یادداشت هایی از آشوب های عشایری و سیاسی آذربایجان

گروه فرهنگ آذری

تهیه و تنظیم: کاوه عبدالحسینی

امیرطهماسبی، عبدالله خان، ۱۳۸۶، یادداشت هایی از آشوب های عشایری و سیاسی آذربایجان، تهران، پردیس دانش با همکاری شرکت نشروپژوهش شیرازه، ۱۱۲ صفحه.
خوانش تاریخ معاصر ایران به دلیل وجود فرهنگ های مختلف با زبان-های گوناگون و پراکندگی جغرافیاییِ گسترده ی آن ها، البته به همراه نقاط اشتراک بسیارِ فرهنگی و تاریخی، نیازمند نگاهی جامع نگر و توجه فراوان و دقیق به چگونگی حضور تاریخیِ این فرهنگ ها در این سرزمین و برهم کنش و ارتباط آن ها باهم دیگر و نیز با بیرون از مرز ها، در پس زمینه ی جریانات مختلف تاریخی است.

منطقه ی آذربایجان نیز که خود دارای تنوع فراوان فرهنگی و اقلیمی و قومی است در روند تحولات معاصر ایران بستر برخورد و حرکت جریان های مختلف و متفاوتی برخاسته از داخل و خارج ایران بوده است. کتاب حاضر به بخشی از این رویدادها می پردازد که به قلم یکی از نظامیان سیاستمدار که از افراد تأثیرگذار دوران پهلوی اول بوده، روایت می شود.

سرلشکر عبدالله خان امیرطهماسبی (۱۲۶۰- ۱۳۰۷)، افسر برجسته ی دیویزیون قزاق و فرمانده گارد مخصوص احمدشاه در یک دوره ، از جمله صاحب منسبانی بود که به رغم عدم حضور در طرح کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، در ماحصل بعدی آن، یعنی تثبیت قدرت فائقه ی رضاخان سردارسپه نقشی مهم و تعیین کننده ایفا کرد. (ص ۷)
امیرطهماسبی پس از کودتا در شهریور ۱۳۰۱ به ریاست لشکر شمال غرب قشون متحدالشکل ایران رسید و برای مدتی نیز والی آذربایجان شد. او در دوران پر تنش پس از کودتا در برابر تحرکات مهمی در این منطقه قرار گرفت و در جریان خلع سلاح عشایر شاهسون با آن ها درگیر شد. پس از آرام شدن نسبی اوضاع او در بازسازی آذربایجان نقشی فعال داشت که در جراید آن زمان به آن ها اشاره شده است. ویژگی ِ امیرطهماسبی _ که در میان نظامیان آن دوره عمومیت نداشت_ آن است که اهل قلم بود. علاوه بر کتاب تاریخ شاهنشاهی اعلیحضرت رضاشاه پهلوی(تهران،۱۳۰۵) که شرح مفصلی است بر ماجرای تغییر سلطنت، او در دیگر زمینه ها نیز نوشته هایی دارد. ایت کتاب از بخشی از یادداشت های امیر طهماسبی که روزنامه ی بهرام در دوره ی آخر انتشارش در پاییز و زمستان ۱۳۲۹ به صورت پاورقی منتشر کرده تشکیل شده است.
فصل های این کتاب به شکل موضوعی تنظیم شده که هریک رویدادی تاریخی در منطقه ی آذربایجان را دربر می گیرد. این رویداد ها از مسائل مهم و تأثیرگذار در تاریخ معاصر منطقه ی آذربایجان هستند که منابع تاریخی اندکی در مورد آن ها وجود دارد و نیز بسیاری از آن ها به خاطر اهمیت و نیز تأثیرگذار بودنشان هنوز در ذهن مردم منطقه ی آذربایجان تا امروز وجود و حضور داشته اند. به همین جهت این کتاب می تواند منبع با ارزش و منحصر به فردی برای مطالعه ی بخشی از تاریخ معاصر آذربایجان باشد.

پیشگفتار
فصل اول: اوضاع آذربابجان
فصل دوم: مختصری از عملیات اسماعیل آقای سمیتکو
فصل سوم: قیام خیابانی
فصل چهارم: شورش لاهوتی
فصل پنجم: مختصری از تاریخچه ی ایلات شاهسون
فصل ششم: پایان کار اقبال السلطنه
فصل هفتم: جزیره ی قرخلر
فصل هشتم: گزارش لشکر شمالغرب
فصل نهم: ضمیمه ها
فهرست اعلام

تهیه و تنظیم از کاوه عبدالحسینی