گفتگو با طارق علی: در زندگی از هیچ چیزی پشیمان نبوده ام!

برگردان نوژن اعتضادالسلطنه

“طارق علی” متفکر پاکستانی تبار در گفتگو با خبرنگار سایت “اهرام آنلاین” از رمانش می گوید

پس از آن که مصاحبه ام با “طارق علی” نویسنده بریتانیایی – پاکستانی به پیان رسید او یکی از کتاب هایش را درآورد و نقل قولی از گوته را برایم خواند:”جهان در جهت فضیلت آنانی حرکت می کند که می گویند “نه”. این نقل قولی بود که “طارق علی” از آن برا خلاصه کردن پیام کتابش استفاده کرد پیامی که از مردم می خواهد تا متعهد به تغییر جهان و آینده آن باشند.

طارق علی اوایل ماه مه گذشته از قاهره دیدار کرد. او برای شرکت در کارگاهی به مصر سفر کرده بود که با حمایت شورای بریتانیایی مشارکت اجتماعی و شهروندی برگزار شده بود. طارق علی در جریان حضورش در این کارگاه در سمیناری نیز شرکت کرد که از سوی “الکتب خان” ناشر آثار او در مصر برگزار شده بود.

طارق علی زاده پاکستان در سال ۱۹۴۳ میلادی است. او در رشته های فلسفه و اقتصاد دانشگاه آکسفورد تحصیل کرده است جایی که توانست به رهبر اتحادیه دانشجویی تبدیل شود. او هم چنین سردبیر نشریه “نیو لفت ریویو” یکی از اصلی ترین نشریات سیاسی جنبش چپ بوده است. از دیگر فعالیت های طارق علی می توان به حضور او در اعتراضات اروپا در سال ۱۹۶۸ میلادی اشاره کرد او این دوره تاریخی را مهم ترین لحظات در طول حیاتش می داند.

طارق علی رمان نویسی را به سبب فعالیت های سیاسی اش نسبتا دیر آغاز کرد. او یکی از اعضای فعال گروه مارکسیست بین المللی بود. طارق از جوانی در آرزوی نوشتن بوده است. او به یاد می آورد زمانی که در سال ۱۹۹۰ میلادی به “لاهور” محل زادگاهش سفر کرده بود کتابش را با خود به همراه برده بود. او در داخل یکی از صفحات کتاب نامه ای را یافت که در سال ۱۹۶۷ میلادی به مادرش نوشته بود او در این نامه از دیدار با یک ناشر نوشته است. ناشر در آن زمان به او گفته بود:”تو می توانی یک رمان بنویسی”.

یک سال پس از نگارش نامه علی خود را بیش از پیش درگیر فعالیت های سیاسی کرد و بزودی دریافت که در “قلب یکی از خاص ترین رویدادها” یعنی اعتراضات ماه مه سال ۱۹۶۸ میلادی قرار گرفته است او در این زمان با دو گزینه مواجه شد یا می بایست در این رویداد شرکت می کرد و یا آن که درباره آن می نویست. پاسخ طارق علی به پرسش این بود:”من ترجیح می دهم بخشی از سازندگان تاریخ باشم.”

در نتیجه نخستین نوشته های طارق علی با مضمون سیاسی بودند و بازتاب دهنده علائق او در پاکستان و جنبش سیاسی چپ در اروپا و امریکا بودند. توصیف نوشته های سیاسی طارق علی به عنوان متونی “تحریک کننده” او را نمی رنجاند چرا که خود می گوید هدفش همواره “تحریم مردم به حرکت به سوی تفکر انتقادی و به چالش کشیدن ایده های کهن بوده است.” به همین خاطر چرایی رک و بی تعارف بودن انتقادات همیشگی او مشخص می شود. طارق علی می گوید هیچ گونه تعهدی در قبال خرسند ساختن کسی از جمله نمایندگان جنبش چپ را ندارد و حرف هایش را بی پرده بیان می کند.

