توصیف مراسم نوعید درگذشتگان

جلال نباتی

عصر آخرین پنج­شنبه سال ۱۳۹۷ در شهر رزن. ساعت۱۴

ساعت چهارده مراسم آخرین پنج­شنبۀ سال در مسجد جامع شهر شروع شد و مردم به تنهایی و یا در گروه­هایی چند نفره به مسجد می­آیند. در کنار در ورودی یک یا چند نفر از اقوام فرد متوفّی در صفی حضور دارند. افرادی که در این صف ایستاده­اند از اعضای خانوادۀ کسانی هستند که از عید قربان تا عید نوروز فوت شده­اند و کسانی­که قبل از عید قربان فوت شده بودند، در روز عید قربان برای آنان نوعید برگزار شده بود و فقط نزدیکان کسانی در صف حضور دارند که در این مدّت، در فاصلۀ بین عید قربان تا عید نوروز فوت شده­اند. مراسم نوعید درگذشتگان در عیدهای مذهبی، عید قربان و عید فطر و عید نوروز برگزار می­شود.

مسجد جامع رزن مسجد بزرگی است با کشیدن پرده­ای قسمت زنان و مردان از هم جدا شده و مجلس زنانه هم­زمان در قسمت زنانه در حال برگزاری است. در قسمت زنانه، اقوام هر کدام از نوگذشتگان در قسمتی از مسجد در کنار هم حضور دارند و زنان پس از ورود به مسجد، ضمن عرض تسلیت به بازماندگان، در کنار اقوام و بستگان خود می­نشینند. پذیرایی از مهمانان با چایی و خرما انجام می­شود و برخی زنان شروع به خواندن قرآن می­کنند. طبقۀ دوم مسجد خالی است و کسی در آن قسمت حضور ندارد. مسجد در سه راهی قروه ­درجزین واقع شده است. در اصلی آن که در ضلع جنوبی قرار دارد و به سمت جادۀ قروه ­درجزین گشوده می­شود و مردان از این در وارد مسجد می­شوند. در دیگری هم به کوچۀ مصلّی گشوده می­شود که محل ورود مردان است. در بزرگ دیگری هم در قسمت شمالی مسجد و در خیابان شهید صباغ­زاده قرار دارد که زنان از این در وارد مسجد می­شوند.

مردانی که به مسجد وارد می­شدند ضمن عرض تسلیت به بازماندگان و آرزوی سالی خوش برای ایشان در قسمتی از مسجد روی زمین می­نشینند. از افراد با خرما و چایی پذیرایی می­شد و قرآن بین افراد توزیع می­شود ولی به ندرت افراد مبادرت به خواندن قرآن می­کنند. مردم بعد از برداشتن خرما، شروع به خواندن فاتحه می­کنند و بعد از اتمام فاتحه و صلوات، خرما را می­خورند. بیشتر افراد حاضر در مسجد در حال گفت و شنود با یکدیگر هستند و فضای حاکم بر مسجد فضای حزن و اندوه نیست و شباهتی به مراسم ختم ندارد و فضای شادی بیشتر نمود دارد.

حدود سی نفر در صف حضور دارند و هم­چنین امام جمعۀ شهر نیز در مسجد حضور دارد. افرادی که برای عرض تسلیت وارد مسجد می­شوند با اقوام نوگذشتگان که در صف و کنار یکدیگر حضور دارند، دست می­دهند و عرض تسلیت می­گویند و سال خوبی را برای بازماندگان آرزو می­کنند و فرا رسیدن سال نو را تبریک می­گویند. برخی افراد با ورود به مسجد با اقوام نوگذشتگان دست نمی­دهند و با عبور از جلوی صف و با گذشتن دست بر روی سینه ضمن عرض تسلیت و سرسلامتی در صف­هایی که در مسجد برای نشستن تشکیل شده است، می­نشینند. افرادی در مسجد هستند که از مهمانان پذیرایی می­کنند و با ورود مردم به مسجد اگر جای خالی­ای در صف­ها وجود دارد آنرا به افراد نشان می­دهند و آنان را راهنمایی می­کنند که در آن قسمت بنشینند تا نظم صف­ها حفظ شود و افراد برای نشستن در مسجد سردرگم نشوند و بعد از آن بلافاصله با خرما و چایی و حلوا از آنان پذیرایی می­شود.

افرادی که از مهمانان پذیرایی می­کنند، معمولاً در هر مراسم ختمی که در رزن برگزار می­شود حضور دارند و از مهمانان پذیرایی می­کنند. این افراد برای انجام این کار دستمزد از بازماندگان متوّفی مطالبه نمی­کنند. تمامی هزینه­هایی این مراسم بین صاحبان متوّفی به صورت مساوی تقسیم می­شود و هر کدام از افراد سهم خود را پرداخت می­کنند.
مداح ضمن عرض تسلیت و تشکّر از حضّار، شروع به مداحی می­کند و در مورد واقعۀ کربلا و اتّفاقات آن واقعه مدیحه­سرایی می­کند. مداحی چندان طول نمی­کشد و به مرور مسجد شلوغ­تر می­شود. برخی افراد بعد از این­که مدّت زمان کوتاهی در مسجد حضور دارند با گذشتن از روبروی صف و عرض تسلیت دوباره مسجد را ترک می­کنند امّا بیشتر افراد در مسجد حضور دارند تا بعد از اتمام این مراسم به آرامستان بروند.

