مقاله حاضر که به بررسی نگرش خانواده ها نسبت به انتخاب نوع مدرسه، دولتی و غیرانتفاعی در شهر تهران می پردازد محصول پژوهشی است که در چارچوب کارشناسی ارشد انجام شده است . خانواده ها نقش بسیار مهمی در آیندۀ فرزندان خود د ارند. در واقع, فرزندان همانند خمیری هستند که با دستان خانواده‌ها شکل می‌گیرند یعنی خانواده‌ها تحت تاثیر عوامل متعددی, شخصیت و تفکر فرزند و در نهایت آینده وی و سپس جامعه را شکل میدهند. معیری (۱۳۷۲) بر این عقیده است که در جامعه‌ی امروز همه ملتها با هر نظام سیاسی و اجتماعی پیشرفته و در حال پیشرفت به مساله تربیت توجه دارند و آموزش و پرورش نسبت به دیگر فعالیتهای اجتماعی در مقیاس جهانی از اولویت خاصی بهره مند است و این توجه شدید بر این منطق قوی استوار است که دنیای امروز تربیت فرزند را از نیازهای اولیه زندگی می‌شناسد.
تربیت و آموزش فرزندان برای خانوده‌ها اهمیت بسزایی دارد. بدین جهت والدین سعی می‌کنند بیشترین توان خود را برای تربیت فرزندانشان صرف کنند، تا نتیجه مطلوبی بگیرند : ثبت نام در مدرسه مطلوب نیز یکی از این تلاشهای آنان خواهد بود.
در حال حاضر مدارس به دو صورت دولتی و غیرانتفاعی اداره می شود. «مدرسه دولتی به مدرسه‌ای گفته می‌شود که کلیه‌ی امور آموزشی و پرورشی، اداری و مالی این مدارس توسط دولت و کارگزاران آن صورت می گیرد» (صافی، ۷۴:۱۳۸۳)، ثبت نام در این مدارس تقریبا بدون پرداخت شهریه انجام می‌شود.
نوشته‌های مرتبط
مدارس غیرانتفاعی مدارسی هستند که از طریق مشارکت مردم مطابق اهداف و ضوابط و دستورالعملهای عمومی وزارت آموزش و پرورش تحت نظارت آن وزارتخانه تاسیس و اداره می‌شود (مجموعه قوانین، ۱۳۸۲). انتخاب کادر آموزشی و همچنین انتخاب دانش‌آموز در مدارس غیرانتفاعی بر عهده مدرسه میباشد اما در مدارس دولتی انتخابی در این زمینه وجود ندارد.کیفیت آموزش واجرای فوق برنامه‌های آموزشی و تفریحی نیز در این مدارس متفاوت است. همچنین تامین هزینه‌ی این دو نوع مدرسه به صورت متفاوت انجام می‌شود. براساس آماری که سازمان آموزش و پرورش شهر تهران در سال تحصیلی ۸۵-۸۴ اعلام کرده است تعداد ۱۴۲۸ مدرسه دولتی ابتدایی ۴۴۵۱۰۷ دانش‌آموز و تعداد ۳۲۲ مدرسه غیرانتفاعی ابتدایی ۴۲۱۵۸ دانش آموز ابتدایی را در خود جای داده‌اند (معاونت پژوهشی و.. ۸۵-۱۳۸۴).
اما والدین بر چه اساسی نوع مدرسه را برای فرزندان خود انتخاب می کنند؟ پرسشی است که پژوهش حاضر در صدد پاسخ گویی به آن است. در واقع, والدین تحت تاثیر نگرش خاص خود فرزندانشان را در یکی از این دو مدرسه ثبت نام می‌کنند. نگرش نظامی با دوام است که شامل یک عنصر شناختی، یک عنصر احساسی و یک تمایل به عمل است (فریدمن و همکاران به نقل از کریمی، ۱۳۷۸). به طور کلی «در روانشناسی اجتماعی نگرش را آمادگی برای بعضی از انواع واکنشها تعریف می‌کنند و هدف مطالعه‌ی آن تاثیرگذاری بر رفتار است زیرا انواع نگرش‌ها به عنوان شاخصها یا عوامل پیشگویی رفتار شناخته می شوند» (ستوده، ۱۳۷۴ ص ۱۴۳). منظور این است که نگرش افراد در رفتار آنها عینیت پیدا می‌کند. از جمله افراد جامعه خانواده‌ها نیز نگرش خود را در رفتارها و یا انتخاب‌هایشان نشان میدهند و یکی از این انتخاب‌های مهم انتخاب نوع مدرسه فرزندانشان است، چون مدارس فعلی جامعه ما یکسان نمی‌باشد.
