معمای پولادی، سنجش چالشهای اخلاقی در ورزش حرفه ای

امیر عسکری

این روزها تیم ملی فوتبال ایران به منظور شرکت در شانزدهمین دوره جام ملتهای آسیا (۲۰۱۵) به استرالیا رهسپار شده است. تیم ملی ایران در مجموع سه دوره به مقام قهرمانی جام ملتهای آسیا دست پیدا کرده است که هر سه دوره پیش از انقلاب اسلامی در سالهای ۱۹۶۸، ۱۹۷۲ و ۱۹۷۶ بوده و اکنون نزدیک به ۳۹ سال است که مردم فوتبال ‌دوست ایران منتظر تصاحب جام قهرمانی در دستان ملی پوشان کشورشان هستند. با این حال اکثر کارشناسان فوتبال شانس بسیار کمی را برای قهرمانی تیم ملی در این دوره از مسابقات در استرالیا پیش بینی کرده اند. این تیم قبل از اعزام با مشکلات مالی، تعداد کم بازیهای تدارکاتی و مسائل حاشیه ای زیادی روبرو بوده که قطعاً تاثیر زیادی روی انسجام تیمی و انگیزشی بازیکنان و مربیان خواهد گذاشت. یکی از این مسائل حاشیه ای تیم ملی مربوط به بازیکن سابق تیم فوتبال پرسپولیس، مهرداد پولادی است. این بازیکن خط دفاعی که سرمربی تیم ملی ایران، کارلوس کروش اعتقاد و اعتماد خاصی به سبک بازی او دارد و در هر سه بازی ایران در جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل به طور ثابت در ترکیب تیم ملی بازی کرد و در لیست صد نفره برترین بازیکنان از نگاه پایگاه بلیچر ریپورت، رتبه هشتاد و سوم را کسب نمود. در این برهه زمانی حساس، رسانه ها یکی از جنجالی ترین پرونده های فساد در فوتبال ایران را که نشان می داد یک باند تبهکار با سندسازی و جعل اسناد اقدام به گرفتن کارت پایان خدمت برای معافیت از سربازی بازیکنان فوتبال می‌ کرده اند، منتشر نمودند. در بین این بازیکنان که تعداد آنها بسیار زیاد است، نام مهرداد پولادی، بازیکنی که  در جام جهانی خوش درخشید، به عنوان فردی متخلف بیش از همه خودنمایی می کند. بنابراین، پولادی پس از اتمام اردوی پرتقال در مهرماه ۱۳۹۳ همانند سایر ملی پوشان به ایران بازنگشت و مستقیماً به کشور قطر رفته و با تنگنا قراردادن مسئولان باشگاه پرسپولیس، اجازه نامه خود را گرفته و به تیم الشحانیه قطر پیوسته است. در آستانه اعزام ملی پوشان به استرالیا، با درخواست کارلوس کروش مبنی بر نیاز اکید به حضور این بازیکن در خط دفاعی، محمود گودرزی (وزیر ورزش و جوانان) با درخواست از سرلشگر فیروز آبادی، مجوز بازی مهرداد پولادی و چند بازیکن دیگر را موقتاً دریافت نمود.

اکنون پولادی به همراه تیم ملی در استرالیا به سر می برد و خود را آماده بازی در مقابل تیم های رقیب می کند، اما اینجا در ایران مردم و رسانه ها نسبت به تصمیم مسئولان برای بازی کردن این بازیکن واکنش های مختلفی نشان می دهند که این نظرات متفاوت و بسیار متضاد از یکدیگر نشانگر جهت گیری های مختلفی در  سطوح “رشد اخلاقی” در بین افراد جامعه است. با نفوذترین رویکرد به رشد اخلاقی، دیدگاه لارنس کلبرگ است. کلبرگ دیدگاه خود را در شش مرحله جهت گیری از سه سطح کلی شامل “پیش عرفی، عرفی و پس عرفی” سازماندهی نمود. او ابتدا یک معما را مطرح می کرد و سپس افراد را بر اساس نظراتشان در این شش مرحله طبقه بندی می نمود. مسائل و اتفاقات روزانه می تواند یک معما در حوزه رشد اخلاقی مان باشد. این روزها معمای پولادی می تواند سنجش خوبی برای بررسی رشد اخلاقی ما و اطرافیان مان باشد.

