رقیه ابراهیم زاده
در حوالى میدان شهردارى رشت، داروخانه اى وجود داشت که محل کار روزانه دکتر محمود بهزاد بود. حتى آنان که با سبقه و سابقه این طبیب سالخورده آشنایى نداشتند و گذرشان به داروخانه شرق میدان شهردارى افتاده، چهره صمیمى و مهربان او را به یاد خواهند آورد. دکتر بهزاد با بیش از نود سال زندگی، همچنان معلمى مهربان و پویا بود که همصحبتى با او، هر شنونده اى را به وجد مى آورد. مردى که نزدیک به هفتاد سال از عمر خود را وقف عرصه تألیف و تدریس و تدوین کتب علمى، ترجمه و نگارش بیش از ۸۰ عنوان کتاب و بیش از سیصد مقاله و سخنرانى علمى در رشته هاى مختلف پزشکى، داروسازى، علوم طبیعى و زیست شناسى کرده بود…
نوشته‌های مرتبط
دکتر محمود بهزاد متولد ۱۲۹۲ در رشت- وفات رشت ۸ شهریور ۱۳۸۶
ـ تحصلات ابتدایى و متوسطه در رشت (نخستین دیپلمه هاى گیلان)
ـ تحصیل در رشته علوم طبیعى و تربیتى در دانشسراى عالى
ـ تدریس در دبیرستان البرز و همزمان تحصیل در رشته داروسازى ۱۳۲۴
ـ دریافت دکتراى داروسازى از دانشگاه تهران ۱۳۲۸
ـ همکارى با مؤسسه فرانکلین و تدریس علوم طبیعى در مدرسه فرانکوپرسان
ـ تأسیس سازمان کتابهاى درسى ایران ۱۳۴۱
ـ همکارى در تألیف کتب درس علوم مدارس
ـ اخذ درجه استادى از شوراى استادان دانشگاه تهران ۱۳۴۸
ـ دریافت لقب «پدر زیست شناسى نوین ایران» از سوى فرهنگستان علوم پزشکى ۱۳۷۹
– آشنایی به سه زبان فرانسه، انگلیسی و آلمانی
ـ ترجمه، تألیف و نگارش بیش از هشتاد عنوان کتاب
ـ برخى از عناوین کتب او عبارتند از:
بیولوژی برای همه/ آیا به راستی انسان زاده میمون است؟ /بدن من /علوم سال سوم دبستان های کشور/علوم سال چهارم دبستان های کشور/نکاتی چند دربارهٔ ژنتیک (چاپ ۲)/نکاتی چند دربارهٔ فیزیولوژی عمومی/نکاتی چند دربارهٔ فیزیولوژی اعصاب و غدد داخلی (چاپ ۲)/نکاتی چند دربارهٔ زیست شناسی (چاپ ۲)/نکاتی چند دربارهٔ روانشناسی فیزیولوژیک/داروینیسم و تکامل (چاپ ۹)/گیاه شناسی برای سال ششم طبیعی/علم (چاپ ۴)/روانشناسی حیوانی/تئوری تکامل و روانشناسی (چاپ ۲)/مغز آدمی از دیدگاه روانشناسی، جانورشناسی (در ۱۶ جلد)/قانون جنگل/ابعاد انسانی نوع آدمی/بیوتکنولوژی/
تالیفات با همکاری دیگران:
علوم سال اول راهنمایی/علوم سال دوم راهنمایی/علوم سال سوم راهنمایی/دوره کامل علوم طبیعی برای دبیرستان ها (۱۱ جلد)
ترجمه:
راز وراثت (چاپ ۲)/قرن داروین (چاپ ۲)/اسرار مغز آدمی (چاپ ۲)/تن آدم (چاپ ۲)/علم وراثت/رمز تکوین/اسرار بدن زندگی ما به چه موادی بسته است/حیات و انرژی/بیوگرافی پیش از تولد (چاپ ۲)/فقط یک تریلیون/روانشناسی فیزیولوژیک (چاپ ۲)/جهان از چه ساخته شده است/سرگذشت زمین (چاپ ۴)/جهان چگونه آغاز شد/شناخت حیات/زندگی گیاهی – سرچشمهٔ زندگی (چاپ ۲)/سرگذشت زیست شناسی/زیست شناسی BSCS محدودیت های رشد (چاپ ۲)/زمین در خطر (چاپ ۳)/تکامل (سری طلایی)/گیاه شناسی (سری طلایی)/کانی های جهان (سری طلایی)/وراثت و طبیعت آدمی/پاولف/آیا به راستی مردان برتر از زنان اند؟/جهان در سراشیبی سقوط/دانشنامهٔ عمومی (جهان جانداران)/شور هستی زندگی نامه داروین/راز تندرستی/آلرژی)/آسم /درس نامه پزشکی پیشگیری و پزشکی اجتماعی ویرایش ۱۴ (ترجمه و ویرایش)
“زمینه روانشناسی هیلگارد” (با ۱۴ویرایش )آخرین اثر منتشر شده از دکتر بهزاد بود که اردیبهشت ۱۳۸۶ منتشر شد.
