تاریخ و تحول نشر: درآمدی به بررسی نشر کتاب در ایران از آغاز تا آستانه انقلاب. عبدالحسین آذرنگ. تهران: خانه کتاب، ۱۳۹۵. ۹۴۴ص.
«کتاب چاپی» دستاورد رنسانس است. رواج اختراع گوتنبرگ با سرعتی حیرت‌آور، اروپاییان را از خواب قرون بیدار کرد. آگاهی و دانش، که در انحصار قشرهای خاص اجتماع بود، در دسترس شمار افزون‌تری از مردم قرار گرفت و همین سرآغاز دگرگونی‌های گسترده در جوامع بشری در همه عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شد. از این روست که نشر کتاب نه صرفاً یک صنعت و کسب و کار، که یک «فعالیت اجتماعی» به شمار می‌رود.
نوشته‌های مرتبط
سرآغاز چاپ کتاب در ایران به دوره صفوی بازمی‌گردد. ماشین چاپ کوچکی را که هم‌اینک در موزه کلیسای وانک (در جلفای اصفهان) نگهداری می‌شود نخستین دستگاهی می‌دانند که در ایران به کار افتاد. بانی این چاپخانه و همچنین ریختن حروف سُربی ارمنی، اسقف خاچاطور کساراتسی (۱۵۹۰-۱۶۴۶م) بود. نخستین کتابی هم که در این چاپخانه چاپ شد، زبور داود به زبان ارمنی بود (۱۶۳۸م). اما تا آغاز چاپ کتاب به زبان فارسی، دو قرن فاصله افتاد. نخستین کتاب‌های چاپ‌شده در ایران مربوط به دوره قاجار است. عباس میرزا، شاهزاده‌ای که فرماندهی دفاع از ایران را در برابر سپاه متجاوز روس بر عهده داشت، کسانی را برای فراگرفتن فنّ چاپ و فراهم ساختن تجهیزات لازم به اروپا فرستاد. فنّاوری چاپ از دید عباس میرزا ابزاری بود برای تحول اجتماعی، کسب دانش مغرب‌زمین، جبران عقب‌ماندگی‌ها و خارج ساختن ملّت از جهالت و جمود. بدین ترتیب نخستین چاپخانه فارسی در تبریز تأسیس شد و به‌سرعت چاپخانه‌های دیگری در تهران و سایر شهرهای بزرگ کشور آغاز به کار کردند. تحولات بعدی چاپ در ایران، به خارج شدن این فنّاوری از انحصار دولت و شکل‌گیری بنگاه‌های خصوصی نشر کتاب انجامید و نقطه آغاز نشر کتاب در ایران، به‌مثابه یک صنف مستقل و همچنین یک فعالیت اجتماعیِ تأثیرگذار و سرنوشت‌ساز، همین‌جاست.
ادامه مطلب در