معمای پولادی جامعه را با دو ارزش بنیادی روبرو می کند: ارزش اطاعت کردن از قانون (برخورد قانونی با متخلف جعل کارت پایان خدمت و اعزام به سربازی) و ارزش کسب منافع ملی در میادین بین المللی (همراهی با تیم ملی و کسب نتیجه خوب). همچنین، سوالات بسیاری اذهان افراد جامعه را به خود اختصاص می دهد. آیا پولادی می تواند با تغییر قوانین، برای تیم ملی بازی کند؟ آیا پولادی باید جریمه شود و به خدمت سربازی اعزام شود؟ آیا حضور پولادی می تواند تضمین کننده قهرمانی احتمالی ایران باشد؟ آیا نبود پولادی در ترکیب تیم ملی می تواند عامل شکست احتمالی ایران باشد؟ آیا حضور پولادی در ترکیب تیم ملی می تواند الگوبرداری منفی در بین جوانان برای خودداری از رفتن به سربازی ایجاد کند؟ آیا حضور جنجالی پولادی در مسابقات موجب خشم عده ای از سربازان و عدم اعتماد جامعه به مسئولان می گردد؟ کلیه این جهت گیری های موافق و مخالف از دیدگاه های مردمی در شبکه های اجتماعی نشات گرفته است.

سطح پیش عرفی: در سطح پیش عرفی اصول اخلاقی به صورت بیرونی کنترل می شوند. هر کاری که منجر به تنبیه شود بد و هرکاری که موجب تشویق شود خوب است.

مرحله یک: جهت گیری تنبیه و اطاعت

موافق: در پست دفاع تیم ملی بازیکنان با قدرت بدنی بالا و باهوش، کم دارد. اگر نگذارید که پولادی در تیم ملی بازی کند و تیم به لحاظ دفاع ضعیف شکست بخورد، چه کسی پاسخگو است؟ مردم و رسانه ها شما را به خاطر شکست تیم ملی مقصر می دانند.

مخالف: پولادی نمی بایست به تیم الشحانیه قطر می رفت. او یک بازیکن جنجالی و سرباز فراری است. به درخواست ایران پلیس بین الملل می تواند او را به جرم جعل اسناد دستگیر و تحویل مقامات دهد.

مرحله دو: جهت گیری وسیله ای:

موافق: اگر پولادی قول دهد که بعد از جام ملتهای آسیا به ایران بازگردد و به خدمت سربازی برود اشتباه بزرگی کرده است. او می تواند هر کاری که دوست دارد با زندگی خود انجام دهد و هیچ کس حق ندارد جای او تصمیم بگیرد. بهتر است در همان تیم پول دار قطری بماند و با دریافت حقوق و اخذ قرار داد کلان، سود سرشاری از دوران بلوغ حرفه ای فوتبال خود ببرد.

مخالف: این تیم ملی که به لحاظ مالی پشتوانه قوی ندارد و حقوق و مزایای بازیکنان را پرداخت نکرده است و تمرینات و بازی های تدارکاتی خوبی نیز انجام نداده است، از اکنون شانسی برای قهرمانی یا کسب مقام خوب را ندارد، پس بهتر است که پولادی با تیم ملی همراهی نکند، چون ممکن است بی دلیل مانند گذشته مصدوم شود. او بهتر است به فکر خودش باشد و انرژی خود را برای تیم قطری اش حفظ کند.

سطح عرفی: در سطح عرفی افراد باور دارند که احترام به قوانین و مقررات نظام اجتماعی برای تضمین روابط سالم انسانی و جلوگیری از هرگونه طغیان، سرکشی و اعتراض لازم است.

سطح سه: جهت گیری اخلاق تشریک مساعی میان فردی:

موافق: مطمئناً کسی که به خدمت سربازی نرود، هیچ کس نمی گوید انسان متقلبی است، بلکه همه می گویند که او فردی زیرک و باهوش است که توانسته سربازی را دور بزند. اگر پولادی بتواند در استرالیا چنان بازی کند که در جام جهانی بازی کرده است، او می تواند بهترین بازیکن ایران لقب گیرد و نشان دهد که فردی نخبه است.