در حوالى میدان شهردارى رشت، داروخانه اى وجود داشت که محل کار روزانه دکتر محمود بهزاد بود. حتى آنان که با سبقه و سابقه این طبیب سالخورده آشنایى نداشتند و گذرشان به داروخانه شرق میدان شهردارى افتاده، چهره صمیمى و مهربان او را به یاد خواهند آورد.
دکتر بهزاد با بیش از نود سال زندگی، همچنان معلمى مهربان و پویا بود که همصحبتى با او، هر شنونده اى را به وجد مى آورد. مردى که نزدیک به هفتاد سال از عمر خود را وقف عرصه تألیف و تدریس و تدوین کتب علمى، ترجمه و نگارش بیش از ۸۰ عنوان کتاب و بیش از سیصد مقاله و سخنرانى علمى در رشته هاى مختلف پزشکى، داروسازى، علوم طبیعى و زیست شناسى کرده است.او را «پدر زیست شناسى نوین ایران» مى دانند. بهزاد در طول بیش از شصت سال فعالیت علمى، خدمات ارزنده اى در جهت پیوند دانش زیست شناسى، علوم طبیعى و پزشکى با عامه مردم داشته است.دکتر محمود بهزاد در سال ۱۲۹۲ هجرى شمسى در رشت به دنیا آمده، تحصیلات ابتدایى و متوسطه را در همین شهر پشت سر گذاشته و جزو اولین دیپلمه هاى استان گیلان است. او پس از پایان تحصیلات در رشته علوم طبیعى و تربیتى در دانشسراى عالى، به مدت ۵ سال از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۱ در شهر کرمانشاه به تدریس مشغول مى شود و بعد از آن به رشت بازمى گردد و به تدریس فیزیولوژى مى پردازد. در همین سالهاست که دکتر بهزاد اولین کتاب خود با عنوان «داروین چه مى گوید» و ترجمه «راز وراثت» را به اتمام مى رساند.
بهزاد در سال ۱۳۲۴ فعالیتهاى آموزشى خود را در دبیرستان البرز تهران دنبال مى کند و همزمان در رشته داروسازى دانشگاه تهران مشغول به تحصیل مى شود. «در سال ۱۳۲۸ با درجه دکترا از دانشکده داروسازى دانشگاه تهران فارغ التحصیل شدم. در همان سال با معرفى دکتر احمد بیرشک به عنوان ویراستار در مؤسسه فرانکلین شروع به کار کردم. مؤسسه فرانکلین از مؤسسات نشر علمى آمریکایى بود که در ایران شعبه داشت. کار شعبه ایران این مؤسسه، ترجمه و انتشار کتب علمى آمریکایى بود، اما حضور مدیران ایرانى در شعبه ایرانى این مؤسسه باعث شد که فعالیتهاى انتشاراتى فرانکلین در ایران، هماهنگ با نیازهاى جامعه آن روز ایران باشد.» دکتر بهزاد در کنار کار ویرایش، ترجمه کتب «آسیمف» را در مؤسسه فرانکلین آغاز مى کند. آسیمف از جمله دانشمندانى بود که سعى در پیوند دانش پزشکى و علوم طبیعى با عامه مردم داشت.
دکتر بهزاد بیش از ده جلد از آثار او را در مؤسسه فرانکلین ترجمه مى کند. «من در تألیف کتب علمى، پیرو مکتب آسیمف بودم، همیشه اعتقاد داشتم که دانش نظرى و عملى رشته هاى مختلف، باید با زبان قابل فهم براى عامه، در جامعه ترجمه و تألیف شود.»
