نگرشی بر توریسم در مراغه

گردشگری به عنوان رو به رشدترین صنعت اشتغال زا، و به عنوان دومین صنعت پس از نفت از نظر درآمدزایی مطرح است. و در حال حاضر به یکی از ارکان اصلی اقتصادی، تجاری جهان محسوب می شود. علاوه بر آن برنامه ریزان و سیاست گزاران توسعه نیز از گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه ی پایدار یاد می کنند. صنعت گردشگری زمینه رشد فوق العاده ای در مناطق گردشگری دارد. گردشگری در دنیای امروز یکی از بخش های مهم فعالیت‌های اقتصادی

سعید ستارنژاد*

چکیده

گردشگری به عنوان رو به رشدترین صنعت اشتغال زا، و به عنوان دومین صنعت پس از نفت از نظر درآمدزایی مطرح است. و در حال حاضر به یکی از ارکان اصلی اقتصادی، تجاری جهان محسوب می شود. علاوه بر آن برنامه ریزان و سیاست گزاران توسعه نیز از گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه ی پایدار یاد می کنند. صنعت گردشگری زمینه رشد فوق العاده ای در مناطق گردشگری دارد. گردشگری در دنیای امروز یکی از بخش های مهم فعالیت‌های اقتصادی محسوب می شود. می توان گفت شهرستان مراغه از دو جهت با صنعت توریسم در ارتباط است، یکی جاذبه‌های خود شهر و دیگری جاذبه‌های روستاهایش که هر دو پتانسیل های کافی را در زمینه ی جذب گردشگر را دارند. مقاله حاضر نقش گردشگری در شهرستان مراغه را بررسی کرده و نتایج مطالعات نشان می دهد که می توان با برنامه ریزی اصولی و مناسب و شناسایی مزیت ها و محدودیت های گردشگری در مراغه، نقش موثری در توسعه‌ی این صنعت در منطقه کمک کرد.

کلید واژه ها

توریسم، جاذبه های منطقه مراغه، توسعه

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

*. دانش آموخته کارشناسی باستان شناسی از دانشگاه سراسری محقق اردبیلsaeidsattarnejad@yahoo.com

فرضیات تحقیق

گسترش توریسم در شهرستان مراغه مورد مطالعه، به لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی منجر به ایجاد توسعه در شهرستان می شود.
الگوهای مناسب گسترش توریسم برای دست یابی به توسعه در منطقه مورد مطالعه وجود دارد.

مقدمه

بگو در زمین بگردید و نگاه کنید بر چگونگی آفرینش.(قرآن کریم، سوره عنکبوت). بنا براین خداوند اصل سیر و سیاحت را بعنوان یک ضرورت برای زندگی انسان مطرح می کند و لزوم آشنایی با طبیعت و فرهنگ های مختلف ملل جهان و بلاخره تبادل فرهنگ ها را تذکر می دهد. از این رو می توان گفت کاربرد اصلی صنعت گردشگری عبارت است از تبادل فرهنگ ها، هنرهای ملی، ادبیات و فرآورده های انسانی که به نوبه ی خود یکی از عوامل برجسته روابط اجتمایی و فرهنگی بین ملل مختلف بشمار می رود. تجربیات متخصصان نشان می دهد که اگر صنعت گردشگری با مدیریت خوب و برنامه ریزی صحیح صورت بگیرد نه تنها مولد منابع عظیم اقتصادی برای کشور خواهد بود بلکه در امر توسعه انسانی و مبادلات علمی و فرهنگی خصوصا در ایجاد اشتغال کمک شایانی به ساختار اجتمایی و اقتصادی کشور خواهد نمود.(عالم پور رجبی، ۱۳۸۳،۱۹).