مهمترین دوره ی تحصیلی، دوران ابتدایی میباشد که تاثیر آن در دوره‌های بعدی و آینده فرزندان روشن است، انتخاب والدین در این دوره متاثر از نگرش آنهاست تا استراتژی کنکور یا مسائل دیگر، بنابراین برنامه‌ریزی و پیش‌بینی آینده فرزندان که بصورت آگاهانه و یا ناآگاهانه در نگرش والدین وجود دارد بطور طبیعی در این انتخاب تاثیر گذار است. ضمن اینکه نگرش والدین تحت تاثیر عوامل فرهنگی ، اقتصادی واجتماعی یا به تعبیر بوردیو (۱۳۸۱) سرمایه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (سطح تحصیلات، مهارتها و شناختها) قرار می‌گیرد (بوردیو۱۳۸۱) و به نظر اکثر افراد عوامل اقتصادی و استطاعت مالی مهمترین عامل در انتخاب نوع مدرسه فرزندان میباشد. لذا پاسخ به این پرسش که چرا تعدادی از خانواده‌ها مدارس دولتی و تعدادی دیگر مدارس غیرانتفاعی را برمی‌گزینند نقش نگرش والدین را در این انتخاب نشان می‌دهد که هدف مقاله حاضر است.
این پژوهش با رویکرد کیفی انجام شده است ، یعنی نه قبل از شروع پژوهش و نه در طول آن پژوهش گر هیچ گونه پیش فرض ساختار مند شده ای در ذهن نداشته است ولی با اهداف کاملا مشخص اطلاعات جمع آوری شده نتایج پژوهش را هدایت می کنند ( منادی ،۱۳۸۷).همچنین قصد آزمون تست استاندارد شده ای را در ذهن نداشته ، نیز جامعه آماری وسیعی را در نظر نمی گیرد (منادی، ۱۳۸۷ ) بنابراین ” پژوهش گر کیفی اشیا را در موقعیت های طبیعی آنها مطالعه می کند ، می کوشد پدیده ها را بر حسب معناهایی که مردم به آنها می دهد ، مفهوم سازی یا تفسیر کند” ( گال و همکاران به نقل از نصر و همکاران ، ۱۳۸۲ : ۶۰ ) روشهای کیفی قابل انعطاف تر بوده و در پی توصیفهای تفسیری از پدیده¬ها هستند (فراهانی،عریضی، ۱۳۸۴)، همچنین پژوهشهای کیفی در دنیای واقعی انجام می¬گیرد و هدف آن درک پدیده¬های اجتماعی است.
در این پژوهش، پژوهشگر قصد داشت تا به صورت کاملا عمیق و جامع پاسخ پرسشهای پژوهش را بدست آورد. با استفاده از روشهای دیگر امکان دستیابی به واقعیتهای این پژوهش ضعیف بوده و نمی¬توان اطلاعات عمیق و جامع از موضوع بدست آورد، اما با روش کیفی بهتر می¬توان نگرش والدین را در دنیای واقعی بررسی کرد.
