انسان شناسی و فزهنگ
انسان شناسی، علمی ترین رشته علوم انسانی و انسانی ترین رشته در علوم است.

تهدید ها در رابطه با تجزیه کشور، شایعات در مورد مداخله جویی ها: زوال و نابودی رویای دموکراتیک در مالی(لوموند دیپلماتیک: سپتامبر ۲۰۱۲)

آقای ژاک دلکروز ترجمه حوا بختیاری

مالی که تا چندی پیش نمونه ای از دمکراسی افریقایی به شمار می رفت، در بی ثباتی سیاسی فرو رفته و این در حالی است که شورشیان شمال، کشور را به دو قسمت تقسیم کرده اند. از زمان کودتای ۲۲ مارس گذشته، رئیس جمهور دولت انتقالی، آقای دیون کوندا ترائوره، سعی در آشتی دادن هواداران و مخالفین کودتای نظامی دارد . این بحران از گسستگی ها و اختلافات قدیمی که جامعه ی مالی را از پایان دیکتاتوری در سال ۱۹۹۱ تحت تاثیر قرار داده اند ، نشات گرفته است .

آیا تعمیم و گسترش قوانین و احکام شرع اسلامی، مالی را تهدید می کند؟ از روز ۲۷ ژوئن، شمال این کشور در دستان گروه های اسلام گرای افراطی قرار گرفته که کنترل مناطق کیدال(Kidal) و بعد گائو(Gao) و تمبکتو ، یعنی در مجموع نزدیک دو سوم کشور ، را در اختیار گرفته اند . تسلط و برتری آن ها از طرفی با خشونت و غارت و اخاذی به نام خدا و از طرف دیگر با کمک و مساعدت به محرومان و آن هایی که از این مناطق نگریخته اند توام است . سلفی ها که در سه منطقه بزرگ شمالی مستقر شده اند باپخش کردن پول وهمیاری با مردم به راحتی به جذب نیرو در میان جوانان بیکار که دورنمایی برای آینده ندارند، می پردازند. آن ها در گائو، سوخت و مواد خوراکی را به قیمت تمام شده تامین و در اختیار مردم گذاشته ، مراکز بهداشتی و درمانی را تجهیز کرده و حقوق کارمندانشان را می پردازند … یک نماینده شمال می گوید هنگامی که سعی کرده با رهبر جنبش اسلامی تندرو انصار الدین ، آقای ایاد آل قالی (Iyad Ag Ghali) ، دیداری داشته باشد در جواب به او گفته : « هنگامی با تو ملاقات خواهم کرد که از مسئولیتت استعفا بدهی. نمایندگان هیچ گونه مشروعیتی در برابر قانون الهی ندارند» .

با این حال، در کشوری به وسعت دو برابر و نیم فرانسه، منطقه شمال از بخش «مفید» کشور که %۹۰ جمعیت در آن متمرکز هستند، فاصله داشته و دور است . در باماکو، با وجود تغییرات جوی فصل بارندگی و در گرماگرم ماه رمضان ، بردباری و شکیبایی سنتی و مرسوم حکمفرماست: رستوران ها دایر بوده، الکل در دسترس است و چند نفری هم در خیابان سیگار می کشند. اگر اکثریت مردم، در ماه رمضان روزه دار هستند ، ماه مبارک (که اواسط ماه اوت به پایان می رسد) به شکل « مالیایی» آن برگزار می شود ، یعنی پرهیزگاری و تقوا بدون اجبار و الزام عمومی .

نخستین منشا نگرانی : کار است. به دلیل وجود بحران، اقتصاد وضع نابسامانی دارد. بسیاری از شرکت ها به ویژه در زمینه خدمات بسته شده یا موقتا کارمندان خود را بیکار کرده اند . بعد از بخش هتل داری و رستوران که بلافاصله از بحران ضربه دیدند، فعالیت مجموع بخش ها دچار رکود و کندی شده است. کارفرمایان عمده مانند شرکت هواپیمایی مالی، کارمندان خود را اخراج کرده. به نظر می رسد تنها بخش معادن توانسته به فعالیت خود ادامه دهد، و دولت که هم چنان حقوق ها را پرداخت می کند .