او همزمان با کار در فرانکلین، به تدریس علوم طبیعى در مدرسه «فرانکوپرسان» (رازى) مشغول مى شود. «پانزده سال در این مدرسه به زبان فرانسه تدریس کردم. فرانکوپرسان دو بخش فارسى و فرانسوى داشت. شاگردان فرانسه زبان، عموماً یا دو رگه بودند یا از خانواده هاى سفیران فرانسوى و یا فرزندان خانواده هایى که در محیط فرانسه پرورش یافته بودند. «آن زمان دروس علوم طبیعى تفکیک شده بود، در فرانکوپرسان من گیاه شناسى فیزیولوژى و ژنتیک درس مى دادم.» دکتر بهزاد در سال ۱۳۴۱ مأمور تأسیس «سازمان کتابهاى درسى ایران» مى شود. در این دوره است که او به همراهى چند تن از دوستان متخصص اش در سایر حوزه هاى علوم طبیعى، به تألیف نگارش کتب درسى مى پردازد. «البته در مدرسه فرانکوپرسان نیز تا آن زمان تألیف کتب علوم طبیعى بر عهده من بود.»
بهزاد به یاد مى آورد که همراه با دکتر على زرگرى گیاه شناس نامى و دکتر صادق مبین، دوره علوم طبیعى دبیرستانها را تألیف مى کنند.
همچنین کتب علوم سال اول تا سوم راهنمایى نیز از تألیفات مشترک آنان به حساب مى آید. «کتب علوم دوره راهنمایى فعلى، همان دوره تألیفى گروه ما است، منتهى مثل شیر بى یال و دم، بخش هایى از آن را حذف کرده اند و مطلب نارسا و گنگ شده است، تا آنجا که خواستیم نام ما را به عنوان مؤلف از این کتب در بیاورند.»
دکتر بهزاد معتقد است کتب درسى علوم در مقاطع مختلف نواقص جدى و کاستى هاى فراوان دارد و شیوه بیان و نحوه ارائه مطالب آن، از هماهنگى لازم با سن مخاطبان محصل آن برخوردار نیست: «مثلاً همان مطالبى که در چند مقطع بالاتر هم وجود دارد، با همان نحوه بیان و شیوه انتقال موضوعات، در مقاطع پایین تر نیز تدریس مى شود، به همین دلیل است که دانش آموزان مقاطع مختلف، آن ارتباط درست و درونى را با مطالب کتب علوم درسى برقرار نمى کنند.»
دکتر بهزاد در سال ۱۳۴۸ موفق به اخذ درجه «استاد» از شوراى استادان دانشگاه تهران مى شود. این در حالى است که همزمان تدریس در فرانکوپرسان و ویراستارى و ترجمه در مؤسسه فرانکلین را نیز دنبال مى کند. یعنى در همان دوره اى که کتب جیبى مؤسسه فرانکلین رایج مى شود. همکارى او تا دهه پنجاه و واگذارى این بخش از فعالیت هاى مؤسسه فرانکلین به دانشگاه آزاد ایران ادامه مى یابد.
محمود بهزاد پس از انقلاب به زادگاه خود شهر «رشت» باز مى گردد و بیشتر فعالیت خود را در حوزه علوم دارویى متمرکز مى کند.
در سال هاى پایانی زندگی او به عنوان عضو فعال جامعه داروسازان استان گیلان مشغول به کار بوده و کار ویراستارى را نیز با نشریه انجمن داروسازان گیلان ادامه داده است. همچنین به عنوان دکتر فنى داروخانه شرق رشت نیز فعالیت داشته است. در کنار همه مشغولیت هاى روزانه، در دانشگاه پیام نور و دانشکده ادبیات و علوم انسانى رشت نیز تدریس می کرده است: «زمانى که کتاب روانشناسى فیزیولوژیک را ترجمه کردم، رشته روانشناسى جزو رشته هاى علوم انسانى و از مجموعه دروس زیرمجموعه رشته هاى آن بود. با ترجمه روانشناسى فیزیولوژیک که نوشته مورگان بود و مقدمه اى که دکتر ثنایى در آن زمان بر روى آن نوشت، این کتاب به عنوان پایه درس روانشناسى پذیرفته شد و هم اکنون نیز این کتاب را در دو دانشگاهى که یاد کردم، تدریس مى کنم.»
دکتر محمود بهزاد به سه زبان انگلیسى، فرانسه و آلمانى تسلط کامل داشت. او در سال ۱۳۷۹ از سوى فرهنگستان علوم پزشکى به دلیل سوابق فعالیت هاى علمى و نزدیک به هفتاد سال تدریس در زمینه هاى زیست شناسى، به عنوان «پدر زیست شناسى نوین ایران» معرفى شد.