حدود ساعت ۳ بعد از ظهر مراسم در مسجد به اتمام می­رسد و مردم از مسجد خارج می­شوند و به سمت آرامستان شهر حرکت می­کنند تا ادامۀ مراسم عید نوگذشتگان را با حضور بر سر مزار برگزار کنند. حدود هزار متر گورستان با مسجد فاصله دارد و زنان و مردان با ماشین و یا پیاده به سمت گورستان حرکت می­کنند.
آرامستان در خروجی شهر رزن به سمت قروه درجزین قرار دارد. بیشتر مزارهایی که از سمت راست و چپ در ورودی وجود دارد، سنگ قبر دارند و نام افراد همراه با تاریخ تولّد و مرگ و یک قطعه شعر بر روی سنگ مزارها نوشته شده است. سنگ مزارها شبیه هم هستند و تفاوتی چندانی با هم ندارند. گورستان به قطعاتی تقسیم و درختکاری شده است. قسمت جنوبی و شرقی آرامگاه با حصار و دیوار محدود شده و قسمت شرقی به ساختمان­ غسّالخانه و نمازگاه محدود می­شود. غسّالخانۀ قدیمی بیرون از آرامستان در فاصلۀ سیصد متری قرار دارد و در حال حاضر از آن استفاده نمی­شود. در سال­های اخیر در داخل آرامستان غسّالخانۀ و نمازگاه، ساخته شده است. قسمت شمالی آرامستان فضای بازی است که با دیوار و حصار محدود نشده است.
گورستان شلوغ است و مردم بر سر مزارها حضور دارند و فاتحه می­خوانند. در کنار در ورودی فردی با در دست داشتن میکروفون و وسایل صوتی در حال خواندن اوراد مذهبی و ذکر وقایع کربلاست و فرد دیگری با نواختن نی او را همراهی می­کند. در قسمتی که این افراد مشغول نوحه­خوانی هستند پارچه­ای سبزرنگ را بر روی زمین پهن کرده­اند و دو شمشیر که در شبیه­خوانی از آن­ها استفاده می­شود بر روی پارچه قرار دارد و کشکولی بر روی پارچه قرار داده شده است و برخی از مردم که بیشتر زنان هستند مبلغی را که معمولاً اسکناس هزارتومانی است داخل این کشکول قرار می­دهند و مداح با قطع کردن نوحه­خوانی خود، برای کسانی که پول در داخل کشکول قرار می­دهند دعای خیر می­کند و آرزو می­کند پیران را امام حسین، جوانان را علی اکبر و زنان را زینب شفاعت کند و پناه و حامی آنان باشد.
در این مراسم حضور جوانان اندک است و بیشتر افراد میانسال و پیران در این مراسم شرکت کرده­اند. مردان لباش مشکی عزا نپوشیده­اند و با لباس­های همیشگی و معمولی در مراسم حضور دارند و زنان اکثراً چادر سیاه به سر دارند.
اقوام و بستگان افرادی که بین عید قربان و نوروز فوت شده­اند بر سر مزار نوگذشتگان حضور دارند و مردم همراه با امام جمعۀ شهر بر مزار هر کدام از نوگذشتگان می­روند و بعد از خواندن فاتحه و عرض تسلیت به سمت مزار دیگری حرکت می­کنند و در آنجا نیز همین منوال ادامه دارد تا به مزار همۀ نوگذشتگان می­روند و بعد از این­که بر سر مزار همۀ نوگذشتگان رفتند هر کدام از افراد بر سر مزار بستگان خود حاضر می­شوند و سنگ قبرها را می­شویند و برای بستگان خود فاتحه می­خوانند. بیشتر افراد همراه خود خرما و یا کیک و شیرینی و شکلات و بیسکویت آورده­اند و از دیگران پذیرایی می­کنند. در بعضی مواقع حلوا هم دیده می­شود و به ندرت همراه خود اردَک (چَربَک، نانی شیرین که با روغن سرخ می­شود) آورده­اند.
فضای حاکم بر گورستان مانند فضای حاکم بر مسجد فضای حزن و اندوه نیست و فضای اندوه پس از مرگ در آن وجود ندارد و گریه و شیون افراد بر سر مزارها اندک است. در قسمت قدیمی آرمستان، مقبره­ای با سقف سبز گنبدی وجود دارد که آرامگاه سیّدی است که سال­ها پیش در رزن زندگی می­کرده است. قسمتی از آرامستان که در بخش شمال غربی گورستان قرار دارد، قدیمی است و قبور سنگ مزار ندارند و افراد کمتری به این قسمت مراجعه می­کنند. در سمت راست آرامستان، مقبره­ای با دیوارهای سنگ­کاری شده وجود دارد که آرامگاه سیّدی از اهالی شهر است. در سبز آهنی، در ورودی این آرامگاه است و پارچه­های سبزرنگی بر میله­های آن بسته شده است و روی در، شکافی تعبیه شده است تا افراد نذورات خود را از این طریق در داخل مقبره قرار دهند.
برای ایجاد نظم و کنترل اوضاع نیروی انتظامی و راهنمایی و رانندگی در محل حضور دارند و در ماشین­های نیروی انتظامی و یا پیاده، اوضاع را کنترل و از ایجاد ترافیک و سدّ معبر جلوگیری می­کنند. برخی افراد شیرینی و بیسکویت و سایر خوردنی­ها را که با آن از مهمانان پذیرایی می­کنند، به سمت ماشین­های نیروی انتظامی می­برند و به آنان تعارف می­کنند.
در ساعت سه و نیم گورستان مملو از جمعیت شده و افراد پیاده و یا با ماشین به آرامستان می­آیند. برخی افراد ماشین­های سواری خود را بیرون از آرامستان و برخی نیز درون آرامستان پارک کرده­اند.
حدود یک­ ساعت این مراسم طول می­کشد و به مرور افراد از گورستان خارج می­شوند و به سمت شهر حرکت می­کنند و مراسم به اتمام می­رسد.