حسین عبّاسی
یحمل الکتاب عنواناً یأخذ بید القارئ والقارئه إلی أعتابِ الماضی ویدخلنا فی عوالمه، حیث أسماه بالفارسیه “یادی از سال های دور”؛ فیجد القراء تاریخاً وذکریات عن ریعان نهر “الکرخه” و”هور العظیم” الواقع فی جنوب غربی إیران، والمتاخم لجنوب العراق، ویقیسها بما حلّ بها إثر السدود. ویقف الکاتب – کما القارئ – من الحال المزریه لذاک النهر الجمیل، وهذا المستنقع الخلاّب موقفَ الراثی علی الأطلال – کما تذکرنا نصوص الکتاب فی الصفحات الأولی بالبُحتری العربی، والخاقانی الفارسی ورثاءَهم علی أطلال أیوان کسری. فالکاتب – مجید جواهری زاده – قد رأی الهور بأمّ عینه، وسافر بالقارب قبل أکثر من ستّین سنه، وطیله ثمانی ساعات – من قریه “شیب” فی العماره العراقیه إلی ضواحی “البسیتین” فی إیران.
نوشته‌های مرتبط
والکاتب لهذه الذکریات هو ابن الشیخ هادی الجواهری – وقد خصّص لسیره حیاه والده الأدیب باباً. ولد الشیخ هادی عام ۱۲۶۳ من الهجره الشمسیه – أی قبل ۱۳۲ عاماً مِن العام الراهن الشمسی – فی النجف، وتوفی فی الحمیدیه الواقعه بین مدینتی الأهواز والخفاجیه – عام ۱۳۲۴. ووالده الشیخ هادی هو بن العلامه الشیخ شریف بن آیه الله الشیخ عبد الحسین بن الشیخ محمد حسن المعروف ﺑ”صاحب الجواهر” أی کتاب “جواهر الکلام” – وقد اتخذ “الجواهری”، و”جواهری زاده”، و”جواهرکلام” لقباً لهم بسبب هذا الکتاب، وهی أسره عربیه نجفیه، مِن أعلامها الشاعر محمد مهدی الجواهری – وهو ابن عمّه السید جواهری زاده مؤلف الکتاب.
لم یُعطنا المؤلف هذه المعلومات فی کتابه لیتباهی بأسرته مِن آل الجواهری فی الفصل الأول، وعن أسره والدته وأخواله مِن “بنی طُرف” فی الفصل الثالث، وإنما أراد أن یوثّق لنا ما کتب، وإن کان الکاتبُ لم یدّع أنه أرّخ لنا، إلّا أنّ کتابه یشمل إشارات کُتبت بحدّه نظر وسداد عن القری والأحیاء والمدن والأریاف التی سکنها فی إیران، وبقیت مرسومه بکامل تفاصیلها علی صفحات قلبه. وهی إشارات مؤرخ حادّ البصر وصاحب نظر- لاسیّما فیما یتعلّق بمدینه الحمیدیه، ونهر الکرخه و أثر السدود علیه، وبیئه هور العظِیم وترکیبته السکّانیه، ومعیشه الناس ومعتقداتهم والطوائف الساکنه هناک آنذاک – قبل ۶۵ سنه – والنظام الدراسی، والزراعه، والنظام الصحّی، وأسماء المناطق والأفراد من عرب وصابئه، ومهاجرین من داخل إیران وخارجه.