گردشگری و اقتصاد وابسته به آن در عصر حاضر مبدل به جزیی از ارکان اصلی توسعه پایدار و اقتصاد تجاری جهان شده است. گردشگری به عنوان شاخ ای از توسعه پایدار به دنبال آنست که از منایع و امکانات موجود در نقاط گردشگری به گونه ای بهره برداری کند که کمترین تاثیر تخریبی بر این مناطق را داشته، و در کنار آن به ارتقاء سطح بهره وری در مناطق گردشگری، تقویت و تواناسازی صنایع گردشگری منجر شود. اشتغال در این مناطق از جمله معیارهایی است که برای سنجش میزان کارایی و عملکرد این صنایع مورد استفاده قرار می گیرد. با وجود محدودیت های زیاد در اشتغال بخصوص در روستاها، برای ایجاد کار و درآمد باید به دنبال راه هایی نو بود و راه حل های جدیدی در توسعه گردشگری مطرح می کنیم، تولید و ایجاد صنایع کوچک ومتوسط روستایی از رهگذر گردشگری به عنوان ابزاری برای تولید شغل می باشد. راهبردهای اشتغال زایی در کشور ما که به عنوان یک کشور جوان، طی سال های اخیر شاهد دگرگونی هایی بوده است. با این امید که فعالیت های اشتغال زای غیر کارآمد و غیر نوآورانه دولتی را به فعالیت های اشتغال زای مبتنی بر بخش خصوصی تبدیل نماید. اما تاکنون فرصت های ایده آل شغلی مبتنی بر بخش خصوصی به دلیل وجود مشکلات عدیدی محقق نشده است. وقتی گردشگری به شهری وارد می‌شودالزاماً باید هزینه‌هایی را در آن شهر بپردازد مثل هزینه غذا و هزینه محل اقامت، هتل، مهمانخانه، هزینه تفریحات، هزینه حمل و نقل، هزینه گشتها، تورها، و همچنین پولی که بابت خرید سوغاتی و کالای بومی شهر میزبان می‌پردازند و هزینه ورود به موزه یا مکان دیدنی این هزینه‌ها از طریق پولی که وارد شهر میزبان می‌کند باعث رونق اقتصادی شهر میزبان می‌شود. با توسعه فعالیتهای گردشگری زمینه برای ایجاد اشتغال فراهم می‌شود و این امر برای شهرهایی که با جمعیت جوان و متقاضی روبه رو هستند بسیار مفید است، می توان گفت که  از هر ده نفر گردشگر که وارد شهر میزبان می‌شود یک فرصت شغلی ایجاد می‌گردد. که از این طریق تا حدودی مشکل اشتغال  تا حدودی در این شهرها برطرف می شود. شهرهایی مثل مراغه که با جاذبه های گردشگری بی شمار خود می تواند به عنوان یکی از بهترین مناطق برای گردشگری محسوب شود، که با سرمایه گذاری های خوب و کارشناسی شده علاوه بر خود شهر در روستاهای خود نیز شاهد پیشرفت صنعت گردشگری شده و به رونق اقتصاد و اشتغال در بین مردم شود. که این امر مستلزم مطالعات دقیق و شناسایی نقاط ضعف و قوت جاذبه های گردشگری است.

تعریف توریسم(گردشگری)

تعاریف متفاوتی از گردشگری ارائه شده است. در میان تعاریف ارائه شده، سازمان جهانی گردشگری، WTO، تعریفی فنی در این مورد ارائه کرده است که از ابعاد مختلف، بر اساس تمایز در رویکرد به مکان بازدید به صورت زیر تقسیم شده است: گردشگری عبارت است از فعالیت های افرادی که برای استراحت، کار و دلایل دیگر به خارج از محل سکونت خویش سفر می کنند و حداکثر برای یک سال متوالی در آنجا اقامت کنند. که به دو نوع گردشگر داخلی و گردشگر خارجی قابل تقسیم می باشد.(شاه شرقی،۱۳۹۰، ص۲).همچنین گردشگری به مجموعه فعالیت ها و اقداماتی گفته می شود که به شکلی مرتبط با فرد گردشگر صورت می گیرد، که به همراه کلیه فعالیت هایی که گردشگران در هنگام مسافرت به مکانی خارج از محل سکونت شان انجام می دهند. بنابراین ویژگی اصلی توریسم این است که در گام نخست به سفری اطلاق شود که دور از خانه است؛ و دوم، اقامت کوتاه مدتی است با اهدافی خاصی. واژه گردشگر از زمانی پدید آمد که افراد طبقه متوسط اقدام به مسافرت کردن نمودند. از زمانی که مردم توانایی مالی بیشتری پیدا کردند.