علت دیگر آشفتگی : سقوط سیاسی کشوری است که تا به حال به عنوان نمونه و مدل دموکراتیک معرفی و قلمداد می شد . محبوبیت و عامه پسند بودن کودتای نظامی ۲۲ مارس۲۰۱۲، که همه جا در خارج محکوم شده بود ، موجب شگفتی شد . علی رغم برنامه ریزی زمانی باور نکردنی -چند هفته قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری- و رفتارشان که غارت و تسویه حساب ها و انتقام جویی ها را امکان پذیر ساخت، سربازان ارتش نیروی زمینی Kati، به رهبری فرمانده آمادو سانوگو(Amadou Sanogo)، در موقعیت مساعدی وارد عمل شدند : علاوه بر این که از خشم و عصبانیت بعد از ناکامی های نظامی در مقابل شورشیان طوارق در شمال بهره جستند ، نطق کودتاچیان در مورد فساد نخبگان مملکتی ووجود یک «دموکراسی تو خالی» با انعکاس مثبتی در میان مردم روبرو شد. خیلی زود، مسئولین سیاسی یکی پس از دیگری به ملاقاتشان رفتند، حتی افرادی به طور پنهانی، از طرف جبهه متحد برای پاسداری از جمهوری و دموکراسی (FDR) جبهه امتناع و عدم پذیرش (۱) که کودتا را محکوم کرده بودند با آن ها دیدار کردند.

آقای عمر ماریکو (Mariko Oumar) ، یکی از رهبران انقلاب سال ۱۹۹۱، که رژیم تک حزبی ژنرال موسی ترائوره (Moussa Traore)، را سرنگون کرد، و اکنون مسئول حزب همبستگی افریقا برای دموکراسی و استقلال(SADI)است، می گوید :« این کودتا ما را از سراب موجود نجات داد و مشکل را در موقعیت و جایگاه اصلی آن قرار داد ، یعنی جستجوی دموکراسی برای اقوام مالی» (۲) . خانم آمیناتا درامان ترائوره(Aminata Dramane Traore)، روشنفکر، چیز دیگری را عنوان نمی کند هنگامی که در ارزیابی خود متذکر می شود « سانوگو مشکل نیست، سانوگو یک نشانه (۳) است » . این نظریه با برخوردی مثبت در خارج ، به ویژه در فرانسه روبرو شد که در آن بازنگری بیست سال هرج و مرج به قیمت ورشکستگی دولت مالی (۴) پس از تمجید های واهی «مدل » پیشنهادی این کشور ، مورد توجه قرار گرفته بود.

آیا این صدا ها خیلی سریع خط بطلان بر دستاورد های جمهوری سوم که در سال ۱۹۹۱ به وجود آمد ، نمی کشند؟ آزادی بیان که به روزنامه نگاران امکان انتقاد تند از اوضاع سیاسی را می داد (حتی اگر تعرض و برخورد فیزیکی به دنبال داشته باشد) ؛ گشایش اجتماعی که موجب پیدایش هزاران انجمن شده که در حال حاضر در بسیج و همیاری به نفع شمال کشور نقش ایفا می کنند ؛ یا پویایی در زمینه ی فرهنگی که از پایتخت مالی صحنه ی مطرح هنری در سطح قاره ساخته: از همایش های عکاسی باماکو، تا فستیوال مسافران شگفت انگیز، امروز مالی به عنوان یک مرجع شناخته شده در این زمینه مطرح است آنهم در حالی که خوانندگان این کشور هم در فکر تسخیرصحنه های بین المللی می باشند . در حیطه ی اقتصادی اعتبار «دموکراتیکی» که مالی از آن برخوردار بود باعث به وجود آمدن نسل نوینی از کار فرمایان شد و گشایشی در زمینه ی جهانگردی و هم چنین حضورسرمایه گذاری های خارجی به وجود آورد .

« تصمیمات اشتباهی اتخاذ شده بود »

«برای اداره و رهبری این کشور باید دیوانه بود» این سخنانی است که آقای آمادو تومانی توره (Amadou Toumani Toure)، ملقب به ATT
با آقای آلفا عمر کوناره(Alpha Oumar Konare) ، باستان شناس که در نخستین انتخابات آزاد تاریخ مالی به عنوان رئیس جمهور انتخاب شده بود، در میان گذاشته بود . بعد از آن رئیس دولت مجبور شد به طور متوالی با شورشیان در شمال به مقابله بپردازد، به فشار مطالبات صنفی جواب دهد با ناآرامی های بی وقفه دانشجویان که به واسطه حضورشان در جریان گذارسیاسی کشور در سال ۱۹۹۱برانگیخته شده بودند، رودرو شود و هم چنین در برابر تنش های شدید میان احزاب در هرمبارزه انتخاباتی ایستادگی کند. کارزار بزرگ دو دوره ریاست جمهوری او در مورد تمرکز زدایی بود که به دلیل کمبود امکانات مالی با شکست روبرو شد ، هرچند افسانه ی گیرای آن دست نخورده ماند .

