می‌پردازد که توسط محیا آقا حسینی نگارش یافته است.
به طور کلی تعریف نویسندگان کتاب از تماشاخانه مکانی است که اجرای تئاتر در آن مستمر است و یا به این نام شناخته می‌شود مثل تئاتر نصر. در کتاب به مکان های نمایش که به صورت چند منظوره مورد استفاده قرار می‌گیرند و اجرای نمایش هم یکی از این منظورهاست مثل سالن مدرسه فیروز بهرام نیز پرداخته شده است و به طور کلی کتاب هم تاریخ تماشاخانهها و نمایشخانه‌ها را شامل می شود و هم به مکان‌های نمایش اشاره دارد.
بخش نخست کتاب تماشاخانه‌های تهران از ۱۲۴۷ تا ۱۳۸۹ به قلم ناصر حبیبیان نگاشته شده است که پس از مقدمه در فصل اول این بخش به تئاتر در تهران پرداخته است. فصل دوم به نخستین آشنایی‌های ایرانیان با تئاتر اروپایی اشاره دارد که در آن از ابوطالب لندنی، میرزا صالح شیرازی، میرزا مصطفی افشار، میرزا ابوالحسن خان ایلچی و سیاحان دیگر نام برده می‌شود.
ناصر حبیبیان در فصل سوم به موضوع اصلی کتاب یعنی تماشاخانهها پرداخته و در آن توضیحاتی راجع به تکیه دولت، دارالفنون، سالن‌های نمایش ارامنه، تالارخانه ظهیرالدوله مربوط به انجمن اخوت، تالار زرتشتیان، سینما تئاتر نادری تا تئاتر شهر و تالار هنر و تماشاخانه ایرانشهر و … ارائه می‌دهد.
مکان‌های نمایش، عنوان فصل چهارم کتاب تماشاخانه‌های تهران از ۱۲۴۷ تا ۱۳۸۹ است و تالارهای دانشگاهی موضوع فصل پنجم این کتاب را در بر دارد. فصل ششم از بخش نخست به تماشاخانه‌های نمایش های تقلید اختصاص دارد و در فصل هفتم قوانین نمایش از ابتدا تا امروز آمده است. در انتهای بخش اول کتاب، منابع اعم از کتاب‌ها، پایان نامه‌ها و مقاله‌ها آمده است.
محیا آقا حسینی در فصل نخست از بخش دوم کتاب تماشاخانه‌های تهران از ۱۲۴۷ تا ۱۳۸۹ به معماری و امکانات تماشاخانهها می‌پردازد. فصل دوم به تالارها اشاره دارد و در آن از تئاتر پارس، مجتمع فرهنگی آرارات، تالار سنگلج تا فرهنگسراها و دانشگاه‌ها و … توضیحاتی داده شده است.
عنوان فصل سوم سالن‌ها – پیوست و فصل چهارم نقشه‌های پیوست است. فصل پنجم واژه نامه‌ها را شامل می‌شود و در انتهای کتاب منابع بخش دوم آمده است.
چاپ اول کتاب تماشاخانه‌های تهران از ۱۲۴۷ تا ۱۳۸۹ در تیراژ ۱۱۰۰ نسخه توسط انتشارات افراز در ۵۶۲ صفحه و در قطع رقعی و جلد گالینگور منتشر شده است.