گونه های مختلف گردشگری: با توجه به طول مدت مسافرت نوع تاسیساتی که به خدمت گرفته می شود، فصل و چگونگی سازماندهی مسافرت، همچنین انگیزه های گوناگون که موجب پیدایش یک جریان توریستی می شوند، می توان اشکال مختلفی از جهانگردی را از یکدیگر تمیز داد. اشکال عمده توریسم عبارت اند:۱- توریسم تفریحی و استفاده از تعطیلات؛ ۲- توریسم درمانی؛ ۳- توریسم فرهنگی و آموزشی؛ ۴- توریسم اجتمایی؛ ۵- توریسم ورزشی؛ ۶- توریسم مذهبی و زیارتی؛ ۷- توریسم بازرکانی و تجاری؛ ۸- توریسم سیاسی(رضوانی،۱۸،۱۳۷۷). همچنین می توان از گردشگری مجازی نیز نام برد که عبارت است از گردشگری مجازی ، حضور در سرزمین دیجیتالی وب و مشاهده داده های صوتی ، متنی و تصویری از دنیای فیزیکی پیرامون ما است. دور دنیا با یک کلیک ، آرزویی بود که امروزه از مرحله واقعیت به حقیقتی غیر قابل انکار مبدل شده است . بااستفاده از تور مجازی کاخ موزه ها ، اماکن باستانی جهان می توان به دنیایی اطلاعات متنی و تصویری از نمادهای تاریخ باستان دست یافت. یکی دیگر از مسائلی جهانگردی، راه‌اندازی تورهای مجازی است. این قبیل تورها به کمک تصاویر ویدیویی و عکس‌های سه‌بعدی چشم‌اندازهای زیبایی را از محل سفر نشان می‌دهند تا تمایل افراد برای انجام این مسافرت افزایش یابد که در مطلب معرفی تور مجازی بصورت کامل به آن پرداختیم. مجریان تورهای مجازی معمولا عکس‌های روی اینترنت را بسیار باکیفیت و با تمام جزییات آن مکان به نمایش می‌گذارند.

تعریف توریسم روستایی

از آنجا که روستاهای شهرستان مراغه در زمینه ی گردشگری می توانند به عنوان یکی مناطق فعال محسوب شود می توانند تحت عنوان توریسم روستایی مطرح شوند.گردشگری روستایی در معنای کلاسیک نوعی از فعالیتهای گردشگری است که درآمدی اضافی را برای آن‌هایی که شغلی ثابت مانند کشاورزی و دامداری دارند، فراهم می‌آورد. گردشگری روستایی در چشم‌اندازهای بهسازی جای خاصی دارد که شامل فعالیت‌های گردشگری در خارج از شهر است. البته گردشگری روستایی باید به‌ صورت یک شیوه زندگی بر پایه عقاید مربوط به جوامع روستایی درک شود.  سرچشمه بیشتر جاذبه های روستایی فرهنگ مردم ساکن در آن منطقه است.

گردشگری روستایی در نواحی روستایی اتفاق می‌افتد و درآمدی اضافی را برای روستاییان ایجاد می‌کند. از طرف دیگر، گردشگری روستایی تعطیلاتی پر جنب و جوش را برای مهمانان، و منابع درآمد مختلفی را برای خانواده‌ها (به دلیل استفاده کردن مهمانان از منابع) در نواحی روستایی جاذب فراهم می‌آورد. در سال ۱۹۸۶میلادی کمیسیون جوامع اروپایی، نه فقط گردشگری در مزارع را گردشگری روستایی دانست بلکه انواع فعالیت های گردشگری در نواحی روستایی را در تعریف گردشگری روستایی گنجاند. اکوتوریسم که گردشگر را درگیر فعالیت های روزمره ی کشاورزی می کند و یا به فعالیت های غیر کشاورزی و خارج از مزرعه مربوط می شود. مانند شکار، گشت و گذار در طبیعت و حضور در روستا، اسب سواری و دیدن هنر عامه روستایی را تحت عنوان توریسم روستایی مطرح کرد.(شاه حسینی، ۱۳۸۶).

برخی از نقاط قوت و ضعف صنعت گردشگری

محدوده بررسی

مراغه یکی ازشهرستان های استان آذربایجانشرقی ومرکزشهرستان مراغه است این شهر با۲۰ کیلومترمربع مساحت بزرگترین وپرجمیعت ترین شهرستان آذربایجانشرقی پس ازکلان شهر تبریزاست.شهرمراغه در۱۳۵کیلومتری استان واقع شده.

شهرستان مراغه دراستان آذربایجانشرقی درمشرق دریاچه اورمیه وبردامنه جنوبی کوه سهندقرارگرفته وازشمال به شهرستان تبریز و ارتفاع کوههای سهند با حداکثر ارتفاع ۳۷۱۰ متر واز سمت مشرق به شهرستان هشترود و رشته کوههای شرق باحداکثر ۲۵۰۰متر ارتفاع ازسطح دریا وازجنوب به شهرستان میاندوآب وجلگه کناردریاچه اورمیه وکوههای کم ارتفاع باحداکثر۱۵۰۰متر وازغرب به دریاچه اورمیه با ارتفاع تقریبی ۱۲۷۵متر از سطح دریامحدوداست. این شهرستان در فاصله ۴۵ درجه و۳۰دقیقه تا۴۶درجه و۳۷دقیقه طول و۳۶درجه ۵۲دقیقه تا۳۷ درجه و۳۸دقیقه عرض جغرافیایی واقع شده ومساحت آن در حدود۵۳۸۸کیلومترمربع می باشد. به لحاظ پستی وبلندی مراغه دارای دوقسمت کوهستانی درشمال وشرق ونواحی پست و جلگه ای وغرب وجنوب است.(مروارید،۱۳۷۲،۱). شهرستان مراغه از دو بخش، شامل بخش مرکزی با مرکزیت مراغه و بخش سراجو با مرکزیت شهر خداجو تشکیل شده است. که هر دو بخش دارای جاذبه های گردشگری خوبی است.