مصاحبه یکی از ابزارهای جمع آوری اطلاعات در روش کیفی است. این ابزار دارای مزایای بسیاری است. با استفاده از این ابزار پژوهشگر می¬تواند علاوه بر ارتباط کلامی و نزدیکی که با مصاحبه شونده دارد، اگر ابهامی در سوالها و یا پاسخها وجود داشته باشد آنها را کنکاش کرده و برطرف نماید. همچنین علاوه بر سوالهای از پیش تعیین شده، محقق می¬تواند براساس موقعیتهایی جدید که پیش می¬آید تحقیق خود را گسترش داده و کاملتر و عمیقتر نگرش والدین را بررسی کرده و دلایل انتخاب آنها را بدست آورد، چون نگرش بحث عمیقی است و نیاز به فکر کردن دارد، پس از طریق مصاحبه بهتر می¬توان به آن دست یافت. در نهایت با استفاده از روش کیفی می¬توان جامعتر و کاملتر به عمق واقعیت موجود پی برد. مصاحبه در این پژوهش به روش هدایت کلیات انجام شد . طبق تعریف گال و همکاران (۱۳۸۲) این روش شامل تشریح مختصری از عناوین و موضوعات میباشد و طرح موضوعات و شیوه‌ی پرسش آنها برمبنای موقعیتی که در مصاحبه بوجود می‌آید توسط مصاحبه‌گر انجام می‌شود (نصر و همکاران،۱۳۸۲) .
ابزار اندازه گیری این پژ وهش پرسش نامه ی محقق ساخته بود که شامل حدود ۳۰ سوال باز و تعدادی سوال مربوط به اطلاعات عمومی باشد مانند : میزان تحصیلات ، شغل ، درآمد. سوالات باز در برگیرنده چند موضوع اصلی شامل شناخت (دلایل انتخاب) خانواده ها و سرمایه های فرهنگی آنان بود.
جامعه‌ی آماری در این پژوهش شامل والدین دانش آموزان پسر پایه چهارم و پنجم ابتدایی است که در مدارس دولتی و غیر انتفاعی عادی شهر تهران مشغول به تحصیل میباشند.
نتایج تحلیل محتوای عمیق این پژوهش نشان داد که نگرش والدین به صورت نگرش مثبت نسبت به مدارس دولتی و غیر انتفاعی میباشد. خانواده ها بر اساس انتخابشان در دو گروه تقسیم شده اند، گروه اول خانواده هایی که مدارس دولتی را انتخاب کرده اند که آنان نیز در دو دسته قرار گرفته اند. دسته اول مدارس دولتی را به دلیل کارایی و بازدهی بالای آن انتخاب کردند و نسبت به آن نگرش مثبت داشتند. دسته دوم این مدارس را به دلیل کم هزینه بودن و نزدیکی انتخاب کردند اما نگرش مثبت به مدارس غیر انتفاعی داشتند. خانواده های گروه دوم مدارس غیر انتفاعی را به دلیل اهمیت بعد تربیتی انتخاب کردند و نسبت به آن نگرش مثبت داشتند.
از نقطه نظر تاثیر سرمایه های فرهنگی, تعدادی از خانواده ها دارای سرمایه فرهنگی بالا ، تعدادی دارای سرمایه فرهنگی متوسط و تعدادی دیگر دارای سرمایه فرهنگی پائین هستند. (پس از در نظر گرفتن سطح تحصیلات و فعالیت هتای مختلف مانند مطالعه, تماشای تلویزون و غیره میزان سرمایه های فرهنگی را بدست اوردیم) در جمع بندی که از سرمایه های فرهنگی و اقتصادی خانواده های دو نوع مدرسه به عمل آمد خانواده هایی که فرزند خود را در مدرسه دولتی ثبت نام کرده بودند در کل دارای سرمایه ی اقتصادی بالا و سرمایه ی فرهنگی پائین نسبت به خانواده هایی بودند که فرزندان خود را در مدرسه های غیر انتفاعی ثبت نام کرده بودند . بنابراین به عقیده بوردیو(۱۳۸۱) خانواده هایی که سرمایه فرهنگیشان نسبت به سرمایه های دیگرشان بالا باشد سرمایه گذاری بیشتری در امر آموزش و پرورش فرزند خود انجام میدهند . بر اساس نتایج پژوهش حاضر اهمیت بعد تربیتی اولویت اول برای همه ی خانواده های گروه دوم بود، در صورتیکه در پژوهش های داخلی مانند قدیری ( ۱۳۸۰ )، گل پرور ( ۱۳۸۲ )، نظام آبادی ( ۱۳۷۶ )، ربیعی و صالحی ( ۱۳۸۵ ) و همچنین پژوهش های خارجی مانند سندی (۱۹۸۹ )، بودین و همکاران ( ۱۹۹۸ )، اندرسون ( ۱۹۹۸ )، شک و همکاران ( ۲۰۰۷ ) اشاره ای به ضرورت بعد تربیتی از سوی والدین نشده بود و بیشتر به کیفیت آموزشی پرداخته میشد.
