قوانین ازدواج در دین هندو بر اساس قانون مانو است که در زبان سانسکریت «ویوا سَنسکار» نامیده میشود. مهمترین موضوع مرتبط با ازدواج نیز این است که ازدواج عاشقانه یا بر مبنای رضایت دو طرف چندان مورد پسند نبوده و ازدواج دختر باید با اجازه پدر و جد پدری، برادر و یا عموی بزرگتر او انجام شود؛ چراکه از گذشته ازدواج در دین هندو باید بر مبنای سیستم «کاست» یا همان نظام طبقات اجتماعی صورت پذیرد. همچنین در دین هندو ازدواج یک وظیفه الهی به حساب میآید که هر یک از اعضای جامعه باید آن را در طول زندگی خویش انجام دهد. بر طبق کتب مقدس هندو، زن و شوهر در ازدواج به رستگاری الهی و آسمانی یا «موکش» میرسند.
تامین مالی داماد از سوی خانواده عروس
نوشته‌های مرتبط
مسایل مالی در تمامی ازدواجها در شبه قاره هند بسیار مهم بوده و رسمی به نام «دوری سیستم» وجود دارد که در آن باید خانواده دختر مبلغ مشخصی پول، ماشین، زمین، خانه، مغازه و یا حتی جواهرات گران قیمت و طلا را به خانواده پسر پرداخت کنند. چنانچه میان خانوادههای دو طرف توافقی بر سر مسایل مالی صورت نگیرد آن ازدواج منتفی میشود؛ از این رو بسیاری از خانوادهها به ویژه خانوادههای فقیر در شبه قاره هند از داشتن فرزند دختر وحشت دارند و برای اینکه خداوند به آنها فرزند پسری بدهد به دعا و سحر و جادو روی میآورند.
بهترین عروس در دین هندو عروسی است که برای اولینبار شوهر خود را در شب عروسی ببیند، نه پیش از آن. از این رو در فرهنگ مردم هند عشق پیش از ازدواج مورد قبول نبوده و نوعی بیاحترامی به خانواده تلقی میشود؛ البته این باورها مربوط به ازدواج در سالهای گذشته هند است. یافتن داماد یا عروس مناسب نیز بسیار مهم است و برای این کار زنان و مردانی به نام «گاتَک» وجود دارند؛ اینها دختر و پسر مناسب برای هر خانواده را پیدا کرده و به خواستگاری میفرستند و برای این کار پول خوبی نیز از دو طرف دریافت میکنند.
آتش؛ گواه ازدواج
در آیین هندو مراسم ازدواج شامل چندین مرحله است که با ملاقات دختر و پسر در حضور والدین و اقوام آغاز میشود؛ نام این مراسم «میلِن» است. پس از آنکه خانوادهها رضایت خود را برای برگزاری این مراسم اعلام کردند، جشن کوچکی برپا میشود که به آن «سوواگتَم» میگویند؛ سپس عروس و داماد به همراه خانوادههای خود به معبد رفته و با پیشکش گل، شیرینی، میوه، روغن و شیر به پیشگاه آتش به عنوان نماد خدای آتش یا «اگنی» ازدواج خود را متبرک میکنند. با برگزاری این مراسم نامزدی رسمی عروس و داماد به اقوام و آشنایان اعلام میشود؛ این مراسم «لَگنا پَترا» نامیده میشود. پس از آن عروس و داماد حلقههای نامزدی خود را در مراسم «وَگدانا» رد و بدل میکنند؛ این مراسم با هزینه خانواده عروس برگزار میشود. مراسم حنابندان نیز یک روز پیش از عروسی در خانه عروس برگزار شده که در جریان آن دست و پای عروس را با حنا که به آن «مِهَندی» میگویند، به زیبایی نقاشی میکشند. «سولاسینگار» نیز مراسم شانزده مرحلهای شامل آرایش و آمادهسازی عروس برای عقد است. در مرحله بعد که به «بارات» معروف است، داماد معمولا سوار بر اسب در حالی که پسر بچهای را در جلوی خود نشانده به همراه خانواده و اقوامش با موسیقی و شادی به خانه عروس وارد شده تا پس از مراسم عقد او را به خانه خود ببرد. در گذشته عروس را در تخت روانی میگذاشتند و در حالی که چهار نفر این تخت را حمل میکردند عروس به خانه شوهر میرفت، ولی اکنون ماشین جای آن را گرفته است. علت نشاندن پسر بچه در جلوی داماد نیز برای این است که در آینده و پس از عروسی اولین