طارق علی مخالف ارائه مارکسیسم به عنوان دستورالعملی جامع و به عنوان یک مذهب است. او مخالف القای تصویری پیامبرگونه از مارکس است. شاید جهت گیری های جسورانه او در قبال مارکس و مارکسیسم برای خوانندگانش شگفت آور باشد او در این میان جرات به چالش کشیدن ایده ها و ایدئولوژی و طرح پرسش درباره آن ها را داشته است.

طارق علی برای دوستانش به خصوص برای متفکر معاصر فلسطینی “ادوارد سعید” شناخته شده بود دوستی ای که میان آن دو وجود داشت سبب شد تا طارق علی جزئیاتش را در کتاب خود تحت عنوان “گفت و گوهایی با ادوارد سعید” نقل کند. “علی” و “سعید” از سال ۱۹۷۲ میلادی با یکدیگر دوست شدند. نخستین دیدار آنان با یکدیگر در نیویورک رخ داد. طارق علی از دوستی خود با “سعید” تجلیل می کند با این حال میان دو نوع روشنفکری یکی روشنفکری انتقادی و دیگری روشنفکر در خدمت قدرت تمایز قائل می شود. او در این باره می گوید:”من به مدل روشنفکری متعهد تعلق دارم. من نمی توانم به عنوان روشنفکری که در خدمت قدرت است ایفای نقش کنم و نماینده منافع قدرت باشم و برای آن کار کنم برخلاف مدل مدل همه گیر روشنفکری که اکنون رایج است.

این مدلی است که اشخاصی چون روشنفکر و نویسنده فرانسوی “برنارد هنری لوی” از آن پیروی می کند او در کارهای خود تنها کشتار انجام شده از سوی اسرائیل و امریکا را توجیه می کند و از جنگ های صورت گرفته توسط آنان دفاع می کند. من این دسته از افراد را “روشنفکران تلویزیونی” می خوانم چرا که آنان شغل مشخصی ندارند جز آن که به سفید نمایی اقدامات رژیم های متبوع شان از طریق صحبت کردن بپردازند.”

زمانی که از او پرسیدم آیا دوست داشت در زندگی خود راه دیگری را انتخاب می کرد ضمن رد این موضوع می گوید:”خیر، من از راهی که انتخاب کردم و شیوه زندگی ام بسیار راضی هستم و هیچ چیزی وجود ندارد که بخواهم بخاطر آن افسوس بخورم. من در تمام عمرم به عنوان یک فرد چپ زندگی کرده ام و مسیر زندگی ام را نیز بر این اساس برگزیدم. من به این موضوع افتخار می کنم. گرچه می بینم که اشتباهاتی تحت عنوان “چپ” در جهان صورت گرفته اند. تعلق خاطر شما به یک گرایش سیاسی از نظر اهمیت در اولویتی پاین تر از چگونگی عمل سیاسی شما قرار دارد.”

ادوارد سعید در مجموعه ای پنج قسمتی از آثار ادبی طارق علی نقش داشته است. طارق علی فصل نخست یکی از کتاب هایش تحت عنوان “درخت انار” را به “سعید” تقدیم کرده است. طارق علی بدین خاطر از سوی نشریات تخصصی حوزه ادبیات و منتقدان ادبی تحسین شد. پس از این کتاب او به فکر ادامه بررسی درباره ارتباط میان اسلام و غرب افتاد. او در کتاب خود به بازتاب فضاهای منازعه، همزیستی و خصومت می پردازد.

طارق علی معتقد است که پس از حادثه حملات یازدهم سپتامبر صدها اثر منتشر شدند که هدف آن ها رفع سریع نیاز به تحقیق درباره اسلام بود. با این حال از دید “طارق علی” بسیاری از این آثار براحتی به فراموشی سپرده شده اند. درست پس از انتشار کتاب او درباره رابطه اسلام و غرب بسیاری از نشریان ادبی از طارق علی به عنوان “مورخ اسلام” یاد کردند در حالی که تاریخ نگاری اسلام کاری نبود که او بدنبالش بوده باشد.

