فصل پنجم: پیدایش و تحول انقلاب اسلامی
فصل ششم: پیدایش و تحول گفتمان محافظه کار و اصلاح طلب
فصل هفتم: خلاصه و دستاورد های تحقیق
در واقع کتاب پژوهشی درباره چگونگی شکل گیری گفتمان اصلاح طلب در جمهوری اسلامی، و روشی که کتاب برای این هدف بر می گزیند روش گفتمان لاکلو و موف در خلال بررسی روزنامه های کثیرالانتشار داخل کشور می باشد. نویسنده کتاب در مقدمه بیان میکند که بر آن است تا از زوایه ای زبان و زبان شناسانه به پدیده انقلاب اسلامی بنگرد، زبان و فرهنگ از یک جنس اند و زبان در فرهنگ است وزبان در فرهنگ، حال نویسنده سعی دارد به رابطه این انقلاب فرهنگی با زبان را در یاید (انقلاب چگونه این زبان را دچار تغییر کرده است؟).
در بخش اول تحقیق نویسنده جستی در مفهوم گفتمان و نطریات مختلف گفتمان می زند. نویسنده در فصول ابتدایی به تعاریف مختلف گفتمان می پردازد، سپس رابطه بین زبان و گفتمان را نشان می دهد و چگونگی تاثیر گذاری قدرت بر گفتمان را بیان می کند.
در فصل دوم نگاهی به تحلیل گفتمان انتقادی می اندازد و رویکرد های مسلط تحلیل گفتمان انتقادی را بر می شمرد و توضیحی اجمالی درباره هر یک از این رویکرد های ارائه می دهد. مهم ترین رویکردهای مسلط تحلیل گفتمان انتقادی که بیشتر رویکرد های زبان شناسی گفتمانی محسوب می شود عبارت است از : تحلیل گفتمان روث وداک: جامعه زبان شناسی اجتماعی گفتمان، تو ون دایک: رویکرد اجتماعی شناختی و نورمن فرکلاف: گفتمان- کردار اجتماعی زبان. در نهایت به بررسی سه جز اساسی رویکرد نورمن فرکلاف شامل متن، کردار اجتماعی و کردار گفتمانی می پردازد.
در فصل سوم به بررسی رویکرد تحلیل گفتمان لاکلو موفه می پردازد که رویکردی پساساختگرایانه به تحلیل گفتمان محسوب می شود و بیش سایر رویکرد ها امانتدار اندیشه های فوکو راجب گفتمان بوده است. نظریه گفتمان لاکلو و موف بر آن است تا از همه امور اجتماعی برداشتی گفتمانی ارائه دهد. از دیدگاه این نطریه گفتمان، امرو اجتماعی به مثابه ساخت های گفتمانی قابل درکند. لاکلو موف از طریق بازخوانی و ساختار شکنی نظریه متفکرانی چون مارکس، گرامشی، آلتوسر، فوکو، دریدا، لاکان و سوسور نظریه گفتمان خود را در کتاب هژمونی و استراتژی های سوسیالیستی شکل داده اند.
در فصل چهارم از چارچوب نظری تحقیق معرفی می شود.نویسنده برای چارچوب نظری تحقیق به تلفیق دو نظریه گفتمانی لاکلو و موفه و رویکرد انتقادی فراکلافی پرداخته است. نویسنده کتاب بیان می کند که نظریه گفتمان لاکلو موف چاچوب مناسب تری برای تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی در سطح کلان است، ولی در عین حال بعضی از مفاهیم فرکلاف نیز می تواند سودمند باشد. یکی از مفاهیم مهمی که می توان از رویکرد فرکلافی استفاده نمود، مفهوم نظم گفتمانی است. نظم گفتمانی به مجموع گفتمانی گفته می شود که در یک حوزه خاص، مثلا پزشکی، در تولید و تثبیت معنا به کشاکش با یکدیگر می پردازند. برجسته رانی و حاشیه رانی یکی دیگر از مفاهیم مهم مورد نظر نویسنده می باشد که درای دو چهره نرم افزاری و سخت افزاری می باشد.
در بخش دوم کتاب به بررسی گفتمان انقلاب اسلامی می پردازد. برای این منظور بیشتر با مراجعه به روزنامه های کثیرالانتشار داخلی و سخرانی های منتشر شده توسط قدرتمندان نظام به تحلیل گفتمان این سخرانی ها می پردازد. از نظر نویسنده حدودا از اوایل قاجار تاکنون، سنت گرایی و تجددگرایی در فضای سیاسی و اجتماعی ایران دو نیروی متعارض بنیادین و پیش راننده تحولات اجتماعی بوده اند. درنهایت پس از انقلاب ۵۷ و وقایع دهه اول پس از آن آرایش سیاسی ایران به دو گروه عمده تقسیم شد: خرده گفتار هایی که ریشه در تجدد گرایی دارند و خرده گفتار هایی که متاثر از سنت گرایی بوده اند.
در واقع همدلی هایی که در اوایل انقلاب خود را با حضور ۹۸ درصدی پای صندوق های رای نشان داد، ناشی ا فضای استعاری بوده است که اصلی ترین علت آن حضور امام خمینی در راس امور و کاریزمای شخص او بوده است. فضای استعماری در شرایطی که گفتمان ها دچار بحران می شوند شکل می گیرد و بر اساس فضایی آرمانی و تخیلی است، در نتیجه به دلیل دور از واقعیت بودن این فضا، تضاد های موجود خود را آشکار نمی کنند. در این انتخابات توافق صرفا بر سر نام جمهوری اسلامی بود زیرا در آن زمام صحبت از قانون اساسی و چگونگی اصول آن هنوز به میان نیامده بود.
دو دوال مهمی که در گفتمان انقلاب اسلامی همچون دو بازو حول دال ارشد امام قرار گرفته بودند عبارت است از: «جمهوریت»، «اسلامیت». جمهوریت و مفاهیم وابسته اش مانند مردم، ازادی و قانون در مجموع مفاهیم جدی اند که به گفتمان تجددگرایی باز می گردند، از سوی دیگر امام با قرار گرفتن در مرکز جنبش روحانیت از سال ۱۳۴۲ با این سو توانست تعابیری از اسلام در قالب اسلام سیاسی ارائه دهد که مبانی آن ولایت فقیه بود. دال های روحانیت، فقه و ولایت فقیه در نهایت با عناصر بر گرفته از تجدد طلبی گره خوده اند و همه در گفتمان انقلاب اسلامی به شکلی جدید مفصل بندی شدند.
بنابر این امام دو عنصر پراکنده را بازتعریف کرد و به صورت وقفه هایی در گفتمان انقلاب اسلامی باهم مفصل بندی کرده است. اما نویسنده بیان می کند که سنت و تجدد در تاریخ تحولات ایران همواره در تعارض بوده اند و در واقع نیروی محرکه این تحولات اجتماعی تعارض میان این دو بوده است. از این رو کنار امدن این وقفه ها صرفا موقتی بوده و تحت تاثیر فضای استعاری اول انقلاب و شخصیت کاریزمانی امام صورت گرفته است. عمده تحولات انقلاب اسلامی ایران ناشی از پدیدار شدن همین تعارض بنیادین بوده است.

مشخصات کتاب:

سلطانی، سید علی اصغر (۱۳۹۱)، قدرت، گفتمان و زبان (ساز وکار های جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران)، تهران: نشر نی.