مخالف: همه چیز که فوتبال نیست. نقض قوانین جامعه منجر به ناهماهنگی اجتماعی می گردد. پولادی و بازیکنان امثال او که با جعل کارت پایان خدمت موجب بی آبرویی و ترویج فساد در جامعه بازیکنان فوتبال و فدراسیون شده اند، هیچگاه قابل ارزش و احترام در بین ورزش دوستان نیستند.

سطح چهار: جهت گیری حفظ کردن نظم اجتماعی:

موافق: درست است که پولادی به عنوان یک بازیکن آماده و حرفه ای می تواند نقش تاثیرگذاری برای موفقیت تیم ملی داشته باشد، اما جعل کارت پایان خدمت یک جرم بزرگ محسوب می شود و البته قوانین برای برخورد با فرد مجرم باید به صورت مساوی برای همه افراد جامعه اجرا شود. اما با توجه به نیاز تیم ملی ایران به حضور او در مسابقات، اگر او بپذیرد که پس از پایان بازیهای جام ملتهای آسیا همراه با تیم به ایران بازگردد و مجازات نقض قانون را بپذیرد و سپس به خدمت سربازی اعزام گردد، حضور او در تیم ملی بلامانع است. او از اینکه به خاطر جعل کارت پایان خدمت به زندان فرستاده نمی شود و می تواند در یک تیم نظامی دوران فوتبال خود را سپری کند، باید خشنود باشد.

مخالف: هرگز و هیچ زمان نباید با دلیل تراشی و توجیه از قوانین اساسی کشور سرپیچی نمود، زیرا این قانون تضمینی برای نظم اجتماعی و جلوگیری از هرج و مرج تدوین شده است. پولادی نیز باید همانند سایر شهروندان سالم به قانون احترام گذاشته و  از آن تبعیت کرده و به ایران بازگردد. او تا زمانی که مجرم محسوب می شود حق بازی در تیم ملی ایران را ندارد. پولادی باید نشان دهد که می تواند به قوانین احترام گذاشته و یک الگوی مناسب رفتاری برای جوانان این سرزمین با ارزش نهادن به خدمت “مقدس” سربازی محسوب شود.

سطح پس عرفی: در سطح پس عرفی قانون بااهمیت شمرده می شود، اما از قانون مهمتر اصول و ارزشهای انتزاعی است که در کلیه شرایط و جوامع اعمال می شوند. از نظر کلبرگ، در این سطح جهت گیری مخالف وجود ندارد.

سطح پنج: جهت گیری قرارداد اجتماعی:

موافق: اگرچه همه جوانان وطن در زمان مقرر باید به خدمت سربازی اعزام شوند، اما این قانون به معنای نقض کردن حق زندگی حرفه ای و ورزشی پولادی نیست. او یک بازیکن ملی است و در اوج آمادگی جسمی و ذهنی بسر می برد که می تواند همانند سد محکمی روبروی مهاجمان حریف قرار گیرد. از آنجاییکه سه بازی اول در این بازیها با رقبای همیشه بدخواه ایران یعنی کشورهای حوزه خلیج فارس می باشد که نشان داده اند همیشه و در همه عرصه های سیاسی، اقتصادی، تاریخی، جغرافیایی و ورزشی دشمن طراز اول ایران محسوب می شوند، حضور پولادی و سایر بازیکنان جنگنده می تواند برگ برنده تیم ملی در این میادین سخت باشد. قانون سربازی می تواند برای همه کسانی که با شجاعت و دلیری به عنوان یک سرباز – بازیکن، از اعتبار ملی ورزش ایران دفاع می کنند، انعطاف پذیری نشان دهد. پولادی در جام جهانی نشان داد که به عشق مردم ایران، می دود، عرق می ریزد و با تمام وجود روی پای رقیب تکل می زند و دروازه ایران را از باز شدن نجات می دهد. چه کسی اکنون بهتر از او می تواند چنان یک سرباز جنگنجو از منافع ملی ایران دفاع نماید؟