آقای توره که به نوبه ی خود در سال ۲۰۰۲ به ریاست جمهوری رسید ، بانی استقرار یک آرامش سیاسی واقعی بود . نقش او در سرنگونی رژیم ترائوره در سال ۱۹۹۱ برایش محبوبیت زیادی به ارمغان آورد . او که در آن زمان ژنرال بود رهبری کودتا را به عهده گرفت و سپس آن را در اختیار غیر نظامیان قرار داد . او که ده سال پس از آن به ریاست امور کشور برگزیده شد خواهان اتحاد و گرد هم آوردن نظریات مختلف بود. تا آنجا که مدل حکومتی ای ابداع کرد که صحنه سیاسی را متحول ساخت: بدون پشتیبانی و حمایت حزبی ، او به دنبال رسیدن به اجماع بود و نمایندگان همه جناح ها را گرد خود جمع می کرد .

این سیستم اندک اندک باعث از کارافتادن تناوب دمکراتیک احزاب سیاسی شد و از قابلیت و توان پیشنهاد ی احزاب و هر گونه بحث و جدل عمومی کاست . در همانحالی که ساخت و سازها ی مختلفی در دستور کار کشور بود و امور زیر بنایی (راه ها ، احداث کانال ها، انرژی و ..) گام بزرگی به جلو گذاشته بود ، فساد گسترش یافت و یارگیری از میان خودی ها در سطوح بالا و ارجاع مناصب مهم به کادر های فاقد شایستگی و مهارت باعث بی اعتباری رژیم شد : تعداد زیادی از مردم مالی از آن پس اجماع را به مثابه یک شیوه ی صلح جویانه «برای تقسیم ثروت کشور» در قالب یک دموکراسی می دیدند. دموکراسی ای که به گفته ی یک مبارز دموکرات سابق که به وزارت رسید آقای مامادو لامین ترائوره(Mamadou Lamine Traore) ، مسیرش «در مجموع هموار و اسفالت شده بود» .

همین شیوه مدیریت در مورد مسئله شمال هم تعمیم پیدا کرد ، در جائی که گروه سلفی برای موعظه و مبارزه (GSPC) که در سال ۲۰۰۶ به القاعده مغرب اسلامی( AQMI ) تبدیل شد به تنش ها دامن زد، سپس به واسطه پیامد های جنگ در لیبی ، پخش سلاح رادر منطقه ی ساحل(۶) ممکن و آسان گردید . برای آقای توره که در سال ۱۹۹۲، آرامش را با انجام مذاکرات پیمان ملی ۱۱آوریل و عقد قرار داد صلح با شورشیان (۷) به شمال باز گردانده بود، این شکستی آشکار به شمار می رفت . او که کماکان به مصالحه اعتقاد داشت و با همه به بحث و گفتگو می نشست حتی به قیمت متهم شدن به تبانی یا همدستی . وی می پنداشت که می تواند پناهگاه و حریمی از کشور مالی در برابر پیشرفت گروه های مبارز الجزایری که از سال ۲۰۰۳ در منطقه ساحل دست به عملیات می زدند، بسازد . در همان سال با آزاد سازی سی و دو غربی که در الجزایر ربوده شده بودند، نقش میانجی را ایفا کرد . او از جانب قدرت های اروپایی مورد تشویق و ترغیب قرار گرفت ، تا جائی که پاریس در فوریه ۲۰۱۰ برای آزادی گروگان فرانسوی پیر کالمات، مالی را تحت فشار گذاشت . اما در آن زمان «پیمان » با القاعده مغرب اسلامی( AQMI ) دیگر کارایی نداشت و گروگان گیری ها دیگر در خاک مالی صورت می گرفت .چیزی که باعث شد فرانسه و الجزایر اتهام تسامح و آسان گیری به آقای توره بزنند .