معرفی  برخی جاذبه های گردشگری منطقه:

آثار و ابنیه تاریخی فراوان ( گنبد ها، تپه های باستانی، بهشت فسیلی، قلع های تاریخی، قبرستان‌ها و…)، روستاهای تورسیتی حاشیه سد علویان، باغات زیبای سیب، دامنه های سهند و…

جاذبه های طبیعی:

بررسی بعضی از نقاط قوت و ضعف گردشگری شهرستان مراغه

برخی راهکارهایی به منظور توسعه ی گردشگری شهرستان مراغه

1. زمینه سازی و بهره برداری از حمایت های بخش دولتی و خصوصی، برای سرمایه گذاری در صنعت گردشگری منطقه بخصوص در زمینه آب های درمانی و دامنه های سهند.
2. فراهم نمودن امکانات و خدمات توریستی به منظور جلب رضایت گردشگر و همچنین به کار گیری در اکثر زمینه ها از مردم بومی منطقه.
3. برگزاری همایش ها و نشست هایی در رابطه با صنعت توریسم در منطقه.
4. توسعه برنامه های تبلیغاتی برای معرفی جاذبه های طبیعی و انسانی در شهر مراغه و مرکز استان از طریق برگزاری همایش ها و نمایشگاه های عکس.

توسعه و گسترش توریسم کشاورزی به منظور بهره برداری مناسب از باغات و فضاهای سیز مثل منطقه ی علیوان و آشان.
بهبود زیر ساخت های ارتباطی، با جاذبه های موجود.
در برنامه های بلند مدت در صورت امکان، احداث موزه های تاریخ طبیعی و موزه ی مردم شناسی منطقه.
برگزاری همایش های تحت عنوان توسعه گردشگری.
گسترش تورهای مراغه گردی با پوشش دادن حداقل روستاهای حاشیه ی سد.

۱۰-تشکیل انجمن هایی با محوریت گردشگری

۱۱-ایجاد همایش های کوهنوردی با همکاری هلال احمر

۱۲-تبلیغ آثار و جاذبه ها از طریق مطبوعات و تهیه فیلم های مستند از جاذبه ها

۱۳- تهیه بروشوها و توزیع آنها در سطح گسترده

۱۴- بکار گیری راهنماهایی با اطلاعاتی در زمینه های مردم شناسی، تاریخ، هنر و…

۱۵- ایجاد فضاهای سبز در محوطه های تاریخی و مکان های پذیرایی و ارائه ی خدمات بهداشتی و فراهم آوردن تسهیلات برای خرید صنایع دستی

۱۶- ایجاد سایت های اختصاصی در شبکه جهانی اینترنت

۱۷- فراهم کردن وسایل حمل ونقل راحت و پیشرفته و آموزش رانندگان با روابط اجتمایی بالا

۱۸- نصب تابلوهای تصویری که هرکدام از تابلوها نقشه بخشی از شهر را نشان دهد.

۱۹- دادن آگاهی به مردم منطقه در مورد مزایای گردشگری

نتیجه گیری

بر اساس مطا لعات انجام شده در این مقاله، زمینه گسترش فعالیت های توریسم در شهرستان مراغه و به تبع آن در نقاط روستایی منطقه وجود دارد. که می توان با مطالعه و سرمایه گذاری در جاذبه های شهرستان شاهد پیشرفت صنعت گردشگری در منطقه بود ولی ابتدا باید نقطه ضعف های موجو در منطقه شناسایی شود و اقداماتی جهت رفع آنها به عمل آید، همچنین نباید از تاثیرات منفی گردشگری بر مردم و منطقه نیز غافل شد که در آینده لطمه های جبران ناپذیری به وجود آید.

منابع

عالم پور رجبی،۱۳۸۳، مسعود، میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان شرقی، اتشارات احساس، تبریز.

شاه شرقی، محمود، ۱۳۹۰، شناخت محیط بازار یابی در صنعت گردشگری، ماهنامه بازار، ش ۱۳.

شاه حسینی، یونس، ۱۳۸۶، گردشگری روستایی و دهیاری، ماهنامه دهات، ش ۵۳.

مروارید، یونس،۱۳۷۲ مراغه افرازه رود، انتشارات علمی، ویرایش دوم. چاپ دوم، تهران.

فرمانداری مراغه، ۱۳۹۱.