فرزند او پسر باشد یا پسران زیادی داشته باشد، چراکه داشتن فرزند پسر در شبه قاره هند یک مزیت و افتخار به حساب میآید. پس از آنکه داماد به خانه پدری عروس رفت پدر عروس طی مراسمی که «کَنیا دان» نام دارد دست دختر خود را در دست داماد میگذارد و سرپرستی او را به شوهرش میسپارد؛ هندوان به این مراسم «پنیگرانا» میگویند. عروس و داماد حلقه گل را بر گردن یکدیگر میاندازند. سپس داماد گردنبند ازدواج را بر گردن عروس بسته و پودر سرخ رنگی را بر سر عروس گذاشته و عروس تا آخر عمر نباید این گردنبند و این پودر سرخ را از خود دور کند، زیرا هر دوی اینها علامت ازدواج بوده و مقدس شمرده میشوند. سپس عاقد به زبان سانسکریت خطبه عقد را جاری ساخته و عروس و داماد برنج و روغن در آتش میریزند تا برکت خانه آنان پس از ازدواج زیاد شود. پس از آن و در ادامه مراسم عروس و داماد هفت مرتبه دور آتش مقدس میچرخند و قسم یاد میکنند که همواره با یکدیگر زندگی کرده و هرگز از هم جدا نشوند؛ هندیان به این عمل «سَپتاپَدی» میگویند. پس از پایان این مرحله آنان زن و شوهر یا «آردانگانی» اعلام میشوند و آتش گواه و شاهد این ازدواج است. پس از برگزاری مراسم ازدواج عروس و داماد با دعای خیر بزرگان فامیل داماد متبرک شده و سپس مادرشوهر با گذاردن خال سرخ بر وسط پیشانی هر دوی آنها و گرداندن آتش مقدس دور سر عروس و داماد ورود آنها را به خانه جدید پاگشایی میکند. عروس هنگام ورود به خانه شوهر باید پای خود را در آبی سرخ رنگ فرو کرده و سپس وارد خانه شود. سپس پیش پای راست او ظرفی از شکر و برنج میگذارند تا با پای خود آنها را واژگون کرده و در حقیقت نعمت و برکت را به خانه شوهر بیاورد. پس از آن زنان اقوام شوهر او را به اتاق حجله برده و روی او را با ساری میپوشانند. عروس موظف است پس از ورود داماد به اتاق حجله به شوهر خود تعظیم و سجده کرده و لیوانی از شیر به او هدیه بدهد. در این مرحله به عروس «گرییاست» یا مالکخانه یا خانهدار اطلاق میشود.
وضعیت زنان پس از ازدواج در هند
بر طبق دین هندو و دیگر ادیان موجود در شبه قاره هند زن باید مطیع و فرمانبردار شوهر بوده و تا پایان عمر با خانواده شوهر در زیر یک سقف زندگی کند. او موظف است از خواستههای شخصی خود چشمپوشی کرده و به خانواده شوهر احترام بگذارد و به آنان خدمت کند. تنها کار زن خدمت به شوهر تا دم مرگ و آوردن فرزندان پسر فراوان است. زن باید شوهر خود را مانند خدا بپرستد و دستورات او را بیچون و چرا اجرا کند. بیاعتنایی به شوهر و عدم اجرای دستورات او گناهی بس عظیم محسوب شده که هم در این دنیا و هم در آن دنیا مجازاتی بزرگ را به دنبال دارد. زنان در دین هندو کم عقل و نادان به حساب میآیند و وظیفه شوهر است که همسر خود را در زندگی راهنمایی و هدایت کرده او را پیش و پس از مرگ به شدت کنترل کند. زن وظیفه دارد پیش از شوهر غذا نخورد که گناهی بزرگ محسوب میشود؛ خوردن پسمانده خوراک شوهر نیز ثواب فراوان دارد. زن حق ترک خانه شوهر را به هیچ عنوان ندارد، حتی اگر شوهر او بدترین انسان روی زمین باشد. بهترین زن زنی است که پیش از شوهر بمیرد و بدترین زن زنی است که پس از مرگ شوهر زنده باشد. طبق آیین هندو زن فقط میتواند یکبار در طول زندگی خود ازدواج کند و اگر همسر او فوت کند بر زن واجب است که با جسد شوهر خود زنده در آتش سوزانده شود تا در آن دنیا رستگار شده و خدایان او را مورد رحمت و برکت خویش قرار دهند؛ به این رسم «ساتی» گفته میشود که در زبان سانسکریت به معنی همراه و همدم همیشگی و یا زن نجیب و پرهیزگار است.