طبیعتا مسئولیت این بی نظمی و اخلال در ارتش بر عهده آقای توره که نطامی کارآزموده ای بود گذاشته شد ، وهمگان اورا نکوهش کردند . به گفته یک وزیر دفاع سابق « تصمیمات اشتباهی اتخاذ شده بود »، افسرانی کنار گذاشته یا نادیده گرفته شده بودند، انتصابات غیر موجه در صفوف ژنرال ها صورت گرفته بود، مشکلات در زمینه تدارک و تامین ملزومات تجهیزات و امور لجستیک در مجموع حل نشده باقی مانده بود . به نظر مسئولین کشور مالی، پیوستن مبارزین طوارق به ارتش که در پیمان ملی در نظر گرفته شده بود به طور واقعی محقق شده بود . به این دلیل هیچ کس در باماکو بازگشت دوباره – محدود به برخی جناح ها- شورشیان شمال در سال ۲۰۰۶ را نفهمید . با وجود توصیه و سفارش ها، اجرایی شدن واقعی تصمیمات پیمان ملی به تاخیر افتاد به ویژه در مورد استقلال اداری و رشد و توسعه اقتصادی. آقای سلیمان درابو(Souleymane Drabo)، رئیس روزنامه دولتی Essor می پذیرد که «اشتباهاتی صورت گرفته، می بایست یافتن راه حلی درجهت خاتمه انزوای شمال در اولویت قرار می گرفت ،آنهم زمانی که این همه جاده و راه جدید در دست ساخت است. اما اشتباه است اگر بگوئیم ATT و قبل از او آقای کوناره کاری برای شمال انجام نداده اند .کسی که Kidal را خوب بشناسد متوجه می شود که شهر دگرگون و متحول شده . اگرچه برای یک غریبه هنوز همان فقر و تنگ دستی مشهود است ولی ما می دانیم از کجا آمده ایم . افکار عمومی مالی هرگز قبول نکرد که این همه سرمایه به سه منطقه ی شمالی سرازیر شود در حالی که کمبود تجهیزات در همه جا دیده می شد . گفته می شود : منطقه Kayes (جنوب شرقی کشور) تغییر کرده ، البته ، اما این به لطف و مدد دولت نبوده بلکه با سرمایه و امکانات کارگران مهاجر تحقق یافته» .
با مدیریت ناکارآمد دولتی و فسادی که جمعیت های محلی را به تباهی کشاند ، دولت مالی بدون شک قادر به اجرای اهداف و بینش رئیس جمهور کوناره نبود: همانا در بر گرفتن مسئله ی شمال در جنبش بزرگ تمرکز زدایی. پنجاه سال بعد از استقلال، آقای سومیلو بوبی مایگا(Soumeylou Boubeye Maiga) ، آخرین وزیرامور خارجه آقای توره ،اذعان دارد که« ما هنوز درگیر مسئله ملی هستیم » . ورای اخبار روزمره ،هراسی واقعی از دور شدن و جدایی جنوب از مناطق شمالی و رها کردن آن ها به دست سرنوشت و تقدیر در مالی، احساس می شود .

کابوس دیگری هم تجربه ی دموکراتیک را تهدید می کند . در حالی که پدران استقلال کشوربرای امپراطوری های بزرگ تاریخ مالی (۸) به مثابه نقاط اشتراک و تلفیقی برای همزیستی اقوام، ارزش و احترام قائل بودند در حال حاضر با خمودگی هویتی روبرو شده ایم . تاریخ دان و جامعه شناسی که به دلیل حساسیت موضوع نمی خواسته نامش فاش شود و ما آنرا M T می نامیم، می گوید « یک مالیایی بیش از پیش خود را Bambara می داند (قومی که زبان ارتباط گیری آن مورد استفادهمه اقوام قرار گرفته) و به روابط میان اقوام به چشم پیوند های وابستگی که در زمان حکومت پادشاهان Segou در قرن ۱۷ و ۱۸ وجود داشته ، می نگرند . در همین حوزه و زمینه ی قومی، بی نهایت به مسئله میراث malinke و تاریخ «اصیل» امپراطوری mandigue که در قرن ۱۳ به وجود آمده ، توجه می شود و این در حالی است که این امر بیشتر به اسطوره ها می ماند تا تاریخ نگاری دقیق آن دوران .

تهدید اسلام افراطی، نگرش تجدید نظر طلبانه در مورد دموکراتیزه کردن، افزایش قوم گرایی که از روز ۲۲ مارس اظهارات ناسیونالیستی تند در برابر مداخله جویی های دیپلماتیک خارجی نیز به آن افزوده شده است: همه این ها مشخصه های نگران کننده ی جمهوری سوم مالی می باشند که در بنیاد و اساسش مورد تهدید قرار گرفته است .