مخالف: ندارد

سطح ششم: جهت گیری اصول اخلاقی همگانی:

موافق: انجام وظیفه درست در هر پست و مقامی خود بخشی از وجدان آدمی است. پولادی به عنوان انسانی که اهداف فردی و معنای زندگی خود را با زحمت و تلاش فراوان در ورزش حرفه ای یافته است، صرف نظر از قانون سربازی و توافق اجتماعی برای اعزام جوانان به خدمت ۲۱ ماهه، ورزشکاری با اعتبار جهانی است. اگرچه خدمت سربازی در ایران و بسیاری از کشورها عملی مقدس شمرده می شود، اما دارای ارزشی انتزاعی است، زیرا در دویست سال پیش اصلاً وجود نداشته و در بیست سال گذشته قوانین آن گاهی منجر به خرید این خدمت مقدس! و بسیاری اوقات با کاهش و افزایش مدت زمان آن تغییر یافته است! در سایر کشورها مانند هندوستان، اصلاً انجام خدمت سربازی برای مردان وجود ندارد و در برخی دیگر از اقوام و جوامع مانند اسرائیل، زنان نیز همانند مردان باید به خدمت سربازی اعزام گردند. این نشان می دهد که قوانین انتزاعی خدمت سربازی که این روزها مجدداً بحث خرید آن رسانه ای شده است، دستورات الهی نیستند که نتوان آنها را تغییر داد. آنچه که بیش از قوانین انتزاعی محترم است، آبرو، شرافت و ارزش افراد به عنوان یک انسان و نه به عنوان نقشهایی چون بازیکن، سرباز و مجرم می باشد. در گذشته های نه چندان دور در این سرزمین، افراد بدون اینکه به سربازی بروند در کنار یکدیگر زندگی می کردند و هرگاه هم جنگی در می گرفت، مردانه می جنگیدند و جان خود را برای میهن فدا می کردند. اکنون که در دوران صلح به سر می بریم، اگر هر کسی در شغل و جایگاهی که دارد، به وظیفه خود به نحو مطلوبی عمل کند، جدا از اینکه به سربازی رفته یا نرفته است، به مملکت خویش خدمت کرده است. بگذاریم که پولادی در میادین ورزشی شرافت و غیرت خود را برای سربلندی و پیروزی تیم ملی ایران عزیز نشان دهد.

مخالف: ندارد

نتیجه:

این روزها جهت گیری های موافق و مخالف فوق توسط بسیاری از افراد ورزش دوست مطرح شده است. سوای اینکه آیا حضور فعلی پولادی در ترکیب تیم ملی عملی درست است یا غلط، شما می توانید رشد اخلاقی خود را از این طریق سنجیده و مورد کاوش قرار دهید. پولادی امروز یک معما مانند هزاران معمایی است که انسان در طول مدت زندگی فردی و اجتماعی اش با آن روبرو می شود. آن چه اهمیت ندارد این است که معمای پولادی و این مسابقات دیر یا زود با هر نتیجه ای به اتمام می رسد و آن چه مهم است این است که سطح رشد اخلاقی شما در کجا قرار دارد؟ البته فرقی ندارد که شما اکنون در چه سطحی هستید، باید دانست که افراد پله پله این سطوح را طی کرده و به سطوح بالاتر می رسند.