ولا أعنی بأن الکاتب لا یعرف عن تاریخ المحافظه المعروفه ﺑ”خوزستان” شیئا – وهی الأهواز وضواحیها ومدنها، بل نجد فصله الثالث والأخیر یأتی بموجز کامل من تاریخ بنی طُرف، وهی إحدی القبائل العربیه فی الأهواز، ونراه یسلّط الضوء علی التاریخ المعاصر، وذلک من خلال قراءته وتعمّقه فی سبعه کتب تاریخیه وجد فیها – بعد سبر أغوارها – ذکرَ القبیله ومحطات تاریخها ومواقع ومواقف غیرها من القبائل فی القرن الأخیر فی تلک الکتب. وفصله هذا یعرّفنا، بل یُغنینا عن البحث حول بنی طُرف فی کُتب “أحمد کسروی”، و”جان گوردون لوریمر”، و”مصطفی أنصاری” – وترجم “محمد جواهرکلام” هذین الکتابین من الإنگلیزیه إلی الفارسیه، و”محمدعلی رنجبر” و”عبد النبی قّیم” – ولأهمیه هذا الکتاب الأخیر لدی “جواهری زاده” أفردَ له باباً أیضا فی الفصل الأول. أما – کما جاء فی مقدمه الفصل الثالث – فقد حذف المؤلف من الکتاب السادس والسابع – وهما مِن تألیف “حمید طُرفی”، و”موسی سیادت” – حذف بعضَ الفقرات واکتفی ببعض غیض الکتابین عن فیضهما حول بنی طُرف. فنقل الکاتب من هذین الأخیرین، ما لم نجده فی الکتب الخمسه المذکورات آنفاً.
وفی الفصل الثانی نجد المؤلف “مجید جواهری زاده” – وذلک فی معرض حدیثه عن أسره والدِه – نجده قد ترجم إلی الفارسیه أربع مقالات عن النهر العراقی الثالث – محمد مهدی الجواهری – وهی مقدمه الشاعر علی دیوانه، وقصیده “أطبق دجی”، وقصیده “اللاجئه فی العید”، وقصه “علی قارعه الطریق”. تذکرنا حیاه الجواهری وقصیدتاه وقصته بما حلّ بالعراق – بل بالبشر أنثی وذکراً – وبمآسی العراق وجراحاته، وهی قد تکون قناعاً لما لمسها المؤلف فی حیاته؛ فقد أراد أن یرسم لنا بعض زوایا حیاته من خلال ترجمته لحیاه الجواهری وقصیدتیه وقصته.
إنّ کتابَ “یادی از سال های دور” یتشکّل من عدّه مقالات؛ فتاره قام السید مجید جواهری زاده بالتألیف وهی ما تشمل قسمَ طفولته وشبابه فی الفصل الأول؛ وأحیاناً بادر إلی الترجمه وهو الفصل الذی یختصّ بأسرته أبیه؛ وتاره ثالثه سعی إلی نقل ما وجده فی طیات الکتب التاریخیه المعاصره، فنقلها بأمانه دون تصرف. فنجده کتب ولم یکتب فی الفصل الثالث لدی البحث عن مکانه أسره والدته، کما نراه ترجم لحیاه علماء أسرته مِن أبیه وأعلامها فوهب القارئ صوره متکامله عنهم، وقد أسهب وأبدع فی الفصل الأول، واستحضر الماضی بکلِّ تفاصیله وکامل منعطفاته، فصورّ الماضی التلید الذی عاشه فی عهد شبابه وطور طفولته وبیئته فی الأحیاء الأهوازیه الساحره آنذاک.
مدینه الأهواز – ۲۸ / ۰۶ / ۱۳۹۵ ﻫ. ش
۱۸ / ۰۹ / ۲۰۱۶ م
کتاب “یادی از سال های دور” نوشته ی مجید جواهری زاده، ما را در بخش نخست به روزهای پُر آب رود کرخه و زیبایی بی نظیر تالاب هور العظِیم می برد؛ به کودکی نویسنده و پست و بلند زندگی و کار مردمان در خوزستان. در بخش دوم، نویسنده از خاندان پدری خویش در عراق می نویسد: از پدر روحانی و ادیبش شیخ هادی جواهری و آمدنش به ایران، تا آیه الله شیخ محمد حسن نویسنده ی کتاب فقهی و استدلالی معروف شیعیان “جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام”. نیز، از شاعر پُر آوازه ی عرب “محمد مهدی جواهری” – که در کنار دو رود دجله و فرات، به رودخانه ی سوم عراق شُهره است. بخش سوم و آخر کتاب، در باب قبیله ی “بنی طُرُف”- خاندان مادری نویسنده – در ایران نگاشته شده، که از متن هفت کتاب تاریخی درباره ی ایشان نقل کرده است.
کتاب “یادی از سال های دور”، در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، توسط نشر تراوا چاپ و منتشر شده است.