۱- FDR در برگیرنده پنجاه حزب و صد انجمن است که به مخالفت با کودتا برخواسته اند.

۲-
Le Nouveau Courrier, Bamako, 22 Juin 2012.

۳-
Afrique Presse TV5 ,26 mai 2012

۴-
Laurent Bigot Les defis du Sahel : focus sur la crise malienne . seminaire de l’ institut francais des relations internationales IFRI Paris 22 Juin 2012

۵-
Ousmane Sy ,Rencontres l’Afrique ,Editions Charles Leopold Mayer, Paris 2009

۶- مقاله « منطقه ساحل چگونه به بشکه باروت تبدیل شد؟» لوموند دیپلماتیک آوریل ۲۰۱۲
http://ir.mondediplo.com/article1807.html

۷- « پیمان ملی» بین دولت مالی و جبهه متحد آزواد (MFUA) بسته شد و ویژگی معین منطقه ای را به شمال مالی اهدا کرد.

۸- اشاره به امپراطوری های غانا ، مالی و سنغای است که از قرن نهم تا شانزدهم بر ساحل و غرب افریقا تسلط داشتند.

به قلم فرستاده ویژه : آقای ژاک دلکروز – روزنامه نگار

اسلامی از هم گسیخته

اسلام در مالی همه چیز است جز متحد و امری یک دست . مسئولین مسلمان کشور که در ماه ژوئیه ۲۰۱۲ گرد هم آمده بودند، اعتراض خود را بر علیه غارت مقبره قدیسان که روز ۳۰ ژوئن در تمبکتو صورت گرفته بود ،اعلام داشتند . اما این وحدت ظاهری به سختی اختلافات عمیق موجود را پنهان می ساخت . در برابر رهبران سنتی که به اسلام توام با سحر و جادو باور دارند و به آن احترام می گذارند و قرن هاست که دین داری مردمی را آبیاری و تغذیه می کنند، گرایشات «مدرنیست و نوگرایی» وجود دارند که با آن به مخالفت می پردازند. این ها توسط رژیم های پادشاهی نفتی مورد حمایت قرار می گیرند . برای این ها ،مارابو (marabout) و کیش قدیسان خرافه هایی است که باید ریشه کن شود . این گرایش بیش از پیش در مالی مورد توجه قرار گرفته . امروز آمیزه ای از جریان ها با وهابیت در تماس است واز طریق جوانان روشنفکری که در اواخر دوران استعمار برای تحصیل به خاور نزدیک سفر می کردند وارد کشور شده .حال آن که نظریه ای که از عربستان سعودی آمده طی بیست سال گذشته پیشرفت های قابل توجهی کرده و رئیس عالی شورای اسلامی مالی( HCIM) آقای محمود دیکو(Mahmoud Dicko) به این جریان نزدیک است . ده ها انجمن مسلمان با بهار دموکراتیک در مالی در ماه مارس ۱۹۹۱ شکل گرفتند. مسئول یکی از مردمی ترین آن ها آقای اسامه مدنی حیدرا (Ousmane Madani Haidara)، ازغصب نام سازمانش، «انصار الدین»، توسط یک گروه اسلامی که تحت این عنوان در شمال مالی فعالیت دارد، شاکی است. او این سازمان را تروریست و «شیطانی» معرفی می کند . الهام گرفته از صوفیسم ، آقای حیدرا(Haidara) که موعظه هایش مردمی و بسیار مورد توجه است ، بردباری و شکیبایی را توصیه می کند .

معذالک همه این گرایشات بر علیه اعمال تساهل و تسامح در جامعه برخواسته اند. از جمله تشکیلات مشورتی شورای اسلامی مالی( HCIM) که در سال ۲۰۰۲ شکل گرفت ، اگرچه تخریب مقبره ها را «حرکتی بر خواسته از عصر و دورانی دیگر » توصیف کرد، اما نقش تعیین کننده ای در بحث های قانون جدید خانواده ایفا می کند که در مورد حقوق زنان یک عقب گرد محسوب می شود

این مقاله در چارچوب همکاری انسان شناسی و فرهنگ و سایت دوستان لوموند دیپلماتیک منتشر میشود و در سپتامبر ۲۰۱۲ در آن نشریه به انتشار رسیده است.