ساده گویى و به زبان عام در آوردن مباحث علمى، از ویژگى هاى روش تحقیق و تدریس استاد محمود بهزاد بوده است. او در طى دوران فعالیت علمى اش همواره سعى کرده پلى میان دانشمندان عرصه هاى مختلف علمى و مردم عادى برقرار کند: «بخش زیادى از باورهاى خرافه مردم عام درباره مسائل پیرامونى، از این ناآگاهى علمى سرچشمه گرفته است. وقتى شرایط همه گیر شدن مباحث علمى فراهم شود، توان تحلیل عامه مردم از مسائل جهان پیرامونشان بیشتر مى شود و در نتیجه این ابهام زدایى است که خرافه جاى خود را به تأمل و اندیشیدن مى دهد. همه هدف من در زندگى برقرارى این پیوند و فراهم کردن شرایط همه گیر شدن مباحث علمى در میان توده مردم بوده است» که به همین دلیل است که ردپاى ساده و در عین حال شیوانویسى در اکثر آثار استاد بهزاد دیده مى شود.
بهزاد همچنین علاقه خاصى به مباحث نظرى و تئوریک تکامل بشر داشته است. ردپاى این علاقه را از چاپ نخستین کتاب او در حدود شصت سال پیش درباره داروین تا چاپ دهم کتاب «داروین و سیر تکامل» او که هم اکنون از سوى انتشارات سروش منتشر شده است، مى توان دنبال کرد.
«در مقدمه چاپ دهم داروین و سیر تکامل، صحبت هایى از ارسن نیر شارح داروین در عصر حاضر را آورده ام که نشان مى دهد داروین چه تأثیر شگرفى در افکار بشر امروز داشته است. داروین نیز ادامه دهنده راهى بود که مالتوس آغاز کرد، من شخصاً به نظریات مالتوس علاقه مند بوده ام و در حاشیه نظریات او مطالبى نیز نوشته ام.»
رابرت مالتوس در سال ۱۷۹۸ مقاله اى با عنوان اصل جمعیت ارائه مى دهد مبنى بر اینکه جمعیت آدمیان، سریع تر از مقدار غذا و خوراک در روى زمین افزایش مى یابد و نتیجه اجتناب ناپذیر این افزایش، قحطى و جنگ است.
«انقلاب صنعتى در قرن هجدهم تولید خوراک و افزایش جمعیت را سرعت بخشید. به طورى که در کمتر از ۲ قرن، جمعیت جهان دو برابر شد. اما ازآنجا که هنوز زمین هاى زیر کشت زیادى وجود داشت، افزایش بیش از حد جمعیت به عنوان یک مشکل به نظر نمى آمد. اما الآن زمین هاى قابل کشت در حال تمام شدن هستند و قسمت زیادى از جمعیت جهان به طور صحیح تغذیه نمى شوند.حتى در آینده نیز جهان با مشکل کمبود آب روبرو خواهد شد. به طور کلى بشر از یک طرف همواره بر تعداد گونه خود، به صورتى غیرقابل کنترل اضافه مى کند و از سوى دیگر عوامل بقاى زیست کره را به نفع خود تغییر مى دهد. یعنى بر جمعیت خود و جانداران مورد نیازش مى افزاید و همچنان با آلوده ساختن آب و هوا و خاک به تخریب محیط زیست نیز مستقیم یا غیرمستقیم مشغول است.»
دکتر محمود بهزاد در سن ۹۲ سالگى زمانی که برای تهیه این مطلب به سراغش رفتیم هنوز سرشار از حرف ها و حدیث هاى امروزى بود.او روز پنجشنبه ۸ شهریور ۱۳۸۶ در سن ۹۴ سالگی در منزل شخصی اش در رشت بدرود حیات گفت. یادش گرامی باد.
– این مقاله ابتدا در مجموعه «مهرگان» و در جشن نامه مشاهیر معاصر ایران به سفارش و دبیری محسن شهرنازدار تهیه و منتشر شده است. پروژه مهرگان که در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی ، در موسسه فرهنگی- مطبوعاتی ایران به انجام رسید؛ به معرفی نخبگان ایرانی متولد ۱۲۹۰ تا ۱۳۳۰ خورشیدی می پرداخت. بخشی از این پروژه سال ۱۳۸۳در قالب کتاب منتشر شده است.
-این نوشته خُرد است و امکان گسترش دارد.برای تکمیل و یا تصحیح اطلاعات نوشته شده، به آدرس زیر ایمیل بزنید:
elitebiography@gmail.com