استدلال و محتوای اخلاقی فقط در سطح پس عرفی (مراحل پنج و شش) به صورت یک نظام اخلاقی منسجم و صحیح کنار هم قرار گرفته است و افرادی که معتقدند که پولادی باید برای تیم ملی در بازیهای آسیایی بازی کند و یا آنهایی که باور دارند که نباید او را به تیم ملی دعوت می کردند و او باید به خدمت اعزام گردد؛ در هر یک از چهار مرحله اول رشد اخلاقی قرار می گیرند. در حقیقت کسانی که نظر و جهت گیری شان به مرحله اول نزدیک است، فقط به خاطر ترس از صاحبان قدرت و اجتناب از زندان و جریمه مالی روی موازین اخلاقی تاکید می کنند و نه برای احترام به قانون و سایر ارزشهای جامعه ای که در آن زندگی می کنند. جهت گیری افرادی که نظرشان به مرحله دوم نزدیک است، فقط به نفع مالی و برآورده شدن نیازهای شخصی فکر می کنند و قانون فقط زمانی قانون است که منافع آنها را پوشش دهد. جهت گیری افراد در مرحله سوم صرفا به منظور کسب اعتماد، محبت و تایید از جامعه است، زیرا فقط افراد پایبند به قوانین، درستکار، متین و یاریگر هستند که حمایت اجتماعی دریافت می کنند. آنها پیرو قانون طلایی هستند، یعنی آن گونه که دوست دارید مردم با شما رفتار کنند، شما نیز با آنها رفتار کنید. افرادی که در مرحله چهارم قرار می گیرند به وظیفه دفاع از قوانین و مقررات انسانی و اجتماعی به خاطر اصل قوانین که برای اداره جامعه سودمند است احترام زیادی قائل هستند و نقض آن را اشتباه جبران ناپذیری می دانند. پژوهش های کلبرگ نشان می دهد که افراد معدودی به سطح پس عرفی (مراحل پنج و شش) می رسند، زیرا سطح پس عرفی عالی ترین سطح استدلال از دیدگاه رشد اخلاقی است. افراد در مرحله پنجم برای قوانین انسان ساخت و مقررات جامعه احترام زیادی قائل هستند، اما آن را ابزاری انعطاف پذیر برای پیشبرد اهداف انسانها می دانند. آنها معتقد هستند که می توان قوانین را با تدبیر و تعبیر درست، هنگامی که دلیل قانع کننده ای برای تغییر آن وجود دارد، بطور معقولانه و عادلانه ای تغییر داد. افراد در مرحله ششم (مرحله عالی) ارزشها و مقررات اجتماعی را کاملاً صوری می دانند و به عمل درست ناشی از وجدان که میان کل بشریت و جامعه انسانی معتبر است، تاکید می کنند. یعنی شکستن قوانین و عرف به نفع اصول اخلاقی والاتر. در حقیقت، زندگی انسان بر قانون انسان ارجحیت دارد. در اینجا رفتاری اخلاقی است که مانع از ضرر و آسیب به دیگران شود و به افراد کمک کند تا به اهداف درست خود دست یابند. هر جامعه ای که مردم آن از درون و بدون اجبار و محدودیت پایبند به اخلاق باشند و در عمل نیز آن را نشان دهند، جامعه خوشبختی خواهند بود.

با این تفاسیر تصمیمی که فدراسیون فوتبال ایران، وزارت ورزش و جوانان و فرماندهی ستاد کل نیروهای مسلح برای حضور پولادی در این مسابقات گرفته است، در سطح پس عرفی بوده و از دیدگاه رشد اخلاقی کلبرگ کاملاً صحیح می باشد.

منابع:

Kohlberg, Lawrence (1969), “Stage and sequence,” Handbook of Socialization Theory and Research, McGraw Hill: New York.

Kohlberg, Lawrence (1981). Essays on Moral Development, Vol. I: The Philosophy of Moral Development. San Francisco, CA: Harper & Row.

Kohlberg, Lawrence; T. Lickona, ed. (1976). “Moral stages and moralization: The cognitive-developmental approach”. Moral Development and Behavior: Theory, Research and Social Issues. Holt, NY: Rinehart and Winston.

نگرانی کی‌روش از حذف پدیده ایران در جام‌جهانی

حمایت لژیونرهای تیم ملی از بازیکن تحت تعقی

تلاش‌هایی برای تبدیل «سرباز فراری» به یک قهرمان ملی خبرگزاری تابناک

http://bleacherreport.com/articles/2125248-2014-fifa-world-cup-power-ranking-top-100-players

http://www.isna.ir/fa/news/93042916331/بلیچر-ریپورت-تیموریان-و-پولادی-در-فهرست

دکتر امیر عسکری، روان شناس و از مدیران علمی انسان شناسی و فرهنگ است.