حال اگر خانواده شوهر به او اجازه دادند که زنده بماند باید تا آخر عمر سر خود را از ته بتراشد و همیشه یک ساری سفید به تن کند و پابرهنه راه برود؛ از هیچ جواهر و زیورآلاتی نیز نباید استفاده کند. به او غذایی در حد زنده بودن میدهند و حق خوردن هیچ نوع شیرینی و چای را ندارد، زیرا این زن بدون شوهر نجس، بد شگون و بدیمن است؛ از این رو مردان نیز حق صحبت و نگاه کردن به او را ندارند. بیشتر خانوادههای هندو در گذشته این زنان بیوه را از خانه بیرون میکردند و یا آنان را در معابدی خاص برای خدمت در معبد و یا به فاحشه خانهها برای فاحشگی میفروختند؛ زیرا با مرگ همسر جایگاه اجتماعی آنان نیز از میان رفته بود.
استعمار و منع اجرای ساتی
رسم ساتی را برای نخستینبار و به شکل رسمی پادشاهان سلسله گورکانیان هند متوقف کردند و پس از آن حکومتهای کوچک استعماری مانند پرتغال، فرانسه و هلند در مناطق تحت سلطه خود آن را غیرقانونی اعلام کردند و در نهایت حکومت انگلیس آن را در کل شبه قاره هند به صورت رسمی و بر طبق قانون تصویب شده حکومتی ممنوع کرد.
خودکشی دستهجمعی در شعلههای آتش
رسم دیگری که به شکلی به ساتی شباهت داشت، خودکشی چندین بیوه به صورت دسته جمعی در یک زمان و یک مکان مشخص بود، به این ترتیب که آتش بسیار بزرگی برپا کرده و همگی بیوهها به خاطر مرگ شوهران خویش خود را به آتش میانداختند. این رسم فقط در ایالات راجستان و مادیاپرادش در قرون ۱۴ و ۱۵ میلادی یعنی زمانی که مهاجمان ترک، ایرانی، مغول و افغان به هند حمله کرده بودند و شوهران بسیاری در این جنگها به شکل دسته جمعی کشته میشدند، مرسوم شد. در این زمان جامعه مذهبی هند برای جلوگیری از اسارت و تجاوز به این زنان و حفظ عفت و پاکدامنی آنان پس از مرگ شوهر، پیشنهاد داد تا آنان به شکل گروهی خود را در آتش بسوزانند.
ازدواج در هندوستان کنونی
در شرایطی که هم اکنون سن ازدواج در قانون هند ۱۸ سال اعلام شده است، با این حال نزدیک به ۴۵ درصد دختران هندی پیش از سن ۱۸ سال و ۶۳ درصد آنان بین سنین ۱۸ تا ۲۰ سال ازدواج میکنند. تعداد زیادی از دختران هندی ساکن در روستاها به علت ازدواجهای زودرس از تحصیل باز میمانند و حدود ۵۵ درصد آنها پیش از ۱۸ سالگی حداقل دو فرزند دارند. ازدواج طبقات اجتماعی مختلف در هند نیز از نظر قانون مجاز ولی از نظر فرهنگ سنتی هند نوعی بیاحترامی و قانونشکنی محسوب میشود و افرادی که از این قانون سرپیچی کنند، مجازات خواهند شد. مرگ، بازگردانده شدن به منزل پدری، محروم شدن از ارث و طرد شدن از سوی خانواده پیامدهای چنین ازدواجهایی برای جوانان هندی است. این در حالی است که ازدواج بر پایه کاست یا طبقه اجتماعی در قوانین هندوستان کاملا غیرانسانی و ظالمانه تعریف شده است و بر طبق قوانین مدنی و حقوقی این کشور هر فرد میتواند آزادانه با شخصی از طبقه یا مذهب دیگر ازدواج کند. با این توصیف اشتباه نکردهایم اگر بگوییم بسیاری از ازدواجها در هند ازدواجهای اجباری است که مخالفت کامل پسر یا دختر یا هر دو را به دنبال دارد، اما از آنجا که در فرهنگ شبه قاره هند تصمیمگیرنده اصلی برای امر ازدواج و همچنین کنترلکننده و برنامهریز مسایل مالی، خانوادهها هستند از این رو جوانان نمیتوانند در امر ازدواج با خانواده به مخالفت بپردازند.
منابع
Modern Hinduism /Ferdinanado Sardella/Oxford University Press 2013
The Roots Of Hinduism /Asko Parpola /Oxford University Press 2015
The Sacred Marriage Of Hindu Goddess /William .P.Harman /Motial Banasidoss Publication 1992
From the margins of hindu marriage /Lindsey Harlan and Pual .B.Courtright /Oxford University Perss 1995