ازط نقطه نظر نگرش مذهبی نیز برای والدین گروه دوم، دومین اولویت انتخابشان بود، در حالیکه والدین گروه اول اولویتی بر این موضوع قائل نشدند. همچنین بین دیدگاه والدین دو گروه به سیاست، آرزوهایشان و حتی تعریف آنها از علم که در بخش سرمایه های فرهنگی آنها بررسی شد, تفاوت وجود داشت .
فهرست منابع
ـ بوردیو، پی یر، (۱۳۸۱)، نظریه کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی، ترجمه ی مرتضی مردیها، تهران، نشر نقش و نگار.
ـ ربیعی، صالحی، محمد، رضوان، بهار ۱۳۸۶، مقایسه ی نرخ های آموزشی و کیفیت آموزش و پرورش نمونه های برتر مدارس دولتی و غیرانتفاعی استان چهارمحال بختیاری، سال ششم، نوآوری های آموزشی، شماره ۱۹.
ـ ستوده، هدایت الله، (۱۳۷۳)، روانشناسی اجتماعی، آوای نور.
ـ صافی، احمد، (۱۳۸۳)، سازمان اداره ی امور مدارس، انتشارات رشد.
ـ قدیری، حسن،(۱۳۸۰)، بررسی عوامل مؤثر در انتخاب مدارس غیرانتفاعی توسط والدین براساس موقعیت اقتصادی، اجتماعی خانواده ها، دانشگاه تربیت مدرس.
ـ کریمی، یوسفی،(۱۳۷۸)، روانشناسی اجتماعی (نظریه ها، مفاهیم و کاربردها)، تهران، نشر ارسباران.
ـ گل پرور، محسن،(۱۳۸۲)، بررسی نگرش افراد جامعه نسبت به مدارس غیرانتفاعی در شهر اصفهان، دانشگاه تربیت مدرس.
– گال ، مردیت ،بورگ ،والتر ،گال ، جویس.(۱۳۸۴)،روشهای تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی (جلد۲)،مترجمان احمد نصر و.. ، تهران، سمت.
ـ معیری، محمدطاهر،(۱۳۷۲)، مسائل آموزش و پرورش، نشر سپهر.
– مجموعه قوانین، آیین نامه و بخش نامه های مدرس غیرانتفاعی (۱۳۸۳)،چاپ سوم،انتشارات مدرسه برهان.
– معاونت پژوهش و برنامه ریزی منابع انسانی، گروه طرح و برنامه، آمار اجمالی عوامل آموزشی و اداری، سال تحصیلی ۸۵-۱۳۸۴.
ـ منادی، مرتضی، (۱۳۸۷)، سرمایه ی فرهنگی و فضاهای فیزیکی خانواده ها، فصل نامه ی خانواده پژوهی، زیر چاپ.
ـ نظام آبادی، فاطمه، (۱۳۷۶)، مقایسه ی کیفیت آموزش دبیرستان های دخترانه ی دولتی و غیرانتفاعی شهر تهران، پایان نامه ،دانشگاه الزهرا.
فهرست منابع انگلیسی:
۱- Hana Shek., A; .Eric, F; .Kain, John; Rivkin Steven, G.; Brarch, Gregory’, F. (2007) “Charter school quality and Parental decision making with school choice” Journal of Public Economics, vole 91, Num 5-6.
۲- Buddin, J.; Richard, J. Corders, Joseph, Nataraj Kirty Sheila, (1998) “School Choice in California: who choose private school”, Journal of Urban Economics, vole 44, Num 1.
۳- Sandy . Janathan, (1998). “The choice of public or private school”. The Social Science Journal, vole 26, Num 4,
۴- Anderson.; S; Don, (1988)”Values Religion. Social class and The Choice of Private School in Australia”, International Journal of Educational Research, vole 12, Num 4.
عالیه شکری کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی دانشگاه الزهرا (س)است