طارق علی در پاسخ به این پرسش که هویت های جداگانه او چه تاثیری برا کارهایش گذاشته اند می گوید:”من در بحران میان هویت پاکستانی با سایر هویت هایی که به آن تعلق دارم به سر نمی برم. یکی از دلایلی که بریتانیا را برای زندگی انتخاب کردم آن بود که من یک شهروند جهانی هستم. من زخمی از هویت دیرین خویش ندارم. پاکستان را ترک کردم چرا که در سن ۲۰ سالگی خواستار ادامه تحصیل بودم. زمانی که شما از من درباره هویت مذهبی می پرسید قطعا پاسخ می دهم که در جامعه ای اسلامی زاده شده ام اما مذهبی نیستم و موارد متعددی چون من در قلب جوامع اسلامی وجود و حضور دارند.”

طارق علی اعتراف می کند زمانی که در حال نوشتن کتاب “سایه های درخت انار” بوده کتابی که در آن داستان زندگی اعراب در گرانادا را شرح داده است هرگز از وجود آثار ادبی نوشته شده با موضوع مشابه توسط نویسندگان عرب هم چون “امین معلوف” و “رضوی عاشور” بی اطلاع بوده است. او بعدها تراژدی سه گانه “گرانادا” اثر “عاشور” را با ترجمه انگلیسی خوانده بود.

علی می گوید که قصد دارد هیچ کتابی را درباره سقوط گرانادا و یا جنگ های صلیبی بخواند چرا که نمی خواهد از نتایج این وقایع تاثیر پذیرد. او ترجیح می دهد پرسش هایش را از دست نوشته ها و متون تاریخی ای آغاز کند که در اختیارش قرار داده شده اند. در مروز آثاز طارق علی ما به تاکید او با لزوم همزیستی تمدن ها برخورد می کنیم. “طارق علی” در این باره می گوید:”یکی از مهم ترین موضوعاتی که من را در جریان تحقیقاتم درباره تاریخ اسلامی مجذوب خود ساخت ایجاد مفهومی داستانی بود که به موفقیت ایده همزیستی بیانجامد.”

او به زمانی نظر افکنده که در آن تمدن اسلامی غالب بود و از هویت های متفاوت استقبال کرده و با آنها همزیستی داشته است. او معتقد است که این لحظه آن زمانی است که تمدن اسلامی به ایده جامعه باز نزدیک تر بوده است. زمانی که هراس از هویت های گوناگون مرتبط با قومیت ها، مذاهب و نژادهای متفاوت وجود نداشته است.

به عنوان نویسنده ای که دغدغه های تاریخی دارد، طارق علی در کتاب “صلاح الدین” خود به ارتباط میان ادبیات و تاریخ پرداخته است. در این کتاب تصویر ادبی خلق شده وابسته به زندگی نامه واقعی “صلاح الدین”از سال های ابتدایی زندگی او تا لحظه مرگش می باشد. طارق علی معتقد است که رمان نویس باید به ذکر صادقانه حقائق پایبند باشد و تاریخ را تحریف نکند. با این حال، “علی” معتقد است که در همان حال می توان با افزودن برخی از شخصیت ها و بازتفسیر برخی از رویدادهای تاریخی به جذابیت رمان افزود البته این کار نیز تا جایی پذیرفتنی است که شواهدی بدیل و یا رویدادهای ساختگی جای واقعیت ها را نگیرند.

منبع:

http://english.ahram.org.eg/NewsContentP/18/101893/Books/-Tariq-Ali-I-regret-nothing-in-my-life-.aspx

Tariq Ali: I regret nothing in my life

British-Pakistani writer Tariq Ali reflects on his novels

Sayed Mahmoud , Friday 23 May 2014