بیست و هشتمین نمایشگاه کتاب تهران به عنوان بزرگترین رخداد فرهنگی ایران با شعار«خواندن، گفت و گو با جهان» از ۱۵ اردیبهشت ماه در محل مصلای تهران آغاز به کار کرد. این بزرگترین رخداد فرهنگی، هر ساله سیل مشتاقان به کتاب را از اقصی نقاط کشور روانه مصلای تهران میکند تا به مدت ده روز در فضایی آکنده از بوی کتاب تازه های نشر را نظاره گر باشند.
نمایشگاه کتاب در اردیبهشت ماه یکی از رویدادهای عمومی کشور به شمار میرود. رویدادی که نمایشگاه کتاب را در طول سال به مکانی بیش از محلی برای عرضه و فروش محصولات فرهنگی تبدیل ساخته است. این نمایشگاه عرصه رقابت تعداد زیادی از موسسات دولتی، ناشران، نویسندگان، روشنفکران و افراد بیشمار بازدیدکنندگانی است که به دلایل مختلف، مشتاقانه به سوی آن می شتابند. از این رو منحصر به فرد بودن موضوع نمایشگاه، آن را به فضایی عمومی تبدیل کرده است.
نوشته‌های مرتبط
نمایشگاه سالانه کتاب تهران تاکنون در دو مکان برگزار شده است. این نمایشگاه در دو دهه نخست در مجموعه نمایشگاه بین المللی تهران همراه با نمایشگاه مطبوعات برگزار میشد و با محبوبیت و اقبال عمومی همراه بود. اما در دهه سوم بر اثر سخت شدن فعالیت ناشران مستقل، بحران اقتصادی و ممیزی رو به تزاید تا حدودی جنب و جوش و شور و هیجان خود را از دست داد. اما به رغم این دشواریها جایگاه خود را به عنوان یک فضای عمومی پر اهمیت حفظ کرد.
در این فضای عمومی ناشران و نویسندگان و مردم امکان ملاقات مستقیم می یابند. همچنین نمایشگاه برای نویسندگان و ناشران کوچکتر و محلی که به مخاطبان و شبکه های ارتباطی دسترسی کمتری دارند، از اهمیت فراوانی برخوردار است. همین موضوع در مورد نویسندگان و ناشران استان هایی که زبان رایج آنها فارسی نیست، مصداق دارد. ناشران خارجی نیز از کشورهای لبنان، مصر و ترکیه گرفته تا ناشران کشورهای اروپایی در این نمایشگاه شرکت دارند؛ به طوری که در سالهای اخیر ناشران برخی کشورهای آسیای میانه از جمله تاجیکستان، ارمنستان، آذربایجان و به خصوص افغانستان در غرفه های خود از محبوبیت خاصی برخوردار بوده اند.
با این حال نمایشگاه کتاب تهران به عنوان فضایی عمومی، بازتاب بسیار جذابی از تنافض های اجتماعی- سیاسی جامعه ایرانی بوده است. مکان پیشین نمایشگاه کتاب در محل دایمی نمایشگاه بین المللی با فضای سبز پیرامونی آن، بیشتر به پارک شباهت داشت؛ بهطوری که جو تفریحی و سرخوشانه حاکم بر نمایشگاه و رفت و آمد پسران و دختران جوان و ازدحام مردم و خانواده ها تداعی یک مکان تفریحی بود که در کنار آن علاوه بر خرید کتاب نوعی پیک نیک برای خانواده ها و گروه های همسان به شمار میرفت.
در حقیقت ویژگی منحصر به فرد نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در شمال شهر و وسعت و فضای سبز آن بود که مردم را با هر پس زمینه فکری و موقعیت اجتماعی، آزادانه در هم میآمیخت و یک نسخه ایرانی فضای عمومی را پیش رو قرار میداد. در این فضا، دیدن طلبههای جوان از حوزههای علمیه شانه به شانه نوجوانانی که طبق مد روز لباس پوشیده و کتابهای خریداری شده را در دست داشتند؛ بچه هایی که دست در دست پدر و مادر خویش کتابهای ویژه کودکان را خریداری و با شوق به آن نگاه میکردند؛ میانسالانی که کتاب های مورد نیاز خود را پس از جستجو در میان غرفه ناشران خریداری کرده بودند؛ دانشجویان و روشنفکرانی که از استانهای مختلف و حتی افرادی از کشورهای همسایه به ویژه افغانستان و آذربایجان و عراق برای خرید کتابهایی با تخفیف طی طریق کرده بودند و برخی خانواده ها که هم برای خرید کتاب و هم برای پیک نیک در فضای سبز مجاور سالنها جاخوش کرده بودند، دیده میشد. در حقیقت در این فضای عمومی مردمی از هر طبقه و سن و با هر قومیت و جنس و با هر گرایش سیاسی با یکدیگر در آمیخته و بحث میکردند، غذا میخوردند، می آشامیدند و طی ده روز در محیطی پر از بوی کتاب، گفتگو و تفریح میکردند و کتاب میخریدند.
اما مصلا مکانی وسیعتر و مرکب از فضاهایی باز و سالنهایی سرپوشیده است و فضای تفرجگاهی نمایشگاه بینالمللی را ندارد؛ از این رو شبستان بزرگ و سالنهای داخلی و فضاهای سرپوشیده و موقت، عرصه جمعیت و خریدارانی میشود که گاه بیهوده و گاه برای خرید کتاب به این سو و آن سو میروند. جداسازی چند ساله نمایشگاه مطبوعات از نمایشگاه کتاب و طراحی فشرده غرفه ها جای بحث و گفتگو را بسته و تقلیل چشمگیر تعاملات فرهنگی را باعث شده است.
در این چند ساله با ورود به نمایشگاه کتاب در محل مصلا با خیل جمعیت شتابانی روبرو میشویم که باید ابتدا از بازارچهای گذر کنند که محصولات و مواد فرهنگی، کامپیوتری و تغذیهای عرضه میگردد. آنگاه با ورود به شبستان و غرفههای بههم فشرده، جستجو برای یافتن ناشر و انتخاب و خرید کتاب را آغاز کند. در سالنهای سرپوشیده و موقت دیگر به دنبال کتابهای کودکان یا دانشگاهی بگردد و یا همراه با خیل دانشآموزانی که به نمایشگاه آمدهاند در سالنهای سرپوشیده فروش کتابهای کنکور به دنبال کتابهای تست کنکور باشد.
از این روست که نمایشگاه کتاب اکنون دیگر یک محیط باز گفتگو و یک فضای عمومی برای بحث آزاد و طرح عقاید مخالف و تنویر افکار و حتی مکانی به عنوان پیکنیک برای خانواده ها نیست؛ بلکه تنها فضایی برای یک داد و ستد ده روزه برای بازار نیمه جان نشر و مکانی برای غرفه گردی کتاب در مصلای تهران است.
ایمیل نویسنده:۴۰۰hashemi@gmail.com
